Noorwegen
| Koninkrijk Noorwegen Kongeriket Norge Kongeriket Noreg Norgga Gonagasriika
| |
|---|---|
| Hoofdstad | Oslo |
| Aantal inwoners | 5.425.270 (2022) |
| Oppervlakte | 323.787 km² |
| Regeringsvorm | Constitutionele monarchie |
| Koning | Harald V (sinds 1991) |
| Premier | Jonas Gahr Støre (sinds 2021) |
| Godsdienst | Christendom (75,6%) Geen religie (20,2%) Islam (3,4%) Overig (0,8%) |
| Taal | Noors (norsk): Bokmål en Nynorsk |
| Munteenheid | Noorse kroon |
| Volkslied | Ja, vi elsker dette landet (burgerlijk) Kongesangen (koninklijk) |
| Nationale feestdag | 17 mei |
| Landcode | NOR |
 Overzeese Noorse gebieden | |
Noorwegen (Bokmål-spelling: Norge, Nynorsk-spelling: Noreg) is een land in Noord-Europa en het meest westelijke land van Scandinavië. Het land grenst in aan Rusland, Finland en Zweden. De eilandengroepen Spitsbergen en Jan Mayen vallen ook onder Noorwegen, net als de Antarctische gebieden Koningin Maudland, Peter I-eiland en Bouveteiland. In Noorwegen wonen zo'n 5,3 miljoen inwoners en men spreekt er Noors. De hoofdstad van het land is Oslo en men betaalt er met de Noorse Kroon.
Noorwegen heeft een lange geschiedenis, waarin de Vikingen een belangrijke rol speelden. Tussen de negende eeuw en 1397 was Noorwegen een zelfstandig koninkrijk, maar in 1397 werd de Unie van Kalmar gesloten met Denemarken en Zweden. In 1521 verliet Zweden deze unie, waarna Noorwegen een provincie werd van Denemarken. In 1814 werd Noorwegen echter gegeven aan Zweden. Pas in 1905 werd Noorwegen een zelfstandig koninkrijk. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het land bezet door de nazi's. Na de oorlog kwam de Noorse economie op gang en wist het land een van de rijkste landen ter wereld te worden. Het koninkrijk is geen onderdeel van de Europese Unie, maar er is wel vrij verkeer van goederen, personen en geld. Ook hebben Noren technisch gezien dezelfde rechten als inwoners van de Europese Unie, maar zijn niet vertegenwoordigt in het Europees Parlement. Noorwegen heeft twee maal het lidmaatschap voor de Europese Unie afgewezen, waarvan de laatste keer was in 1994.
Het land staat bekend om haar rijkdom, dat veroorzaakt is door de grote olie- en gasvoorraden, natuurlijke rijkdommen, scheepvaart, aandelen in multinationals en visserij. Ook is de Noorse cultuur internationaal bekend door de toneelstukken van Henrik Ibsen, de muziek van Edvard Grieg en de schilderijen van kunstenaar Edvard Munch.
Geschiedenis
Prehistorie
Noorwegen wordt bewoond sinds 10.500 v.Chr. De eerste bewoners waren jager-verzamelaars, die leefden van het verzamelen van bessen en het jagen op dieren (voornamelijk rendieren). Noorwegen is lang bedekt geweest met ijskappen tijdens de ijstijd. De eerste bewoners kwamen daarom pas nadat dit ijs gesmolten was. Bij opgravingen zijn onder andere gereedschappen gevonden die door deze bewoners gebruikt werden. Een kleine groep heeft ook rotstekeningen nagelaten. Op de rotstekeningen zijn verschillende dieren uit de regio te zien, waaronder vissen, herten en beren. Ook werden soms mensen en boten uitgebeeld, dat erop duidt dat deze mensen ook boten hadden om te varen. Tussen 6.000 en 5.000 v.Chr. schakelde men over naar de landbouw. De verschillende volkeren in Noorwegen hadden contact met het Romeinse Rijk. Tijdens deze periode ontwikkelen de volkeren het runenschrift. Hiermee is de prehistorie in Noorwegen afgelopen.
Vikingen en eerste Noorse Koninkrijk
Zie Vikingen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Na de prehistorie kwam de Vikingentijd. Kennis uit deze periode komt onder meer uit archeologische vondsten en verhalen. De Vikingen leefden niet alleen Noorwegen, maar ook in Zweden en Denemarken. Ook vestigden de Vikingen zich op IJsland, Groenland, de Shetlandeilanden en Man. Ook plunderden de Vikingen verschillende steden in Noord-Frankrijk, Engeland en Nederland. De Vikingen waren echter niet één koninkrijk, maar bestonden uit verschillende koninkrijken. In Noorwegen alleen al waren er zo'n 30. Toch deelden de Vikingen grofweg dezelfde cultuur en mythologie. Vanaf 872 is Noorwegen in één koninkrijk verenigd onder Harald Schoonhaar. Leif Erikson zou trouwens als eerste Europeaan het Amerikaanse continent ontdekt hebben, dat was in het noorden van Canada.
Het gevolg van de vereniging onder Harald Schoonhaar is een jarenlange strijd tussen de koning en opstandige stamhoofden. De eenmaking ws pas in 1060 voltooid. Voor deze voltooiing breekt een grote burgeroorlog uit. Dit was het begin van een nieuwe periode, waarin de kerk en de adel meer macht kregen. De Noorse koning Sigurd Jorsalfare was de eerste Europese koning die op kruistocht ging. Hij vertrok in 1107 uit Noorwegen en vocht tegen de moslims in Spanje, Lissabon, de Balearen en Palestina. In 1110 nam hij samen met Koning Boudewijn I van Jeruzalem de stad Sidon in. Eens Sigurd Jorsalfare terug was, regeerde hij heel streng, hij voerde onder andere een belastingsysteem in. Na zijn dood ontstonden er grote discussies rond de opvolging van Sigurd, die alleen een dochter had nagelaten (in die tijd mochten enkel mannen koning worden). Hierdoor ontstond een burgeroorlog in Noorwegen die van 1130 tot 1240 zou gaan duren. In dat jaar werd Haakon Haakonson koning van een opnieuw verenigd Noorwegen.
Unie van Kalmar
Koning Haakon V maakt in de 14e eeuw Oslo de hoofdstad van het Noorse koninkrijk. Hoewel steden als Bergen en Trondheim groter zijn, wordt het kleine Oslo gekozen. In 1350 krijgt Noorwegen te maken met een uitbraak van de pest. Hierbij overlijdt een derde tot de helft van de bevolking. De koning en de adel zijn daarom op zoek naar nieuwe inkomsten en zoeken buiten de eigen landsgrenzen. Hierdoor verenigen de drie landen zich in 1397 in de Unie van Kalmar. Toch is dit niet echt een oplossing, aangezien het economisch slecht gaat met de unie. Veel Noorse steden zijn lid van de Hanze, maar dit is nadelig voor de Noorse economie. Ondertussen wordt Denemarken de belangrijkste regio van het land. Noorwegen wordt hierdoor steeds minder belangrijk. Hoewel de twee landen officieel gelijk waren, was dit in het echt niet zo.
In deze periode ontstaan er stère banden tussen Nederland en Scandinavië. Amsterdam wordt een van de centra voor handel met Noord-Europa, de moedernegotie. Nederlandse producten, zoals kaas, worden verhandeld voor hout en tarwe.
Unie met Denemarken
In 1536 verliest Noorwegen zijn onafhankelijkheid en wordt een provincie van Denemarken. In de beginjaren werd de macht van Noorwegen verkleind en die van Denemarken vergroot. Zo werd de Noorse kerk onderdeel van de Deense kerk. Tussen 1596 en 1720 sleurt Denemarken Noorwegen mee in verschillende oorlogen met onder andere Zweden, zoals de Dertigjarige Oorlog en de Grote Noordse Oorlog. Na deze oorlogen werd Noorwegen steeds belangrijker voor Denemarken. De economie van Noorwegen groeide. Hoewel het Deens de schrijftaal werd in Noorwegen, bleef men Noors spreken. Hierdoor werd het Noors beïnvloed door het Deens. Vanaf 1770 werd de absolute monarchie ingevoerd. Hierdoor krijgt Noorwegen nog minder macht. Hoewel Noorwegen officieel vanuit Kopenhagen wordt bestuurd, krijgen de commissarissen meer begrip voor Noorwegen. Kopenhagen is nog steeds het economisch centrum van Denemarken-Noorwegen. Veel Noren willen hun eigen regering, eigen parlement en eigen universiteiten. Ze kijken onder andere naar de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog en de Franse Revolutie, waardoor de Noren zelfbewuster worden. De Denen wijzen deze veranderingen echter af.
Vrij snel hierna breken de oorlogen van Napoleon Bonaparte uit. Denemarken-Noorwegen kiest de kant van Frankrijk, waardoor het land geblokkeerd wordt op economisch vlak. Hierdoor ontstaat er een economische en politieke crisis.
Koninkrijk Zweden-Noorwegen
Na de Slag bij Leipzig werd Napoleon Bonaparte voor de eerste keer verslagen. Denemarken, dat Napoleon steunde, behoorde tot de verliezers van de oorlog, terwijl Zweden tot de winnaars behoorde. Als compensatie voor het verlies van Finland aan Rusland werd besloten dat Noorwegen aan Zweden gegeven werd. Noorwegen werd officieel een onafhankelijke staat met een eigen regering en parlement. Toch zouden Zweden en Noorwegen dezelfde koning hebben. Dit wordt een personele unie genoemd. Een Deense prins probeerde een opstand op te zetten tegen Zweden, maar die mislukte. Toch zorgde deze opstand er wel voor dat Noorwegen een grondwet kreeg. Noorwegen maakte vanaf 1814 een grote economische crisis door, die pas vanaf 1830 werd opgelost. Noorwegen was afhankelijk van de handel met Denemarken, die wegviel. Ook kon Noorwegen geen hout meer verkopen op de Britse markt.
In 1854 wordt de eerste spoorlijn aangelegd. Ook groeide de economie steeds harder, waardoor de verschillen tussen arm en rijk steeds groter werden. Men wilde minder ongelijkheid en meer democratie. In 1882 wonnen de liberalen, die de koning dwongen om meer macht af te staan aan het parlement. Toch was dit niet de oplossing, maar het begin van veel conflicten tussen Zweden en Noorwegen. Zweden voerde het buitenlands beleid voor beide landen. Veel Noorse intellectuelen vonden dat Zweden hierdoor te veel macht had over Noorwegen. De groep intellectuelen werd de Noorse nationale romantiek genoemd en wilde onafhankelijkheid van Zweden. Zweden wilde niet dat Noorwegen onafhankelijk werd en het Zweedse leger kreeg vaak in. Uiteindelijk werd besloten om een referendum gehouden over de Noorse onafhankelijkheid. Het overgrote deel stemde voor de onafhankelijkheid, waarna de personele unie tussen Noorwegen en Zweden ten einde kwam.
Noorse onafhankelijkheid
Na de onafhankelijkheid in 1905 werd het volk opnieuw gevraagd welke vorm van regering het land zou worden. Het volk koos om een monarchie te worden en een Deense prins werd gekozen tot de nieuwe koning van Noorwegen: Haakon VII. Noorwegen maakte hierna een periode van economische groei door. Het land kreeg veel buitenlandse investeringen en kon goedkope waterkracht verkopen. Noorwegen besloot om op buitenlands gebied neutraal te blijven. Hierdoor bleef Noorwegen buiten de Eerste Wereldoorlog. Desondanks leverde Noorwegen wel veel producten aan het Verenigd Koninkrijk en liet de Britten in Noorse wateren varen. De Noorse visserij liep door de Onderzeebootoorlog veel schade op aan de schepen en 2.000 zeelieden lieten het leven.
In 1920 maakte Rusland aanspraak op het Noorse Spitsbergen. Dit leidde tot het Spitsbergenverdrag, wat stelde dat Spitsbergen bestuurd werd door Noorwegen, maar iedereen zich op Spitsbergen mocht vestigen. Tegenwoordig is dat nog steeds zou en mensen verhuizen letterlijk naar Spitsbergen om de Noorse nationaliteit te bemachtigen. In 1931 bezet Noorwegen een deel van Groenland, dat tot Denemarken behoorde, en stichtte een kolonie. Desondanks werd Noorwegen teruggeroepen door het Internationaal Strafhof, waarna het de kolonie opgaf. Het land kreeg in 1929 te maken met een economische crisis, maar herstelde al in 1932.
Tweede Wereldoorlog
Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in 1939 wilde Noorwegen neutraal blijven. Noorwegen had echter een strategische ligging en zowel de Britten als de nazi's wisten dit. Beide landen maakten plannen om Noorwegen aan te vallen, los van de positie van Noorwegen. Op 9 april 1940 vielen de nazi's Noorwegen aan, nadat ze Denemarken hadden bezet. De Noren vochten echter terug met de hulp van de Britten. De Noren en Britten werden echter verslagen door het Duitse leger, waarna Noorwegen officieel bezet werd door nazi-Duitsland. De strijd duurde in totaal twee maanden. Noorwegen stond vervolgens onder leiding van Vidkun Quisling, een Noorse nazi die wilde dat Duitsland Noorwegen zou bezetten. Nazi-Duitsland zou Noorwegen bezet houden tot aan het einde van de oorlog (tot aan 8 mei 1945). De Noorse regering en koninklijke familie waren ondertussen gevlucht naar Londen. De regering en de koninklijke familie hadden vervolgens alles gedaan om Noorwegen weer te bevrijden en de vijand te verslaan.
Aangezien buurland Zweden neutraal was, vluchtte veel Noren naar Zweden. Hieronder vielen veel Joden en politieke activisten. Zo'n 50.000 Noren vluchtte naar Noorwegen. De Zweedse regering ving de vluchtelingen op en zorgde voor onderdak. Andere Noren kozen om via de Sovjet-Unie te vluchtten naar India of Zuid-Afrika, dat toen Brits grondgebied was. Anderen vluchtten via de Sovjet-Unie naar Alaska of Canada. In totaal ontvluchtten 80.000 mensen Noorwegen tijdens de oorlog, waaronder een groot deel van de marine. 40.000 Noren kwamen in opstand tegen de nazi's via het verzet. De meeste succesvolle actie van het Noors verzet van de sabotage van het Duitse atoomprogramma.
Na de oorlog werden hooggeplaatste Noorse nazi's ter dood veroordeeld, waaronder Vidkun Quisling. Uiteindelijk werden 20.000 Noren en Duitsers veroordeeld, waarvan 95 persoon ter dood veroordeeld werden.
Hedendaagse geschiedenis
.jpg)
Na de Tweede Wereldoorlog werd Noorwegen opnieuw opgebouwd. De wederopbouw liep sneller dan verwacht en de Noorse economie groeide enorm. Noorwegen besloot aanvankelijk om neutraal te blijven, maar trad in 1949 toe tot de NAVO. Hiermee koos Noorwegen de kant van de Verenigde Staten. Ook ontvingen de Noren de Marshallhulp, dat bijdroeg aan de snelle opbouw van Noorwegen. In de jaren 60 werd olie gevonden in de Noordzee, wat leidde tot een grote aardolie-industrie. De groeiende economie wordt gebruikt om welvaart voor alle Noren te creëren. Hierdoor werden de gezondheidszorg en het onderwijs grondig verbeterd.
Noorwegen probeerde in 1962 en 1967 toe te treden tot de Europese Unie, samen met Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Aangezien de Fransen vreesden voor de Amerikaanse invloed vanuit het Verenigd Koninkrijk, blokkeerde de Franse president Charles De Gaulle het lidmaatschap. Deze vier landen stichtten vervolgens samen met Zweden, Finland, Zwitserland, Portugal, Oostenrijk en Liechtenstein de Europese Vrijhandelsassociatie. Dit was een alternatieve Europese Unie, maar verloor vanaf de jaren 70 steeds meer leden aan de Europese Unie. Zowel in 1972 als in 1994 hield Noorwegen een referendum om de Europese Unie toe te treden, maar de Noorse bevolking verwierp dit steeds. Noorwegen trad in 1996 toe tot de Schengenzone, waardoor het land vrije handel en open grenzen heeft met de rest van de Europese Unie.
Tijdens de Koude Oorlog werd de Noors-Russische grens gebruikt voor het oversteken van spionnen naar beide kanten. De grens is grotendeels onbewaakt en en het gebied rond de grens is grotendeels onbewoond. Het bekendste verhaal is dat van de Isdalskvinnen. Dit is een vermoorde vrouw, die werd gevonden in 1970. Het verhaal gaat dat zij een spion was voor de Sovjet-Unie, maar dit is nooit bewezen. Onder de Isdalskvinnen gaan allerlei theorieën rond. Op 22 juli 2011 werd Noorwegen opgeschrikt door een reeks aanslagen in de hoofdstad Oslo en bij een jongerenkamp op het eiland Utøya. De aanslagen waren gepleegd voor Anders Breivik en 77 mensen vonden de dood, waarvan 69 op Utøya.
Geografie
Landschap
In Noorwegen kan maar 4% van de grond voor landbouw worden gebruikt. In het breedste gedeelte van het land ligt het Jotunheimergebergte. Het is bedekt met gletsjers en op de grootste bergtoppen eeuwige sneeuw. De hoogste berg van Noorwegen is de Glittertind die is ongeveer 2470 meter hoog. Van alle bergen in Noorwegen komen bruisende rivieren naar beneden. Daar wordt elektriciteit mee opgewekt. Noorwegen staat bekent om de fjorden die er zijn. Miljoenen jaren geleden tijdens de laatste ijstijd zijn deze fjorden ontstaan. Op sommige plaatsen zijn de fjorden wel 1.000 meter diep. De langste en diepste fjord is de Sognefjord. Deze fjord is meer dan een kilometer diep en 160 km lang. Deze inham wordt ook wel koning van de fjorden genoemd.
De fjorden zijn vaak U-vormige dalen, die ontstaan zijn door de uitschuring van landijs in ijstijden. Toen lag Scandinavië onder een zeer dik pak landijs en gletjers. Geregeld komt het voor dat de fjorden minder diep zijn aan de monding dan verder het land in. Dit komt door de morenen (een soort stenen) die zijn blijven liggen, toen de gletsjer na de ijstijd smolt en zich "terugtrok". Zo ontstond een soort drempel. Deze verhoging wordt in het Noors een fjordterskel (fjorddrempel of -dorpel) genoemd en die zorgt ervoor dat het water in een fjord zich rustiger gedraagt dan de (open) zee erbuiten. Een gevolg van deze fjorddorpel is dat hij de verversing van water tegenhoudt, waardoor het water lang in een fjord kan blijven. Een ander gevolg is dat het water in een fjord in de zomer, als er veel regenwater wordt afgevoerd, aan de oppervlakte zoet is, terwijl het op grotere diepte zout is. In de winter is het water overal vrijwel zout.
Grote steden
| 10 grootste steden van Noorwegen | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nummer | Stad | Inwoners | ||||||||
| 1 | Oslo | 839.423 | ||||||||
| 2 | Bergen | 220.418 | ||||||||
| 3 | Stavanger | 181.280 | ||||||||
| 4 | Trondheim | 152.845 | ||||||||
| 5 | Frederikstad | 99.227 | ||||||||
| 6 | Drammen | 93.006 | ||||||||
| 7 | Porsgrunn | 85.812 | ||||||||
| 8 | Kristiansand | 65.636 | ||||||||
| 9 | Tromsø | 53.622 | ||||||||
| 10 | Tønsberg | 46.091 | ||||||||
Klimaat
Noorwegen bevindt zich op dezelfde hoogte als Alaska, Siberië en Groenland, maar toch heeft Noorwegen een vrij mild klimaat. Waar bijvoorbeeld Groenland bekend staat om zijn eeuwige sneeuw, is dit in Noorwegen niet echt het geval. De reden hiervoor is de golfstromen in de Noorse zee. Deze gaan van het warme zuiden naar het het koude noorden. Hierdoor wordt warm water aangevoerd bij Noorwegen, wat zorgt dat het klimaat milder wordt. In het zuiden en en westen heeft het land hierdoor een gemiddeld zeeklimaat, vergelijkbaar met Nederland en België. Er zijn zachte winters met koele zomers. In het zuiden kent men overigens wel een iets warmere zomer dan in het westen. In het noorden is er echter sprake van een landklimaat, maar dan met koele zomers. De winters zijn hier weliswaar veel kouder en strenger, maar de zomers zijn niet echt warmer. In het uiterste noorden, zoals op Spitsbergen, spreekt men eerder van een toendraklimaat. In de hoge bergen geldt een hooggebergteklimaat.
Natuur
Noorwegen staat bekend om haar natuur. In het uiterste noorden is lage beplanting, die voornamelijk uit mossen en heide bestaat. Hier leven ook de rendieren, één van de bekendste diersoorten van het land. In het land komen onder andere de bruine beer, de eland, de wolf en de lynx voor. Aan de kust komen verschillende soorten walvissen en dolfijnen voor. Bijzondere dier in Noorwegen zijn onder andere de poolhaas, de poolvos, de papagaaiduiker en de lemming. Op Spitsbergen komen daarnaast nog ijsberen voor. In de vele meren, rivieren en fjorden van het land komen verschillende soorten vissen voor, zoals forellen, kabeljouw en markeel. Door grote hoogteverschillen heeft Noorwegen veel verschillende landschappen, waardoor er ook veel soorten planten voor komen. De meeste plantensoorten komen voor in de vruchtbare valleien van het land. De meeste bossen in het land bestaan uit loofbomen. Rondom de bossen komen ook veel eetbare planten voor, zoals frambozen, bosbessen en aardbeien.
Er zijn diverse nationale parken in Noorwegen, zoals Børgefjell, Dovrefjell-Sunndalsfjella, Folgefonna, Hardangervidda, Jostedalsbreen, Jotunheimen, Øvre Anárjohka, Rondane en Stabbursdalen.
Bevolking
Bevolkingssamenstelling
Noorwegen heeft vijf miljoen inwoners en de bevolking groeit nog steeds. Het land heeft bevolkingsgroei door immigratie. 8% van de bevolking is niet in Noorwegen geboren. Dit gaat vooral uit mensen uit de Europese Unie; meestal andere Scandinavische landen, zoals Zweden en Denemarken. Het land heeft slechts een klein aantal vluchtelingen en is vaak niet bereid deze op te nemen. Het meeste Noren wonen in het zuiden en zuidwesten van het land of in de valleien. Hier zijn ook de meeste grote steden te vinden. Een inheems volk dat in Noorwegen woont zijn de Samen (vroeger Lappen genoemd). De Samen wonen vooral in het noorden van het land en spreken de taal Samisch. De Samen leven overigens ook in buurlanden Zweden en Finland. Daarnaast zijn er nog de Kvenen aan de grens met Finland.
Religie
Tot aan 2012 had Noorwegen officieel een staatsgodsdienst; de Lutherse Kerk van Noorwegen. Het lutheranisme is een protestants-christelijke stroming. De Noorse koning was tot 2012 het hoofd van de Lutherse Kerk, zoals de Britse koning(in) het hoofd van de Anglicaanse Kerk is. In 2012 besloot het Noorse parlement de staatsgodsdienst af te schaffen, aangezien ze het niet meer van deze tijd vonden. Ondanks de staatsgodsdienst waren andere geloven wel toegestaan. De meeste Noren zijn niet-religieus of geloven niet in een specifiek geloof. Vooral na de afschaffing van de staatsgodsdienst verloor de Lutherse Kerk veel aanhang. Tegenwoordig is 31% luthers, terwijl 1% een andere christelijke stroming aanhangt. Daarnaast is er nog 3% dat gelooft in een andere religie, zoals de islam of het jodendom.
Taal
De officiële taal van Noorwegen is het Noors. Het Noors bestaat uit verschillende dialecten en er is niet echt een gesproken standaardvariant. Vaak wordt het dialect in en rond Oslo gezien als netjes, maar toch is er een veelheid aan dialecten. Het Noors heeft ook niet één standaard geschreven vorm, maar twee vormen. Deze vormen heten het Bokmål (Boekentaal) en het Nynorsk (Nieuw-Noors) Het Bokmål wordt gesproken in het oosten van het land (rond Oslo), terwijl het Nynorsk wordt gesproken in het westen van het land (voornamelijk rond Bergen). Toen Noorwegen onafhankelijk wilde worden begon het zich af te zetten tegen Zweden. Hierdoor gingen voorstanders van de Noorse onafhankelijkheid ook Noors spreken in plaats van Zweeds. Aangezien het Noors niet gestandaardiseerd was, ging men het standaardiseren. Een deel van deze mensen gebruikte oud-Noorse geschreven teksten. Hierdoor ontstond het Bokmål. Het Bokmål lijkt erg op het Deens, aangezien het Oudnoors door het Deens beïnvloedt was. Taalkundige Ivar Aasen kwam met een alternatief en ontwikkelde het Nynorsk. Dit is gebaseerd op de dialecten in het westen van Noorwegen en lijkt erg op het IJslands. Beide varianten worden gebruikt, al gebruikt de meerderheid Bokmål.
De Samen spreken hun eigen taal; het Samisch. Samisch wordt gezien als officiële minderheidstaal in bepaalde delen van Noorwegen waar veel Samen leven. Aan de Finse grens wordt nog het Kveens gesproken, dat ook door de Noorse overheid erkent is als officiële minderheidstaal in die regio. Veel Noren spreken daarnaast als vreemde taal Engels. Net als in heel Noord-Europa spreekt haast iedereen een hoog niveau Engels.
Onderwijs
Het Noorse onderwijs begint op de kleuterschool, waar kinderen van 3 tot 6 jaar zitten. Op hun 6e gaan Noorse kinderen naar de basisschool, waar ze blijven tot aan hun 13e. Al op de basisschool krijgen Noorse kinderen Engels. Op de basisschool worden in Noorwegen geen cijfers gegeven. In plaats daarvan geven juffen en meesters tips of complimenten. Tussen hun 13 en 16 gaan Noorse kinderen naar de zogeheten Ungdomsskole. In hun laatste jaar krijgen ze hier een examen. In Noorwegen is men tot zijn 16e leerplichtig. Veel mensen gaan vervolgens nog naar de Videregående skole, waar ze blijven tot hun 19e. Hier gaan de leerlingen een richting kiezen. Dit kan zowel een beroep als een studie zijn. Hierna kan men nog naar het hoger onderwijs, dat bestaat uit universiteiten en hogescholen. Zo'n studie duurt over het algemeen drie jaar.
In Noorwegen hoef je geen uniform aan. Het schooljaar in Noorwegen duurt van ergens in het einde van augustus tot midden juni. Je wordt ’s morgens met de bus opgehaald, dat meestal gratis is. Je eet ’s middags ook op school. In Noorwegen worden ook cijfers anders gedaan. Men kan voor een toets tussen de 1 en een 6 halen, waarbij 1 het beste is en 6 het slechtste is.
Cultuur
Werelderfgoed
Noorwegen heeft acht monumenten op de werelderfgoedlijst staan. Dit zijn:
- De staafkerk van Urnes
- Bryggen
- De mijnstad Røros met omgeving
- De rotskunst van Alta
- Het Vega-archipel
- Het Geirangerfjord en het Nærøyfjord
- De Geodetische boog van Struve (samen met andere landen)
- De Industriële erfgoedsite Rjukan-Notodden
Keuken
De Noorse keuken is vooral gebaseerd op stevige gerechten, die nodig waren voor zwaar werk in de landbouw. In de Noorse keuken kom je veel visgerechten tegen, maar er zijn ook vleesgerechten. Enkele visgerechten zijn rakfisk, lutefisk, smalahove en pinnekjøtt. Traditioneel wordt ook rendier- en elandenvlees gegeten. Andere vleesgerechten zijn fårikål en lapskaus. Lefse is een populair flinterdun 'aardappelbrood', dat vooral gegeten wordt met de tijd rond Kerstmis. Ook flatbrød is een bekend gerecht. Dit is flinterdun brood gemaakt van tarwemeel.
Lutefisk
Lapskaus
Rendiervlees
Flatbrød
Beeldende kunst en literatuur
Noorwegen leunt op het vlak van architectuur dicht aan bij de architectuur van Zweden, al heeft Noorwegen wel iets dat je in Zweden amper vindt, namelijk de staafkerken. In het begin werd de Noorse kunst gedomineerd door kunstwerken uit Nederland, Duitsland en Kopenhagen. Pas in de 19de eeuw begon de Noorse kunst echt vormen te krijgen, eerst enkel met portretten, daarna met landschapschilderijen. Een wereldberoemde Noorse schilder is Edvard Munch (1893-1944), die wereldberoemd werd met De Schreeuw. De Schreeuw is een internationaal icoon geworden. Een misvatting over het schilderij is dat de figuur op het schilderij schreeuwt. In werkelijkheid schreeuwen de kleuren in het landschap en bedekt de figuur alleen zijn oren en opent zijn mond.
Het einde van de 19e eeuw tot het begin van de 20e eeuw wordt de Gouden Eeuw van de Noorse literatuur genoemd. De bekendste Noorse schrijver is Henrik Ibsen, die wordt gezien als de vader van het moderne toneel. Ibsen schreef toneelstukken zoals Spoken en Een Poppenhuis. Andere Noorse schrijvers uit de Gouden Eeuw zijn Bjørnstjerne Bjørnson (de eerste Noor die de Nobelprijs voor Literatuur won), Jonas Lie en Alexander Kielland. Deze vier wordt de Grote vier van de Noorse literatuur genoemd.
Muziek
.jpg)
Noorwegen heeft een rijke geschiedenis op het gebied van folkloremuziek. Deze muziek werd vooral gebruikt tijdens feesten en er werd vaak op gedanst. Veel van deze teksten zijn verloren, aangezien ze nooit opgeschreven zijn. Vanaf 1840 begon men deze op te schrijven en te verzamelen. Vanaf de 19e eeuw begon de klassieke muziek in Noorwegen zich te ontwikkelen, met bekende componisten als Edvard Grieg, Rikard Noordraak en Johan Svendsen. Zij vertegenwoordigden de romantiek, een bekende periode in de Europese kunstgeschiedenis. Vanaf het eind van de 20e eeuw heeft Noorwegen vooral een rijk aanbod ontwikkeld op het vlak van black metal-muziek. Black metal is erg populair in Noorwegen en veel black metal-bands staan hoog in de hitlijsten, zoals Emperor en Darkthrone. Op het vlak van popmuziek is de Noorse band A-ha, bekend als Take on Me, internationaal het beroemdst.
Op het Eurovisiesongfestival heeft Noorwegen drie maal gewonnen. In 1985 wonnen de Bobbysocks met La det swinge, in 1995 won Secret Garden met Nocturne en in 2009 won Alexander Rybak met Fairytale. Rybak is tevens in een van de bekendste artiesten die het festival heeft voorgebracht.
Sport
Noorwegen heeft twee keer de Olympische Winterspelen georganiseerd; in 1952 te Oslo en in 1994 te Lillehammer. Wintersporten, zoals langlaufen, schaatsen, Alpineskiën en ijshockey zijn belangrijke sporten in Noorwegen. Een belangrijke zomersport is het voetbal. Bij de mannen scoort Noorwegen niet echt goed, maar bij het vrouwenvoetbal hoort Noorwegen tot de besten van de wereld. Belangrijkste zaalsport is handbal. Ook unihockey, een vorm van zaalhockey, en volleybal zijn zeer snel in populariteit groeiende sporten.
Politiek
Staatsinrichting
.jpg)
Noorwegen is een constitutionele monarchie met een parlement. Dit betekent dat Noorwegen een koninkrijk is, met een koning als staatshoofd. De huidige koning van Noorwegen is Harald V. De Noorse koning heeft net als in Nederland en België geen politieke macht meer. De echte macht ligt bij het parlement en de regering. De regeringsleider van Noorwegen wordt de minister-president of premier genoemd. De huidige premier is Jonas Gahr Støre van de centrum-linkse Det Norske Arbeiderpartiet (Ap). De premier is de leider van de regering, waaronder alle ministers vallen. Het Noorse parlement is de Storting en bestaat uit slechts één kamer. Tot aan 2009 had het parlement twee kamers, maar in 2007 werd besloten dat het Noorse parlement werd verkleind. De Storting bestaat uit 169 leden. Alle Noren van 18 en ouder hebben stemrecht en kunnen stemmen in de verkiezingen en zichzelf verkiesbaar stellen.
Het land is verdeeld in 11 provincies, die weer verder zijn verdeeld in gemeenten. Spitsbergen valt hier buiten en heeft zijn eigen vorm van bestuur. Het eiland Jan Mayen valt onder het bestuur van de provincie Nordland. Bouveteiland, Koningin Maudland en Peter I-eiland worden rechtstreeks bestuurt door de Noorse regering, aangezien er geen (permanente) inwoners zijn.
Provincies van Noorwegen
Sinds 2020 heeft Noorwegen 11 provincies. Vroeger had het land meer provincies, maar tegenwoordig worden veel provincies samengevoegd om kosten te besparen. De 11 Noorse provincies zijn:
- Agder, met als hoofdstad Kristiansand.
- Innlandet, met als hoofdstad Hamar.
- Møre og Romsdal, met als hoofdstad Molde.
- Nordland, met als hoofdstad Bodø.
- Oslo, met als hoofdstad Oslo.
- Rogaland, met als hoofdstad Stavanger.
- Trøndelag, met als hoofdstad Steinkjer.
- Troms og Finnmark, met als hoofdstad Tromsø.
- Vestfold og Telemark, met als hoofdstad Skien.
- Vestland, met als hoofdstad Bergen.
- Viken, met als hoofdsteden Oslo, Drammen, Sarpsborg en Moss.
Noorwegen en de Europese Unie
Noorwegen is geen onderdeel van de Europese Unie, maar behoort wel tot de Europese Economische Ruimte (EER). Dit betekent dat Noren net als andere EU-burgers vrij mogen reizen door Europa, in een ander EU-land mogen wonen of werken en er is vrij verkeer van goederen en diensten. EU-burgers mogen op hun beurt dit ook allemaal doen in Noorwegen. Noorwegen is echter niet vertegenwoordigt in het Europees Parlement en heeft geen invloed op regelgeving, die wel voor Noorwegen geldt. Europese regels omtrent landbouw, visserij en milieu gelden ook voor Noorwegen, ook al heeft Noorwegen geen inspraak hierop. Dit geldt niet alleen voor Noorwegen, maar ook voor IJsland, Liechtenstein en Zwitserland. Noorwegen, IJsland, Liechtenstein en Zwitserland behoren samen tot de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA). Dit was een soort van alternatieve EU, maar tegenwoordig wordt de naam voor deze vier landen gebruikt.
Noorwegen heeft twee keer een referendum gehouden over het EU-lidmaatschap, maar beide keren werd het afgewezen. Veel Noren willen niet dat Noorwegen een EU-lidstaat wordt, aangezien de EU dan meer inspraak zou hebben op de Noorse wateren, waaronder de visserij en olie-industrie. Ook hebben veel Noren kritiek op het antidemocratische en gesloten karakter van de Europese Unie. Daarnaast betalen de Noren nu minder dan een EU-lidstaat. Andere Noren zijn wel voorstander van het EU-lidmaatschap. De belangrijkste redenen hiervoor zijn de inspraak in wetgeving en gezamenlijk bestrijden van onder andere terrorisme en klimaatverandering. Tussen 50 en 60% van de Noren zijn tegen het EU-lidmaatschap, terwijl minder dan 30% voor is. Mocht Noorwegen ooit besluiten toetreden, zou het land snel kunnen toetreden. Door het EER-lidmaatschap gelden de meeste EU-regels al in Noorwegen, waardoor de onderhandelingen veel sneller gaan.
Internationale relaties
Noorwegen heeft in principe goede banden met ieder land. Het land is lid van de Verenigde Naties en NAVO. De voormalige Noorse premier Jens Stoltenberg is zelfs secretaris-generaal (de voorzitter) van de NAVO. Noorwegen heeft vooral goede banden met de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Canada. Noorwegen ziet andere Noord-Europese landen, zoals Denemarken, Finland en Zweden, als zijn bondgenoten. Hoewel de vier landen op verschillende momenten in de geschiedenis over elkaar heersten, vormen de landen nu samen met IJsland de Noordse Raad. Op het gebied van sport is er echter nog steeds concurrentie. Noorwegen ziet IJsland als zijn beste vriend. Beide landen zijn lange tijd onderdeel geweest van Denemarken. Ook beschermt Noorwegen IJsland is geval van oorlog, aangezien IJsland zelf geen leger heeft.
Het land geeft, net als andere Noord-Europese landen, jaarlijks veel geld aan ontwikkelingshulp van andere armere landen. Noorwegen staat bekend om zijn pogingen om vrede tussen landen te scheppen en conflicten op te lossen. Zo heeft Noorwegen verschillende keren geprobeerd om het conflict tussen Palestina en Israël op te lossen. Ook heeft het bijgestaan bij de conflicten in Bosnië en Herzegovina, Colombia, Soedan, Sri Lanka, Guatemala en Eritrea. Ook heeft Noorwegen enorm veel aandelen in allerlei buitenlandse bedrijven, zoals Apple, om zaken als milieubewustzijn en werknemersrechten te promoten.
Noorwegen heeft niet echt slechte internationale relaties met landen, al zijn de banden met onder andere Rusland, Wit-Rusland, de Volksrepubliek China en Noord-Korea slechter.
Economie
Bijna alle elektriciteit van Noorwegen wordt geleverd door hydro-elektrische energie, en het land brengt deze elektriciteit ook naar andere landen. De belangrijkste handelspartners van Noorwegen zijn het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Zweden.
Noorwegen is een duur land om in te wonen, maar het heeft wel de hoogste levensstandaard van heel de wereld. Noorwegen is ook het best functionerende land van de wereld.
De export van Noorwegen bestaat voor 57% uit aardolie en aardgas. Dit levert veel geld op, daardoor is Noorwegen zo rijk. Het land heeft veel inkomsten en weinig inwoners. Er is wel een probleem: Die aardolie raakt ooit op. Als dat gebeurt, heeft Noorwegen dus ook 57% minder inkomsten. Kortom: Het land zou armer worden, in plaats van rijker! In Noorwegen zelf is er veel discussie hierover.
Een andere belangrijke inkomstenbron van het land is de visserij.
Wist je dat ...
Wist je dat ...
- ... er in Noorwegen een enorm lange kustlijn heeft, die zelfs nog langer is dan die van Australië?
- ... in het Noors een gehaktbal kjøttkaker heet?
- ... een flinterdunne broodsoort is flatbrød heet?
- ... koldtbord een soort buffet is van koud en warm eten?
- ... Noorwegen haar nationale luchtvaartmaatschappij, Scandinavian Airlines, deelt met Zweden en Denemarken?
- ... Noorwegen per jaar meer zonuren heeft dan Spanje?
- ... Noorwegen op de vierde plek staat van de rijkste landen ter wereld?
Fotogalerij
Kaart van Noorwegen
Satellietfoto (winter)
Koninklijk blazoen van Noorwegen
Een vikinghelm
Mensen in Oslo herdenken de terroristische aanslagen
Landbouw in Noorwegen
Zie ook
Externe links
| Landen, afhankelijke gebieden en niet-erkende staten in Europa | 
| ||
|---|---|---|---|
| Albanië · Andorra · Armenië · Azerbeidzjan · België · Bosnië en Herzegovina · Bulgarije · Cyprus · Denemarken · Duitsland · Estland · Finland · Frankrijk · Georgië · Griekenland · Hongarije · IJsland · Ierland · Italië · Kazachstan · Kroatië · Letland · Liechtenstein · Litouwen · Luxemburg · Malta · Moldavië · Monaco · Montenegro · Nederland · Noord-Macedonië · Noorwegen · Oekraïne · Oostenrijk · Polen · Portugal · Roemenië · Rusland · San Marino · Servië · Slovenië · Slowakije · Spanje · Tsjechië · Turkije · Vaticaanstad · Verenigd Koninkrijk · Wit-Rusland · Zweden · Zwitserland Alle schuine landen liggen ook in een ander werelddeel. Afhankelijke gebieden: Ålandseilanden · Faeröer · Gibraltar · Guernsey · Jan Mayen · Jersey · Man · Spitsbergen |
|||