Litouwen: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k (→‎Politieke partijen: typos fixed: sociaal-democratisch → sociaaldemocratisch (2), christen-democratisch → christendemocratisch)
 
(85 tussenliggende versies door 10 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
 
{{Litouwen}}
  
{{Litouwen}}
−
'''Litouwen''' is een land in noordoost [[Europa]] en grenst aan: [[Letland]], [[Polen]] en [[Wit-Rusland]]. De hoofdstad is [[Vilnius]] en het inwonersaantal is 3,72 miljoen.
 +
'''Litouwen''' is het grootste en zuidelijkste land van de [[Baltische staten]] met een oppervlakte van 65.200 km² en van noord naar zuid ongeveer 260 km en van oost naar west 360. Het ligt in Oost-Europa en grenst aan de landen [[Letland]], [[Wit-Rusland]], [[Polen]] en de [[Oblast Kaliningrad]], dat onderdeel is van [[Rusland]]. De hoofdstad van het land is [[Vilnius]], dit is ook de grootste stad van het land. De officiële taal van Litouwen is het [[Litouws]]. Litouwen telt ongeveer 3 miljoen inwoners, de kustlijn is 99 km lang.
   
  +
Het land heeft een lange geschiedenis en was onderdeel van het land [[Polen-Litouwen]]. Uiteindelijk werd het grondgebied ingenomen door het Russische Keizerrijk. In 1918 verwierf Litouwen onafhankelijkheid, maar werd in 1940 werd Litouwen bezet door nazi-Duitsland en werd na de oorlog onderdeel van de [[Sovjet-Unie]]. In 1990 wist Litouwen opnieuw onafhankelijkheid te verwerven na een vreedzame revolutie. Het land werd in 2004 onderdeel van de [[Europese Unie]] (EU) en de [[NAVO]]. Sinds 2015 betaald men in het land met de [[euro]].
−
Het middenpunt van Europa ligt in Litouwen. Het ligt in de [[Baltische Staten]]. Ze praten [[Litouws]] of [[Russisch]], dit komt omdat Litouwen vroeger Russisch gebied was.
 
   
 
==Geschiedenis==
  
==Geschiedenis==
  +
===Prehistorie===
−
Litouwen maakte vroeger deel uit van de [[Soviet-Unie]].
  
  +
[[File:Kernave mounds 20200926.jpg|left|300px|thumb|De overblijfselen van de middeleeuwse hoofdstad [[Kernavė]]]]
  +
Toen de ijskap die over de Baltische landen vanuit [[Scandinavië]] naar het zuiden trok was gesmolten en de laatste ijstijd voorbij was, waagden zich voor het eerst mensen in het gebied wat nu Litouwen is. Vanaf 9000 voor Christus in de Steentijd zwierven jagers in deze streek. Ze kwamen uit het zuiden en westen van Europa. In de loop van de tijd droogden grote stukken grond op, waardoor het gebied aantrekkelijker werd voor andere volkeren, die uit Centraal Rusland kwamen. Vanaf 2000 voor Christus kwamen de bandkeramiekers uit het Midden-Oosten. Deze mensen werden zo genoemd omdat zij hun aardewerk versierden met lijnen en banden. Hoe ze zichzelf noemden weet nog niemand. Het waren boeren die voor langere tijd op een stuk grond zich vestigden. Ze verbouwden erwten, vlas, en oude graansoorten, zoals eenkoren, een soort tarwe. Ze hielden ook wat vee: varkens, geiten, schapen, en runderen. De overgang van de leefwijze van jagers en verzamelaars naar akkerbouwers ging heel geleidelijk maar met name de jagers leerden van de nieuwe volken.
   
  +
=== Het goud van het noorden ===
−
==Foto-galerij==
  
  +
Vanaf 500 voor Christus ontstond er een levendige handel in barnsteen. De barnsteen werd gevonden aan de Oostzeekust in [[Polen]] en aan de Baltische kusten. Het is geen steensoort, zoals je misschien uit de naam zou kunnen opmaken, maar een fossiel van hars, heel licht in gewicht en meer dan 40 miljoen jaar oud. Er werden en worden sieraden van gemaakt. Vanuit het [[Romeinse Rijk]] kwam veel vraag naar het zogenoemde 'goud van het noorden'. Barnsteen werd ook naar [[Griekenland]] en [[Egypte]] gebracht. De grote bloeitijd van de handel in barnsteen was de periode van 100 tot 500 na Christus.
  +
  +
Vanuit het zuiden begonnen Slavische volkeren het gebied binnen te dringen, maar deze kregen geen vaste Litouwse grond onder voeten. Gesteund door de Pruisen die in Polen woonden werden de Slaven weer verdreven. De mensen dit de streek Litouwen bewoonden waren handelaren, boeren en jagers. Rond 600 vielen de Vikingen deze streken binnen gelokt door de handel in barnsteen. De Vikingen dreven handel met [[Rusland]] en [[Oekraine]] en hun handelsroute liep langs de [[Daugava]]-rivier in Litouwen. Deze route was vooral in de achtste en negende eeuw erg belangrijk.
  +
  +
=== De Duitse Orde===
  +
[[Bestand:Lithuanian_state_in_13-15th_centuries.png|right|300px|miniatuur|Het [[groothertogdom Litouwen]] op zijn grootste omvang.]]
  +
In de elfde en twaalfde eeuw ondernamen de Russen vergeefse pogingen om [[Letland]] en [[Estland]] te veroveren. Wat zij achterlieten was de orthodoxe godsdienst. De Litouwse bevolking was destijds verdeeld in twee belangrijke stammen: de Žemaičiai in het westen en de Aukštaitiai in het oosten en zuidoosten van het huidige Litouwen. Een paar steden in deze streek, zoals hoofdsteden [[Riga]] en [[Tallinn]], sloten zich aan bij het Hanzeverbond, een politiek machtig verbond met handelssteden in [[Duitsland]], [[Nederland]], [[Engeland]] en [[Scandinavië]]. Ondertussen begon ook de Duitse Orde zich steeds meer te roeren.
  +
  +
Maar aan het eind van de twaalfde eeuw was de Duitse Orde omgevormd tot een echte ridderorde met een vastomlijnd doel: de heidense Pruisen en Balten in Estland en Letland bekeren tot het christendom en hun gebieden veroveren. De orde werd hierbij gesteund door de paus en de keizer van [[Duitsland]]. Tegen het Russisch leger, onder leiding van [[Alexander Nevski]], leden de ridders in 1242 een fikse nederlaag op het dichtgevroren [[Peipusmeer]], het grote meer tussen [[Estland]] en [[Rusland]]. Ze trokken zich terug en vestigden hun hoofdzetel in 1309 in [[Malbork]], [[Polen]].
  +
  +
=== Litouwen, een Europese macht ===
  +
In het midden van de dertiende eeuw slaagde de leider van Aukštaitiai graaf Mindaugas, er in om de Litouwse stammen te verenigen. Zodoende kon hij zich beter verdedigen tegen de Duitse Orde. Om te voorkomen dat deze in Litouwen een grote invloed zou krijgen, hij liet zich dopen en bekeerde zich. Maar in werkelijkheid bleven zowel Mindaugas als de bevolking heidens. In 1253 riep hij zichzelf uit tot de koning van Litouwen.
  +
  +
Onder zijn opvolger Gediminas werd Litouwen een belangrijke Europese macht met een multinationale en multiculturele samenleving. Delen van [[Rusland]] en het huidige [[Letland]] behoorden toen tot het vorstendom Litouwen. De bevolking bestonden onder meer uit Litouwers, Slaven, heidenen en orthodoxe christenen. De strijd was er volop tegen de Duitse orde. Door huwelijken van de Litouwse vorsten met Poolse prinsessen waren de betrekkingen tussen beide landen zeer nauw en in 1385 stichtten Litouwen en [[Polen]] een unie. [[Jogaila van Litouwen]] mocht vorst zijn, mits hij beloofde het volk te kerstenen. En zo werd Litouwen het laatste Europees land dat het heidendom afzwoer.
  +
  +
=== Pools-Litouwse Gemenebest ===
  +
[[Bestand:Unia_Lubelska.JPG|left|300px|miniatuur|Polen en Litouwen werden in de [[Unie van Lublin]] verenigd.]]
  +
In 1569 worden Polen en Litouwen één land, genaamd de [[Pools-Litouwse Gemenebest]]. De gebieden in het zuiden werden hierdoor aan het Poolse deel overgedragen. De gemenebest stond ook wel bekend als ''Adelsrepubliek''. De [[adel]] had namelijk alle macht, terwijl de koning die haast niet had. Dit was heel bijzonder in die tijd. De Litouwse en Poolse adel vermengden zich met elkaar en Litouwen werd hierdoor steeds Poolser. Het nationale karakter van Litouwen ging hiermee grotendeels verloren. Polen-Litouwen was een heel tolerant land. Er woonden mensen met verschillende culturen en religies. Dit zag men ook aan de gebouwen, aangezien West-Europese architectuur naast Russische architectuur bestond.
  +
  +
In 1579 werd de universiteit van Vilnius gesticht. De universiteit is één van de oudste van Europa. Door vele oorlogen met andere landen ontstonden interne problemen. Hierdoor werd het land steeds afhankelijker van het buitenland, voornamelijk Rusland.
  +
  +
=== Onderdeel van Rusland ===
  +
[[Bestand:Jonas_Basanavicius_(1851-1927)_cropped.jpg|right|200px|miniatuur|[[Jonas Basanavičius]]]]
  +
Polen-Litouwen werd verdeeld onder Rusland, [[Oostenrijk]] en [[Pruisen]]. Het Litouwse deel kwam in bezit van Rusland tussen 1793 en 1795. In de 19e eeuw waren er twee opstanden voor onafhankelijkheid, maar deze werden neergeslagen. De laatste opstand, de [[Januari-opstand]] van 1861, zorgde ervoor dat het Litouws als geschreven taal verboden werd. Litouwse boeken werden hierdoor naar Pruisen gesmokkeld. In Pruisen werden ook kranten en boeken in het Litouws gedrukt.
  +
  +
In 1905 verklaarde [[Jonas Basanavičius]] een autonoom land. In Rusland was toen een revolutie aan de gang, maar deze werd met harde neergeslagen. Hoewel Litouwen geen autonoom land werd, kreeg het wel meer vrijheden op het gebied van politiek en cultuur. In 1915 werd Litouwen door Duitsland bezet tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]]. Zij trokken zich terug in 1918 en gaven het gebied aan Rusland terug. Echter, er was in 1917 een burgeroorlog in Rusland uitgebroken als gevolg van de [[Russische Revolutie]]. Hierdoor riep Litouwen de onafhankelijkheid uit.
  +
  +
=== 1918 - 1940 ===
  +
[[Bestand:Antanas_Smetona_2.jpg|left|120px|miniatuur|[[Antanas Smetona]]]]
  +
Rusland erkende de onafhankelijkheid in 1920 en in 1921 was Litouwen door de meeste andere landen als land erkend. De regering van Litouwen zat niet in Vilnius, aangezien Polen dit bezette tussen 1920 en 1939. De regering zat hierdoor in [[Kaunas]]. Vanwege de bezetting van Vilnius en het gebied eromheen was er een gespannen relatie tussen Polen en Litouwen. In 1923 kreeg Litouwen als compensatie het bestuur van westelijke [[Memelland]] op zich. Het Memelland bestond uit een voormalig Duits gebied, dat nu het Russische [[oblast Kaliningrad]] is. Na het verlies van Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam dit onder de [[Volkenbond]] (de voorloper van de [[VN]]) terecht.
  +
  +
In 1926 kwam een einde aan de democratie in Litouwen toen de linkse president [[Antanas Smetona]] aan de macht kwam. Hij ontbond het parlement en was tot 1940 alleenheerser over Litouwen.
  +
  +
=== Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie ===
  +
[[Bestand:Latvia_1944_Liberation_from_Nazis.jpg|right|300px|miniatuur|De "bevrijding" door het Rode Leger. Anders dan de mensen op deze foto, waren veel Litouwers hier niet bepaald blij mee.]]
  +
[[Adolf Hitler]] en [[Josef Stalin]] sloten in 1939 de [[Molotov-Ribbentroppact]]. Hierin spraken Duitsland en de [[Sovjet-Unie]] af om elkaar niet aan te vallen en Oost-Europa te verdelen. Het Memelland ging naar Duitsland samen met een deel van Litouwen. De rest van Litouwen werd hierdoor aan de Sovjet-Unie gegeven. Op 14 juni 1941 begon de Sovjet-Unie met de grootschalige [[deportatie]] van Litouwers naar Siberië. Nazi-Duitsland bezette Litouwen tussen 1941 en 1944. Veel Litouwers werkten overigens samen met de Duitsers en waren juist blij met de nazi's. De nazi's waren in hun ogen minder wreed voor de Litouwers dan de Sovjets. De grote Joodse gemeenschap in Litouwen werd echter grotendeels vermoord in deze jaren. In 1944 werd Litouwen "bevrijd" door de Sovjet-Unie. Inmiddels waren al tienduizenden Litouwers gevlucht naar West-Europa en de Verenigde Staten.
  +
  +
Tussen 1945 en 1953 werden er opnieuw Litouwers gedeporteerd naar Siberië. Na Stalins dood in 1953 keerden degenen die het overleefd hadden weer terug, maar de meeste waren overleden in de werkkampen. Eind jaren 80 werd onder Sovjetleider [[Michail Gorbatsjov]] de [[glasnost]] (openheid) en [[perestroijka]] (economische hervormingen) geïntroduceerd. Dit was dramatisch voor de economie van de Sovjet-Unie, die al vastgelopen was, maar aan de andere kant konden Litouwers protesteren zonder opgepakt te worden.
  +
[[Bestand:1989_08_23_Baltijoskelias14.jpg|left|300px|miniatuur|Het [[Baltische Weg]]-protest in Litouwen]]
  +
Dit leidde tot een onafhankelijkheidsbeweging, aangezien de meeste Litouwers onafhankelijkheid wilden. De Litouwers, Letten en Esten protesteerden trouwens samen, zoals in de ''[[Baltische Weg]]''. In dit protest werd er een keten van mensen van Vilnius, naar [[Riga]] naar [[Tallinn]] gemaakt van mensen die de volksliederen van hun land zongen.
  +
  +
=== Definitief onafhankelijk ===
  +
De onafhankelijkheidsstrijd in Litouwen verliep vreedzaam. De Sovjets grepen eerst niet in, aangezien ze dachten dat de protesten vanzelf wel zouden ophouden. De [[Rode Leger]] voerde uiteindelijk een aanval op een televisiestation uit, waarbij 13 doden vielen. Als reactie hierop werd Litouwen door een aantal landen als land erkend, waaronder [[IJsland]]. Na de mislukte [[Augustusstaatsgreep]] later dat jaar verklaarde Litouwen zich onafhankelijk. Hierna werd Litouwen internationaal erkend en lid van de [[Verenigde Naties]].
  +
  +
Litouwen trad in 2004 toe tot de [[Europese Unie]] en de [[NAVO]]. De [[Litouwse litas]] werd in 2015 vervangen door de [[euro]].
  +
  +
==Geografie==
  +
===Landschap===
  +
[[Bestand:Serksnas_laukuose.jpg|300px|right|miniatuur|Winter in Litouwen]]
  +
Litouwen heeft 1747 km aan landsgrenzen en heeft een kustlijn van 99 km. Litouwen ligt aan de [[Oostzee]], maar in het zuidwesten ligt ook een grote inham genaamd het [[Koerse Haf]]. Het Koerse Haf en de Oostzee worden gescheiden door de [[Koerse Schoorwal]], die op de werelderfgoedlijst staat. De schoorwal en het haf zijn beschermd als natuurgebied. Litouwen zelf heeft een vrij vlak landschap. Er is wat [[heuvelland]] in het westen en zuiden, maar ook dit is niet heel hoog. Het land is voor een derde bedekt met bossen. Meren en moerassen komen door het hele land voor. Litouwen heeft verschillende rivieren, zoals de [[Memel]], de [[Neris]] en de [[Venta]]. Het grootste meer in Litouwen is het [[Kauno Marios]].
  +
  +
Het hoogste punt in Litouwen is de [[Aukštojas]] met een hoogte van 294 meter.
  +
  +
===Natuur===
  +
Tegenwoordig is zo'n 33% van Litouwen bedekt met bossen. In het verleden had Litouwen veel [[moeras]]sen, maar hiervan zijn er veel drooggelegd voor de landbouw. Hierdoor is veel natuur verloren gegaan. Het aantal dieren- en plantensoorten is afgenomen. Toch worden er maatregelen genomen om de natuur te herstellen. O.a. door het aantal insecten te laten toenemen.
  +
  +
Qua grote dieren komen er in Litouwen veel [[ree]]ën, [[hert]]en, [[zwijn]]en, [[wolf|wolven]] en [[eland]]en voor. Ook zijn er veel [[vos]]sen en [[konijn]]en te vinden.
  +
  +
===Grote steden===
  +
{| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
  +
! align="center" colspan="11" | 10 grootste steden van het land
  +
|-
  +
! rowspan="23" width:150 |<br />
  +
  +
[[Bestand:Panorama_of_Vilnius.JPG|200px]]<br />[[Vilnius]]<br />
  +
[[Bestand:Quite_summer_evening_in_the_port_city_Klaipeda.jpg|200px]]<br />[[Klaipėda]]<br />
  +
! align="center" style="background:#f5f5f5;" | Nummer
  +
! align="center" style="background:#f5f5f5;" | Stad
  +
! align="center" style="background:#f5f5f5;" | Inwoners <br> (2020)
  +
! rowspan="23" width:150 |
  +
[[Bestand:Kauno_pilis._Kaunas_Castle.2006-06-11.jpg|200px]]<br />[[Kaunas]]<br />
  +
[[Bestand:Calle_Vilnius,_Siauliai,_Lituania,_2012-08-09,_DD_01.JPG|200px]]<br />[[Šiauliai]]<br />
  +
|-
  +
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 1 || align="center" | '''[[Vilnius]]''' || align="center" | 580.020
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 2 || align="center" | '''[[Kaunas]]''' || align="center" | 289.380
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 3 || align="center" | '''[[Klaipėda]]''' || align="center" | 149.157
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 4 || align="center" | '''[[Šiauliai]]''' || align="center" | 101.514
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 5 || align="center" | '''[[Panevėžys]]''' || align="center" | 85.885
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 6 || align="center" | '''[[Alytus]]''' || align="center" | 49.888
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 7 || align="center" | '''[[Marijampolė]]''' || align="center" | 34.968
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 8 || align="center" | '''[[Mažeikiai]]''' || align="center" | 32.477
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 9 || align="center" | '''[[Jonava]]''' || align="center" | 26.427
  +
|-
  +
| align="center" style="background:#f0f0f0;" | 10 || align="center" | '''[[Utena]]''' || align="center" | 25.395
  +
|}
  +
  +
=== Klimaat===
  +
Litouwen heeft een zogeheten vochtig [[landklimaat]]. Het hele land heeft hetzelfde klimaat, maar het westen heeft kleinere temperatuurverschillen dan het oosten. De winters zijn over het algemeen vrij streng met gemiddeld -2,5 tot -6 graden Celsius. De zomers zijn koel met gemiddeld 16 tot 22 graden Celsius. Sneeuw valt in Litouwen tussen oktober en april. In mei en september is er meestal vrij veel regen.
  +
  +
Door [[klimaatverandering]] heeft Litouwen te maken met droogte en bosbranden.
  +
[[Bestand:Kalviškės, Lithuania - panoramio.jpg|center|800px|thumb|Litouwen is erg waterrijk]]
  +
  +
==Bevolking==
  +
[[Bestand:Dubravos_apyrubė._Įspėjimas.JPG|left|300px|miniatuur|Een informatiebord over de natuur in een bepaald park in het [[Litouws]]]]
  +
===Bevolkingsgroepen===
  +
In 2022 had Litouwen iets minder dan 2,7 miljoen inwoners. Het aantal inwoners neemt af. In 2001 had Litouwen nog 3,48 miljoen inwoners en in 2011 waren dit er 2,98 miljoen. Dit komt doordat veel inwoners naar West-Europa verhuizen, aangezien daar meer werk is en de lonen hoger zijn. Vooral jongere inwoners verlaten Litouwen. Hierdoor heeft land ook te maken met [[vergrijzing]], aangezien de oudere bevolking achterblijft.
  +
  +
84% van de inwoners bestaat uit Litouwers. Kleinere groepen zijn Polen (6,7%), Russen (5%), Wit-Russen (1%) en Oekraïners (0,5%).
  +
  +
===Taal===
  +
De enige officiële taal in Litouwen is [[Litouws]]. Meer dan 2.700.000 inwoners van Litouwen spreken de taal. Het Litouws is een [[Baltische talen|Baltische taal]] en staat het dichtst bij het [[Lets]]. De twee talen zijn ver verwant van de Slavische talen en verder verwant aan veel andere Europese talen, zoals het [[Frans]], [[Nederlands]] en [[Engels]]. De taal heeft daarnaast zeven [[naamval]]len.
  +
  +
Naast Litouws zijn er ook andere talen. Zo spreken 360.000 inwoners [[Pools]], 344.000 inwoners spreken [[Russisch]], 63.000 inwoners spreken [[Wit-Russisch]], 45.000 inwoners spreken [[Oekraïens]], 5.000 inwoners spreken [[Tartaars]], 5.000 inwoners spreken Lets en 300 inwoners spreken [[Karamisch]]. De meeste andere talen worden gesproken in het oosten en zuiden van het land aan de grenzen.
  +
  +
===Religie===
  +
[[Bestand:Hill_of_crosses.JPG|right|300px|miniatuur|De [[Heuvel der Kruisen]] bij de stad [[Šiauliai]] is een christelijk bedevaartsoord.]]
  +
Litouwen is een christelijk land. In 2021 was 74% van de bevolking aanhanger van de [[Rooms-Katholieke Kerk]]. Daarnaast zijn er nog andere christelijke minderheden, zoals de [[Russisch-Orthodoxe Kerk]] (3,7%) en het [[lutheranisme]] (0,6%). Dit betekent dat in totaal zo'n 80% van de inwoners het christendom aanhangt. De Russisch-Orthodoxe Kerk wordt overigens vooral door de Russische minderheden in het oosten aangehangen. Het lutheranisme werd door de Duitse orde naar Litouwen gebracht en wordt niet echt door een specifieke groep aangehangen.
  +
  +
De overige 20% van de bevolking is voornamelijk ongelovig. In de Sovjetperiode was het uitoefenen van religie verboden, maar na de onafhankelijkheid vielen veel mensen terug op het christendom. Het overige gedeelte bleef echter ongelovig en de hoeveelheid ongelovigen stijgt de afgelopen jaren een beetje. Onder de 20% vallen ook zeer kleine groepen die het [[jodendom]] en de [[islam]] aanhangen. Litouwen had ooit een grote groep Joden, maar deze verdween tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij de islam gaat het om een groep moslims die al sinds de 14e eeuw in Litouwen leeft.
  +
  +
===Onderwijs===
  +
[[File:Vilnius_University_Great_Courtyard_2,_Vilnius,_Lithuania_-_Diliff.jpg|left|300px|thumb|De universiteit van Vilnius]]
  +
In Litouwen zijn kinderen tussen de 6 en 16 jaar leerplichtig. Toch kunnen ouders ervoor kiezen om kinderen onder de zes jaar naar een [[kleuterschool]] te sturen. Dit is niet verplicht, maar wel gratis. Vanaf hun 6e jaar gaan de leerlingen naar de [[basisschool]]. Deze duurt vier jaar en bestaat dus uit vier klassen. De leerlingen leren de Litouwse taal, rekenen, aardrijkskunde, geschiedenis, biologie en een vreemde taal (vaak Engels). Er zijn ook scholen voor Poolse en Russische kinderen. Zij leren vaak het Litouws als vreemde taal.
  +
  +
Als de kinderen 10 jaar oud zijn gaan ze naar de [[middelbare school]]. De middelbare school bestaat uit zes klassen. Hier krijgen de leerlingen ook vakken als wiskunde. Als vreemde taal kunnen de leerlingen kiezen tussen Engels en Russisch. De meeste leerlingen kiezen voor Engels. In het laatste jaar sluiten de leerlingen de middelbare school af door middel van een examen. Dit examen bestaat uit twee delen, namelijk een schoolexamen (de resultaten van de toetsen over de jaren) en een staatsexamen (dat voor alle leerlingen in gehele land hetzelfde is). In Litouwen krijgen leerlingen een cijfer tussen de 1 en de 10. 1 is hierbij slecht en 10 is goed. De cijfers werken dus precies hetzelfde als in Nederland, maar in Litouwen halen leerlingen een voldoende als zij een 4 of hoger halen.
  +
  +
Hierna kunnen de leerlingen ervoor kiezen om verder te leren. Zij blijven dan nog drie jaar op de middelbare school voor een extra diploma. Hiermee kunnen zij doorstromen naar de universiteit. Leerlingen kunnen er ook voor kiezen om naar een beroepsschool te gaan. Hier leren zij een bepaald beroep.
  +
  +
==Kunst en cultuur==
  +
[[Bestand:Trakai-Troki.jpg|right|300px|thumb|Hoewel het [[kasteel van Trakai]] niet op de lijst staat, is het wel een populaire bestemming.]]
  +
Litouwen heeft een lange cultuur is beïnvloed door de Poolse, Russische en Baltische cultuur. Ook zijn er invloeden uit Duitsland en Zweden.
  +
  +
===Werelderfgoed===
  +
In Litouwen staan vier dingen op de [[Werelderfgoedlijst]] van [[UNESCO]]. Dit zijn:
  +
* Het historisch centrum van [[Vilnius]]
  +
* De [[Koerse Schoorwal]] (deels in Rusland)
  +
* De overblijfselen van [[Kernavė]]
  +
* De [[Geodetische boog van Struve]] (deels in andere landen)
  +
  +
===Muziek===
  +
[[File:Skilandis2.jpg|left|250px|thumb|[[Skilandis]]; een traditioneel Litouws gerecht]]
  +
De Litouwse muziek gaat eeuwen terug. Litouwse [[volksmuziek]] ([[dainos]]) is nog altijd erg populair. Dainos bestaat uit allerlei liederen, zoals [[wals|walzen]] en [[polka]], waarop vaak gedanst wordt. Traditioneel wordt [[viool|violen]], [[accordeon]]s, [[doedelzak]]ken en [[drum]]s gebruikt. De bekendste Litouwse artiest is [[Mikalojus Konstantinas Čiurlionis]]. Hij is een componist uit de 19e eeuw en schreef de stukken ''Jūra'' ("De zee") en ''Miške'' ("In het bos"). Deze stukken zijn geïnspireerd op het Litouwse landschap. Sinds de jaren 1980 is ook rockmuziek erg populair met bands als [[Foje]], [[Antis]] en [[Bix]].
  +
  +
===Eten en drinken===
  +
De Litouwse keuken bestaat vooral uit aardappels, [[rogge]], bieten, messen, paddenstoelen en melkproducten. In Litouwen zijn [[soep]]en vrij populair. Veel Litouwers geloven dat het eten van soepen goed voor je gezondheid is. In Litouwen wordt voornamelijk [[roggebrood]] gegeten, vaak met boter en kaas. Qua groenten zijn komkommers, augurken, radijzen en kool erg populair. Een populaire soep is [[borscht]]. Qua fruit worden er vooral veel appels, peren en pruimen geteeld. In het land wordt vooral veel varkensvlees gegeten. [[Skilandis]] is een traditioneel vleesgerecht bestaande uit vlees met peper, zout en knoflook.
  +
  +
===Feestdagen===
  +
[[File:Rasos-svente-verkiu-rumu-parke-5d0d3f0045a5f(1).jpg|right|300px|thumb|[[Rasos]]]]
  +
[[File:Ginkunu_kapines_2010_velines_02.jpg|right|300px|thumb|De begraafplaatsen tijdens [[Allerheiligen]]]]
  +
{| class="wikitable"
  +
! Datum
  +
! Feestdag
  +
! Uitleg
  +
|-
  +
| 1 januari
  +
| [[Nieuwjaarsdag]]
  +
|
  +
|-
  +
| 16 februari
  +
| Dag voor de Heroprichting van Litouwen
  +
| Herdenkt de onafhankelijkheid in 1918
  +
|-
  +
| 11 maart
  +
| Dag van de Hernieuwde Onafhankelijkheid
  +
| Herdenkt de onafhankelijkheid in 1990
  +
|-
  +
| Verschillend
  +
| [[Pasen]]
  +
|
  +
|-
  +
| 1 mei
  +
| [[Dag van de Arbeid]]
  +
|
  +
|-
  +
| Eerste zondag in mei
  +
| [[Moederdag]]
  +
|
  +
|-
  +
| Eerste zondag in juni
  +
| [[Vaderdag]]
  +
|
  +
|-
  +
| 24 juni
  +
| [[Rãsos]]
  +
| Vergelijkbaar met [[Midzomer]]
  +
|-
  +
| 6 juli
  +
| [[Valstybės diena]]
  +
| Viert de kroning van de Litouwse koning [[Mindaugas]] in 1253
  +
|-
  +
| 1 november
  +
| [[Allerheiligen]]
  +
|
  +
|-
  +
| 25 december
  +
| [[Eerste kerstdag]]
  +
|
  +
|-
  +
| 26 december
  +
| [[Tweede kerstdag]]
  +
|
  +
|-
  +
|}
  +
  +
===Sport===
  +
Qua sport zijn [[basketball]], [[voetbal]], [[atletiek]] en [[wielrennen]] erg belangrijk. De populairste sport van Litouwen is basketball. In Litouwen zijn verschillende teams en wedstrijden zijn erg populair. Daarnaast zijn [[rugby]], [[ijshockey]] en [[zwemmen]] erg populair. Ook wordt [[poker]] erkend als een sport sinds 2010.
  +
  +
Sinds 1992 doet Litouwen ook mee aan de [[Olympische Spelen]]. Over het algemeen doet het land het beter op de Winterspelen dan de Zomerspelen.
  +
  +
==Politiek==
  +
===Nationale politiek===
  +
[[File:Prime_Ministers_of_Ukraine_and_Lithuania_visited_the_Luhansk_Oblast,_showed_support_to_each_other_against_Russian_invasion_(8).jpg|left|300px|thumb|[[Ingrida Šimonytė]] is de huidige premier van Litouwen]]
  +
Litouwen is een [[republiek]], wat betekent dat het land een president als staatshoofd heeft. De huidige president van Litouwen is [[Gitanas Nausėda]]. die sinds 2019 president is. De president wordt direct gekozen in rechtstreekse verkiezingen voor een periode van vijf jaar. Hij mag maximaal twee termijnen zitten. De president is verantwoordelijk voor de bescherming en buitenlandse relaties van het land en is het hoofd van het leger. De president kiest de premier, tegenwoordig [[Ingrida Šimonytė]], en de andere ministers van het kabinet. De premier is verantwoordelijk voor de binnenlandse politiek, terwijl de president de buitenlandse politiek doet.
  +
  +
Sinds de onafhankelijkheid in 1990 is Litouwen een democratie. Hoewel dit nog niet heel lang geleden is, heeft Litouwen een sterke democratie. In Litouwen heeft het parlement, de [[Seimas]], veel macht. De Seimas bestaat uit één kamer van 141 zetels. Hiervan worden er 71 door middel van [[kiesdistrict]]en gekozen. Dit betekent dat zij allemaal één gebied vertegenwoordigen. De andere 70 worden door middel van landelijke lijsten gekozen. Zij kunnen door iedereen uit het gehele land gekozen worden. Een parlementslid moet minimaal 25 jaar oud zijn om gekozen te kunnen worden. Het kiezen gebruikt door middel van rechtstreekse verkiezingen die om de 4 jaar gehouden worden.
  +
  +
===Politieke partijen===
  +
[[Bestand:Baltijas_Asamblejas_31.sesija_Viļņā_(8169253176).jpg|right|300px|miniatuur|De Seimas, het parlement van Litouwen, van binnen]]
  +
Litouwen heeft tien grote politieke partijen. Dit zijn:
  +
* [[Tėvynės sąjunga]]; een conservatieve, christendemocratische partij.
  +
* [[Lietuvos valstiečių ir žaliųjų sąjunga]]; een centrumpartij die zich richt op de landbouw.
  +
* [[Lietuvos socialdemokratų partija]]; een progressieve, sociaaldemocratische partij.
  +
* [[Liberalų sąjūdis]]; een liberale partij.
  +
* [[Laisvės Partija]]; een progressieve liberale partij.
  +
* [[Darbo partija]]; een conservatieve liberale partij.
  +
* [[Lietuvos regionų partija]]; een sociaaldemocratische partij.
  +
* [[Lietuvos lenkų rinkimų akcija]]; vertegenwoordigd de Poolse minderheid in Litouwen.
  +
* [[Laisvė ir teisingumas]]; een conservatieve, liberale partij.
  +
* [[Lietuvos žaliųjų partija]]; een groene partij.
  +
  +
===Bestuurlijke indeling===
  +
[[Bestand:Lietuvos apskritys.png|right|300px|miniatuur|De districten van Litouwen.]]
  +
Litouwen bestaat uit 10 districten. Alle districten zijn vernoemd naar de hoofdstad van het district:
  +
* [[Alytus (district)|Alytus]], met als hoofdstad [[Alytus (stad)|Alytus]].
  +
* [[Kaunas (district)|Kaunas]], met als hoofdstad [[Kaunas]].
  +
* [[Klaipėda (district)|Klaipėda]], met als hoofdstad [[Klaipėda]].
  +
* [[Marijampolė (district)|Marijampolė]], met als hoofdstad [[Marijampolė]].
  +
* [[Panevėžys (district)|Panevėžys]], met als hoofdstad [[Panevėžys]].
  +
* [[Šiauliai (district)|Šiauliai]], met als hoofdstad [[Šiauliai]].
  +
* [[Tauragė (district)|Tauragė]], met als hoofdstad [[Tauragė]].
  +
* [[Telšiai (district)|Telšiai]], met als hoofdstad [[Telšiai]].
  +
* [[Utena (district)|Utena]], met als hoofdstad [[Utena]].
  +
* [[Vilnius (district)|Vilnius]], met als hoofdstad [[Vilnius]].
  +
  +
===Buitenlandse politiek===
  +
[[Bestand:President of Ukraine meets with the Presidents of Lithuania and Poland in Kyiv. (51899045812).jpg|left|300px|thumb|De presidenten van Polen (links), Oekraïne (midden) en Litouwen (rechts)]]
  +
Litouwen is lid van verschillende internationale organisaties, zoals de [[Europese Unie]], de [[NAVO]] en de [[Verenigde Naties]]. Litouwen heeft goede banden met de andere Baltische staten (Estland en Letland). De drie landen hebben een gemeenschappelijke geschiedenis, veel culturele overeenkomsten en braken gezamenlijk weg van de Sovjet-Unie. Daarnaast heeft Litouwen nog goede banden met buurland Polen. Polen en Litouwen vormden lang samen een land. Ook zijn er veel Polen die in Litouwen wonen en veel Litouwers die in Polen wonen. De grens tussen Litouwen en Polen vormt ook als enige een doorgang tussen de Baltische Staten en de rest van de Europese Unie via het land.
  +
  +
De banden met Wit-Rusland (Belarus) zijn slechter. Sinds 2020 erkent de Litouwse overheid ook [[Aleksandr Loekasjenko]] niet meer als de president van Wit-Rusland. In plaats daarvan erkent Litouwen oppositieleider [[Svetlana Tichanovskaja]] als de voorlopige president van het land. Tichanovskaja vluchtte ook naar Litouwen na de [[protesten in Wit-Rusland in 2020 en 2021]]. Litouwen neemt ook veel (politieke) vluchtelingen uit Wit-Rusland en Rusland op. Ook de banden met de Rusland verslechteren sinds de 2014. Sinds de [[Russische invasie van Oekraïne in 2022]] zijn Russische vliegtuigen niet meer welkom in Litouwen. Ook dreigt Litouwen om Russisch vervoer naar en van Kaliningrad niet meer door Litouwen te doen. Dit kan gevolgen hebben voor de [[Suwałki]]-vallei; waar Polen aan Litouwen grenst. Sommige Litouwers zijn bang dat Rusland Litouwen (en de andere Baltische Staten) gaat aanvallen.
  +
  +
Litouwen heeft goede banden met de meeste westerse landen, waaronder de [[Verenigde Staten]] (vooral op militair vlak). De banden tussen Litouwen en [[China]] hebben zich verslechterd over de jaren. Litouwen heeft veel kritiek op de mensenrechten in China, de situatie in [[Hongkong]] en China's claim op [[Taiwan]].
  +
  +
==Economie==
  +
[[Bestand:Dimitriškės_32100,_Lithuania_-_panoramio_(2).jpg|right|300px|miniatuur|[[Graan]] in Litouwen]]
  +
In Litouwen betaald ben sinds 2015 met de [[euro]]. Sinds het jaar 2000 is de Litouwse economie eigenlijk alleen maar gegroeid. Litouwen is tegenwoordig een [[open markteconomie]] (vergelijkbaar met Nederland en België). Na de val van het communisme en de onafhankelijkheid groeiende de economieën van Estland, Letland en Litouwen hard. De drie werden hierdoor de [[Baltische tijgers]] genoemd. De drie landen wisten hun verouderde [[planeconomie]] in een moderne economie om te toveren in een relatief korte tijd.
  +
  +
De grootste handelspartners van Litouwen zijn [[Rusland]], Letland, [[Duitsland]], [[Polen]], de [[Verenigde Staten]], [[Zweden]], [[Estland]], [[Italië]] en [[Nederland]]. Litouwen is bekend vanwege de lage [[belasting]]en. De inkomsten- en bedrijfsbelastingen zijn in Litouwen het laagste van heel Europa. Sommige buitenlandse bedrijven hebben hierdoor kantoren en fabrieken in Litouwen, zoals [[Google]], [[Uber]] en [[Danske Bank]]. Door de goede internetverbindingen in Litouwen heeft het land ook veel [[ICT]] en banken.
  +
  +
Litouwen is niet heel erg populair onder toeristen, maar sinds het toetreden tot de Europese Unie komen er elk jaar meer toeristen naar het land. Vooral Duitse, Russische, Letse, Poolse en Wit-Russische toeristen komen veel in Litouwen. De [[Koerse Schoorwal]] en het stadje [[Nida]] zijn erg populair onder toeristen.
  +
  +
==Fotogalerij==
 
<gallery>
  
<gallery>
−
Afbeelding:Litouwen lokatie.png|Lokatie in Europa
 +
Afbeelding:Europe location LIT.png|Locatie in Europa
 
Afbeelding:Estland Letland Litouwen.jpg|Satelietfoto
  
Afbeelding:Estland Letland Litouwen.jpg|Satelietfoto
  +
Afbeelding:Lithauwen comvlag.gif|Vlag van Litouwen in de Sovjet-Unie periode
−
</gallery>
  
  +
File:Emblem_of_the_Lithuanian_SSR.svg|Wapen van Litouwen in de Sovjet-Unie periode
−  
−
==Vlag en wapen==
  
−
<gallery>
  
−
Afbeelding:Flag of Lithuania.png|Vlag van Litouwen
  
−
Afbeelding:WapenLitouwen.svg|Wapen van Litouwen
  
−
Afbeelding:Lithauwen comvlag.gif|Vlag van Litouwen in de Soviet-Unie periode
  
−
Afbeelding:Lithauwen comwapen.gif|Wapen van Litouwen in de Soviet-Unie periode
  
 
</gallery>
  
</gallery>
   
 
==Externe link==
  
==Externe link==
 
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lh.html CIA worldfactbook]
  
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lh.html CIA worldfactbook]
  +
−
{{beginnetje}}
  
  +
{{Navigatie Europese Unie}}
 
{{Navigatie Landen Europa}}
  
{{Navigatie Landen Europa}}
  +
−
[[Categorie:Landen]]
  
−
[[Categorie:Europese Unie]]
 +
[[Categorie:Lidstaat van de Europese Unie]]
  +
[[Categorie:Landen van Europa]]
  +
  +
[[de:Litauen]]
  +
[[en:Lithuania]]
  +
[[es:Lituania]]
  +
[[fr:Lituanie]]
  +
[[it:Lituania]]

Huidige versie van 8 okt 2023 om 20:09

Republiek Litouwen
Lietuvos Respublika

Flag of Lithuania.svg000 Coat of arms of Lithuania.svg EU-Lithuania.svg

Hoofdstad Vilnius
Aantal inwoners 2.794.961 (2022)
Oppervlakte 65.300 km²
Regeringsvorm Semi-presidentiële republiek
President Gitanas Nausėda (sinds 2019)
Premier Ingrida Šimonytė (sinds 2022)
Godsdienst Christendom (79,4%)
Geen religie (6,1%)
Overig (14,5%)
Taal Litouws (Lietuvių kalba)
Munteenheid Euro
Volkslied Tautiška giesmė
Nationale feestdag 16 februari
Landcode LTU

Litouwen is het grootste en zuidelijkste land van de Baltische staten met een oppervlakte van 65.200 km² en van noord naar zuid ongeveer 260 km en van oost naar west 360. Het ligt in Oost-Europa en grenst aan de landen Letland, Wit-Rusland, Polen en de Oblast Kaliningrad, dat onderdeel is van Rusland. De hoofdstad van het land is Vilnius, dit is ook de grootste stad van het land. De officiële taal van Litouwen is het Litouws. Litouwen telt ongeveer 3 miljoen inwoners, de kustlijn is 99 km lang.

Het land heeft een lange geschiedenis en was onderdeel van het land Polen-Litouwen. Uiteindelijk werd het grondgebied ingenomen door het Russische Keizerrijk. In 1918 verwierf Litouwen onafhankelijkheid, maar werd in 1940 werd Litouwen bezet door nazi-Duitsland en werd na de oorlog onderdeel van de Sovjet-Unie. In 1990 wist Litouwen opnieuw onafhankelijkheid te verwerven na een vreedzame revolutie. Het land werd in 2004 onderdeel van de Europese Unie (EU) en de NAVO. Sinds 2015 betaald men in het land met de euro.

Geschiedenis

Prehistorie

De overblijfselen van de middeleeuwse hoofdstad Kernavė

Toen de ijskap die over de Baltische landen vanuit Scandinavië naar het zuiden trok was gesmolten en de laatste ijstijd voorbij was, waagden zich voor het eerst mensen in het gebied wat nu Litouwen is. Vanaf 9000 voor Christus in de Steentijd zwierven jagers in deze streek. Ze kwamen uit het zuiden en westen van Europa. In de loop van de tijd droogden grote stukken grond op, waardoor het gebied aantrekkelijker werd voor andere volkeren, die uit Centraal Rusland kwamen. Vanaf 2000 voor Christus kwamen de bandkeramiekers uit het Midden-Oosten. Deze mensen werden zo genoemd omdat zij hun aardewerk versierden met lijnen en banden. Hoe ze zichzelf noemden weet nog niemand. Het waren boeren die voor langere tijd op een stuk grond zich vestigden. Ze verbouwden erwten, vlas, en oude graansoorten, zoals eenkoren, een soort tarwe. Ze hielden ook wat vee: varkens, geiten, schapen, en runderen. De overgang van de leefwijze van jagers en verzamelaars naar akkerbouwers ging heel geleidelijk maar met name de jagers leerden van de nieuwe volken.

Het goud van het noorden

Vanaf 500 voor Christus ontstond er een levendige handel in barnsteen. De barnsteen werd gevonden aan de Oostzeekust in Polen en aan de Baltische kusten. Het is geen steensoort, zoals je misschien uit de naam zou kunnen opmaken, maar een fossiel van hars, heel licht in gewicht en meer dan 40 miljoen jaar oud. Er werden en worden sieraden van gemaakt. Vanuit het Romeinse Rijk kwam veel vraag naar het zogenoemde 'goud van het noorden'. Barnsteen werd ook naar Griekenland en Egypte gebracht. De grote bloeitijd van de handel in barnsteen was de periode van 100 tot 500 na Christus.

Vanuit het zuiden begonnen Slavische volkeren het gebied binnen te dringen, maar deze kregen geen vaste Litouwse grond onder voeten. Gesteund door de Pruisen die in Polen woonden werden de Slaven weer verdreven. De mensen dit de streek Litouwen bewoonden waren handelaren, boeren en jagers. Rond 600 vielen de Vikingen deze streken binnen gelokt door de handel in barnsteen. De Vikingen dreven handel met Rusland en Oekraine en hun handelsroute liep langs de Daugava-rivier in Litouwen. Deze route was vooral in de achtste en negende eeuw erg belangrijk.

De Duitse Orde

Het groothertogdom Litouwen op zijn grootste omvang.

In de elfde en twaalfde eeuw ondernamen de Russen vergeefse pogingen om Letland en Estland te veroveren. Wat zij achterlieten was de orthodoxe godsdienst. De Litouwse bevolking was destijds verdeeld in twee belangrijke stammen: de Žemaičiai in het westen en de Aukštaitiai in het oosten en zuidoosten van het huidige Litouwen. Een paar steden in deze streek, zoals hoofdsteden Riga en Tallinn, sloten zich aan bij het Hanzeverbond, een politiek machtig verbond met handelssteden in Duitsland, Nederland, Engeland en Scandinavië. Ondertussen begon ook de Duitse Orde zich steeds meer te roeren.

Maar aan het eind van de twaalfde eeuw was de Duitse Orde omgevormd tot een echte ridderorde met een vastomlijnd doel: de heidense Pruisen en Balten in Estland en Letland bekeren tot het christendom en hun gebieden veroveren. De orde werd hierbij gesteund door de paus en de keizer van Duitsland. Tegen het Russisch leger, onder leiding van Alexander Nevski, leden de ridders in 1242 een fikse nederlaag op het dichtgevroren Peipusmeer, het grote meer tussen Estland en Rusland. Ze trokken zich terug en vestigden hun hoofdzetel in 1309 in Malbork, Polen.

Litouwen, een Europese macht

In het midden van de dertiende eeuw slaagde de leider van Aukštaitiai graaf Mindaugas, er in om de Litouwse stammen te verenigen. Zodoende kon hij zich beter verdedigen tegen de Duitse Orde. Om te voorkomen dat deze in Litouwen een grote invloed zou krijgen, hij liet zich dopen en bekeerde zich. Maar in werkelijkheid bleven zowel Mindaugas als de bevolking heidens. In 1253 riep hij zichzelf uit tot de koning van Litouwen.

Onder zijn opvolger Gediminas werd Litouwen een belangrijke Europese macht met een multinationale en multiculturele samenleving. Delen van Rusland en het huidige Letland behoorden toen tot het vorstendom Litouwen. De bevolking bestonden onder meer uit Litouwers, Slaven, heidenen en orthodoxe christenen. De strijd was er volop tegen de Duitse orde. Door huwelijken van de Litouwse vorsten met Poolse prinsessen waren de betrekkingen tussen beide landen zeer nauw en in 1385 stichtten Litouwen en Polen een unie. Jogaila van Litouwen mocht vorst zijn, mits hij beloofde het volk te kerstenen. En zo werd Litouwen het laatste Europees land dat het heidendom afzwoer.

Pools-Litouwse Gemenebest

Polen en Litouwen werden in de Unie van Lublin verenigd.

In 1569 worden Polen en Litouwen één land, genaamd de Pools-Litouwse Gemenebest. De gebieden in het zuiden werden hierdoor aan het Poolse deel overgedragen. De gemenebest stond ook wel bekend als Adelsrepubliek. De adel had namelijk alle macht, terwijl de koning die haast niet had. Dit was heel bijzonder in die tijd. De Litouwse en Poolse adel vermengden zich met elkaar en Litouwen werd hierdoor steeds Poolser. Het nationale karakter van Litouwen ging hiermee grotendeels verloren. Polen-Litouwen was een heel tolerant land. Er woonden mensen met verschillende culturen en religies. Dit zag men ook aan de gebouwen, aangezien West-Europese architectuur naast Russische architectuur bestond.

In 1579 werd de universiteit van Vilnius gesticht. De universiteit is één van de oudste van Europa. Door vele oorlogen met andere landen ontstonden interne problemen. Hierdoor werd het land steeds afhankelijker van het buitenland, voornamelijk Rusland.

Onderdeel van Rusland

Jonas Basanavičius

Polen-Litouwen werd verdeeld onder Rusland, Oostenrijk en Pruisen. Het Litouwse deel kwam in bezit van Rusland tussen 1793 en 1795. In de 19e eeuw waren er twee opstanden voor onafhankelijkheid, maar deze werden neergeslagen. De laatste opstand, de Januari-opstand van 1861, zorgde ervoor dat het Litouws als geschreven taal verboden werd. Litouwse boeken werden hierdoor naar Pruisen gesmokkeld. In Pruisen werden ook kranten en boeken in het Litouws gedrukt.

In 1905 verklaarde Jonas Basanavičius een autonoom land. In Rusland was toen een revolutie aan de gang, maar deze werd met harde neergeslagen. Hoewel Litouwen geen autonoom land werd, kreeg het wel meer vrijheden op het gebied van politiek en cultuur. In 1915 werd Litouwen door Duitsland bezet tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zij trokken zich terug in 1918 en gaven het gebied aan Rusland terug. Echter, er was in 1917 een burgeroorlog in Rusland uitgebroken als gevolg van de Russische Revolutie. Hierdoor riep Litouwen de onafhankelijkheid uit.

1918 - 1940

Antanas Smetona

Rusland erkende de onafhankelijkheid in 1920 en in 1921 was Litouwen door de meeste andere landen als land erkend. De regering van Litouwen zat niet in Vilnius, aangezien Polen dit bezette tussen 1920 en 1939. De regering zat hierdoor in Kaunas. Vanwege de bezetting van Vilnius en het gebied eromheen was er een gespannen relatie tussen Polen en Litouwen. In 1923 kreeg Litouwen als compensatie het bestuur van westelijke Memelland op zich. Het Memelland bestond uit een voormalig Duits gebied, dat nu het Russische oblast Kaliningrad is. Na het verlies van Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam dit onder de Volkenbond (de voorloper van de VN) terecht.

In 1926 kwam een einde aan de democratie in Litouwen toen de linkse president Antanas Smetona aan de macht kwam. Hij ontbond het parlement en was tot 1940 alleenheerser over Litouwen.

Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie

De "bevrijding" door het Rode Leger. Anders dan de mensen op deze foto, waren veel Litouwers hier niet bepaald blij mee.

Adolf Hitler en Josef Stalin sloten in 1939 de Molotov-Ribbentroppact. Hierin spraken Duitsland en de Sovjet-Unie af om elkaar niet aan te vallen en Oost-Europa te verdelen. Het Memelland ging naar Duitsland samen met een deel van Litouwen. De rest van Litouwen werd hierdoor aan de Sovjet-Unie gegeven. Op 14 juni 1941 begon de Sovjet-Unie met de grootschalige deportatie van Litouwers naar Siberië. Nazi-Duitsland bezette Litouwen tussen 1941 en 1944. Veel Litouwers werkten overigens samen met de Duitsers en waren juist blij met de nazi's. De nazi's waren in hun ogen minder wreed voor de Litouwers dan de Sovjets. De grote Joodse gemeenschap in Litouwen werd echter grotendeels vermoord in deze jaren. In 1944 werd Litouwen "bevrijd" door de Sovjet-Unie. Inmiddels waren al tienduizenden Litouwers gevlucht naar West-Europa en de Verenigde Staten.

Tussen 1945 en 1953 werden er opnieuw Litouwers gedeporteerd naar Siberië. Na Stalins dood in 1953 keerden degenen die het overleefd hadden weer terug, maar de meeste waren overleden in de werkkampen. Eind jaren 80 werd onder Sovjetleider Michail Gorbatsjov de glasnost (openheid) en perestroijka (economische hervormingen) geïntroduceerd. Dit was dramatisch voor de economie van de Sovjet-Unie, die al vastgelopen was, maar aan de andere kant konden Litouwers protesteren zonder opgepakt te worden.

Het Baltische Weg-protest in Litouwen

Dit leidde tot een onafhankelijkheidsbeweging, aangezien de meeste Litouwers onafhankelijkheid wilden. De Litouwers, Letten en Esten protesteerden trouwens samen, zoals in de Baltische Weg. In dit protest werd er een keten van mensen van Vilnius, naar Riga naar Tallinn gemaakt van mensen die de volksliederen van hun land zongen.

Definitief onafhankelijk

De onafhankelijkheidsstrijd in Litouwen verliep vreedzaam. De Sovjets grepen eerst niet in, aangezien ze dachten dat de protesten vanzelf wel zouden ophouden. De Rode Leger voerde uiteindelijk een aanval op een televisiestation uit, waarbij 13 doden vielen. Als reactie hierop werd Litouwen door een aantal landen als land erkend, waaronder IJsland. Na de mislukte Augustusstaatsgreep later dat jaar verklaarde Litouwen zich onafhankelijk. Hierna werd Litouwen internationaal erkend en lid van de Verenigde Naties.

Litouwen trad in 2004 toe tot de Europese Unie en de NAVO. De Litouwse litas werd in 2015 vervangen door de euro.

Geografie

Landschap

Winter in Litouwen

Litouwen heeft 1747 km aan landsgrenzen en heeft een kustlijn van 99 km. Litouwen ligt aan de Oostzee, maar in het zuidwesten ligt ook een grote inham genaamd het Koerse Haf. Het Koerse Haf en de Oostzee worden gescheiden door de Koerse Schoorwal, die op de werelderfgoedlijst staat. De schoorwal en het haf zijn beschermd als natuurgebied. Litouwen zelf heeft een vrij vlak landschap. Er is wat heuvelland in het westen en zuiden, maar ook dit is niet heel hoog. Het land is voor een derde bedekt met bossen. Meren en moerassen komen door het hele land voor. Litouwen heeft verschillende rivieren, zoals de Memel, de Neris en de Venta. Het grootste meer in Litouwen is het Kauno Marios.

Het hoogste punt in Litouwen is de Aukštojas met een hoogte van 294 meter.

Natuur

Tegenwoordig is zo'n 33% van Litouwen bedekt met bossen. In het verleden had Litouwen veel moerassen, maar hiervan zijn er veel drooggelegd voor de landbouw. Hierdoor is veel natuur verloren gegaan. Het aantal dieren- en plantensoorten is afgenomen. Toch worden er maatregelen genomen om de natuur te herstellen. O.a. door het aantal insecten te laten toenemen.

Qua grote dieren komen er in Litouwen veel reeën, herten, zwijnen, wolven en elanden voor. Ook zijn er veel vossen en konijnen te vinden.

Grote steden

10 grootste steden van het land

Panorama of Vilnius.JPG
Vilnius
Quite summer evening in the port city Klaipeda.jpg
Klaipėda

 Nummer Stad Inwoners
(2020)

Kauno pilis. Kaunas Castle.2006-06-11.jpg
Kaunas
Calle Vilnius, Siauliai, Lituania, 2012-08-09, DD 01.JPG
Šiauliai

1 Vilnius 580.020
2 Kaunas 289.380
3 Klaipėda 149.157
4 Šiauliai 101.514
5 Panevėžys 85.885
6 Alytus 49.888
7 Marijampolė 34.968
8 Mažeikiai 32.477
9 Jonava 26.427
10 Utena 25.395

Klimaat

Litouwen heeft een zogeheten vochtig landklimaat. Het hele land heeft hetzelfde klimaat, maar het westen heeft kleinere temperatuurverschillen dan het oosten. De winters zijn over het algemeen vrij streng met gemiddeld -2,5 tot -6 graden Celsius. De zomers zijn koel met gemiddeld 16 tot 22 graden Celsius. Sneeuw valt in Litouwen tussen oktober en april. In mei en september is er meestal vrij veel regen.

Door klimaatverandering heeft Litouwen te maken met droogte en bosbranden.

Litouwen is erg waterrijk

Bevolking

Een informatiebord over de natuur in een bepaald park in het Litouws

Bevolkingsgroepen

In 2022 had Litouwen iets minder dan 2,7 miljoen inwoners. Het aantal inwoners neemt af. In 2001 had Litouwen nog 3,48 miljoen inwoners en in 2011 waren dit er 2,98 miljoen. Dit komt doordat veel inwoners naar West-Europa verhuizen, aangezien daar meer werk is en de lonen hoger zijn. Vooral jongere inwoners verlaten Litouwen. Hierdoor heeft land ook te maken met vergrijzing, aangezien de oudere bevolking achterblijft.

84% van de inwoners bestaat uit Litouwers. Kleinere groepen zijn Polen (6,7%), Russen (5%), Wit-Russen (1%) en Oekraïners (0,5%).

Taal

De enige officiële taal in Litouwen is Litouws. Meer dan 2.700.000 inwoners van Litouwen spreken de taal. Het Litouws is een Baltische taal en staat het dichtst bij het Lets. De twee talen zijn ver verwant van de Slavische talen en verder verwant aan veel andere Europese talen, zoals het Frans, Nederlands en Engels. De taal heeft daarnaast zeven naamvallen.

Naast Litouws zijn er ook andere talen. Zo spreken 360.000 inwoners Pools, 344.000 inwoners spreken Russisch, 63.000 inwoners spreken Wit-Russisch, 45.000 inwoners spreken Oekraïens, 5.000 inwoners spreken Tartaars, 5.000 inwoners spreken Lets en 300 inwoners spreken Karamisch. De meeste andere talen worden gesproken in het oosten en zuiden van het land aan de grenzen.

Religie

De Heuvel der Kruisen bij de stad Šiauliai is een christelijk bedevaartsoord.

Litouwen is een christelijk land. In 2021 was 74% van de bevolking aanhanger van de Rooms-Katholieke Kerk. Daarnaast zijn er nog andere christelijke minderheden, zoals de Russisch-Orthodoxe Kerk (3,7%) en het lutheranisme (0,6%). Dit betekent dat in totaal zo'n 80% van de inwoners het christendom aanhangt. De Russisch-Orthodoxe Kerk wordt overigens vooral door de Russische minderheden in het oosten aangehangen. Het lutheranisme werd door de Duitse orde naar Litouwen gebracht en wordt niet echt door een specifieke groep aangehangen.

De overige 20% van de bevolking is voornamelijk ongelovig. In de Sovjetperiode was het uitoefenen van religie verboden, maar na de onafhankelijkheid vielen veel mensen terug op het christendom. Het overige gedeelte bleef echter ongelovig en de hoeveelheid ongelovigen stijgt de afgelopen jaren een beetje. Onder de 20% vallen ook zeer kleine groepen die het jodendom en de islam aanhangen. Litouwen had ooit een grote groep Joden, maar deze verdween tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij de islam gaat het om een groep moslims die al sinds de 14e eeuw in Litouwen leeft.

Onderwijs

De universiteit van Vilnius

In Litouwen zijn kinderen tussen de 6 en 16 jaar leerplichtig. Toch kunnen ouders ervoor kiezen om kinderen onder de zes jaar naar een kleuterschool te sturen. Dit is niet verplicht, maar wel gratis. Vanaf hun 6e jaar gaan de leerlingen naar de basisschool. Deze duurt vier jaar en bestaat dus uit vier klassen. De leerlingen leren de Litouwse taal, rekenen, aardrijkskunde, geschiedenis, biologie en een vreemde taal (vaak Engels). Er zijn ook scholen voor Poolse en Russische kinderen. Zij leren vaak het Litouws als vreemde taal.

Als de kinderen 10 jaar oud zijn gaan ze naar de middelbare school. De middelbare school bestaat uit zes klassen. Hier krijgen de leerlingen ook vakken als wiskunde. Als vreemde taal kunnen de leerlingen kiezen tussen Engels en Russisch. De meeste leerlingen kiezen voor Engels. In het laatste jaar sluiten de leerlingen de middelbare school af door middel van een examen. Dit examen bestaat uit twee delen, namelijk een schoolexamen (de resultaten van de toetsen over de jaren) en een staatsexamen (dat voor alle leerlingen in gehele land hetzelfde is). In Litouwen krijgen leerlingen een cijfer tussen de 1 en de 10. 1 is hierbij slecht en 10 is goed. De cijfers werken dus precies hetzelfde als in Nederland, maar in Litouwen halen leerlingen een voldoende als zij een 4 of hoger halen.

Hierna kunnen de leerlingen ervoor kiezen om verder te leren. Zij blijven dan nog drie jaar op de middelbare school voor een extra diploma. Hiermee kunnen zij doorstromen naar de universiteit. Leerlingen kunnen er ook voor kiezen om naar een beroepsschool te gaan. Hier leren zij een bepaald beroep.

Kunst en cultuur

Hoewel het kasteel van Trakai niet op de lijst staat, is het wel een populaire bestemming.

Litouwen heeft een lange cultuur is beïnvloed door de Poolse, Russische en Baltische cultuur. Ook zijn er invloeden uit Duitsland en Zweden.

Werelderfgoed

In Litouwen staan vier dingen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Dit zijn:

Muziek

Skilandis; een traditioneel Litouws gerecht

De Litouwse muziek gaat eeuwen terug. Litouwse volksmuziek (dainos) is nog altijd erg populair. Dainos bestaat uit allerlei liederen, zoals walzen en polka, waarop vaak gedanst wordt. Traditioneel wordt violen, accordeons, doedelzakken en drums gebruikt. De bekendste Litouwse artiest is Mikalojus Konstantinas Čiurlionis. Hij is een componist uit de 19e eeuw en schreef de stukken Jūra ("De zee") en Miške ("In het bos"). Deze stukken zijn geïnspireerd op het Litouwse landschap. Sinds de jaren 1980 is ook rockmuziek erg populair met bands als Foje, Antis en Bix.

Eten en drinken

De Litouwse keuken bestaat vooral uit aardappels, rogge, bieten, messen, paddenstoelen en melkproducten. In Litouwen zijn soepen vrij populair. Veel Litouwers geloven dat het eten van soepen goed voor je gezondheid is. In Litouwen wordt voornamelijk roggebrood gegeten, vaak met boter en kaas. Qua groenten zijn komkommers, augurken, radijzen en kool erg populair. Een populaire soep is borscht. Qua fruit worden er vooral veel appels, peren en pruimen geteeld. In het land wordt vooral veel varkensvlees gegeten. Skilandis is een traditioneel vleesgerecht bestaande uit vlees met peper, zout en knoflook.

Feestdagen

Rasos
De begraafplaatsen tijdens Allerheiligen
Datum Feestdag Uitleg
1 januari Nieuwjaarsdag
16 februari Dag voor de Heroprichting van Litouwen Herdenkt de onafhankelijkheid in 1918
11 maart Dag van de Hernieuwde Onafhankelijkheid Herdenkt de onafhankelijkheid in 1990
Verschillend Pasen
1 mei Dag van de Arbeid
Eerste zondag in mei Moederdag
Eerste zondag in juni Vaderdag
24 juni Rãsos Vergelijkbaar met Midzomer
6 juli Valstybės diena Viert de kroning van de Litouwse koning Mindaugas in 1253
1 november Allerheiligen
25 december Eerste kerstdag
26 december Tweede kerstdag

Sport

Qua sport zijn basketball, voetbal, atletiek en wielrennen erg belangrijk. De populairste sport van Litouwen is basketball. In Litouwen zijn verschillende teams en wedstrijden zijn erg populair. Daarnaast zijn rugby, ijshockey en zwemmen erg populair. Ook wordt poker erkend als een sport sinds 2010.

Sinds 1992 doet Litouwen ook mee aan de Olympische Spelen. Over het algemeen doet het land het beter op de Winterspelen dan de Zomerspelen.

Politiek

Nationale politiek

Ingrida Šimonytė is de huidige premier van Litouwen

Litouwen is een republiek, wat betekent dat het land een president als staatshoofd heeft. De huidige president van Litouwen is Gitanas Nausėda. die sinds 2019 president is. De president wordt direct gekozen in rechtstreekse verkiezingen voor een periode van vijf jaar. Hij mag maximaal twee termijnen zitten. De president is verantwoordelijk voor de bescherming en buitenlandse relaties van het land en is het hoofd van het leger. De president kiest de premier, tegenwoordig Ingrida Šimonytė, en de andere ministers van het kabinet. De premier is verantwoordelijk voor de binnenlandse politiek, terwijl de president de buitenlandse politiek doet.

Sinds de onafhankelijkheid in 1990 is Litouwen een democratie. Hoewel dit nog niet heel lang geleden is, heeft Litouwen een sterke democratie. In Litouwen heeft het parlement, de Seimas, veel macht. De Seimas bestaat uit één kamer van 141 zetels. Hiervan worden er 71 door middel van kiesdistricten gekozen. Dit betekent dat zij allemaal één gebied vertegenwoordigen. De andere 70 worden door middel van landelijke lijsten gekozen. Zij kunnen door iedereen uit het gehele land gekozen worden. Een parlementslid moet minimaal 25 jaar oud zijn om gekozen te kunnen worden. Het kiezen gebruikt door middel van rechtstreekse verkiezingen die om de 4 jaar gehouden worden.

Politieke partijen

De Seimas, het parlement van Litouwen, van binnen

Litouwen heeft tien grote politieke partijen. Dit zijn:

Bestuurlijke indeling

De districten van Litouwen.

Litouwen bestaat uit 10 districten. Alle districten zijn vernoemd naar de hoofdstad van het district:

Buitenlandse politiek

De presidenten van Polen (links), Oekraïne (midden) en Litouwen (rechts)

Litouwen is lid van verschillende internationale organisaties, zoals de Europese Unie, de NAVO en de Verenigde Naties. Litouwen heeft goede banden met de andere Baltische staten (Estland en Letland). De drie landen hebben een gemeenschappelijke geschiedenis, veel culturele overeenkomsten en braken gezamenlijk weg van de Sovjet-Unie. Daarnaast heeft Litouwen nog goede banden met buurland Polen. Polen en Litouwen vormden lang samen een land. Ook zijn er veel Polen die in Litouwen wonen en veel Litouwers die in Polen wonen. De grens tussen Litouwen en Polen vormt ook als enige een doorgang tussen de Baltische Staten en de rest van de Europese Unie via het land.

De banden met Wit-Rusland (Belarus) zijn slechter. Sinds 2020 erkent de Litouwse overheid ook Aleksandr Loekasjenko niet meer als de president van Wit-Rusland. In plaats daarvan erkent Litouwen oppositieleider Svetlana Tichanovskaja als de voorlopige president van het land. Tichanovskaja vluchtte ook naar Litouwen na de protesten in Wit-Rusland in 2020 en 2021. Litouwen neemt ook veel (politieke) vluchtelingen uit Wit-Rusland en Rusland op. Ook de banden met de Rusland verslechteren sinds de 2014. Sinds de Russische invasie van Oekraïne in 2022 zijn Russische vliegtuigen niet meer welkom in Litouwen. Ook dreigt Litouwen om Russisch vervoer naar en van Kaliningrad niet meer door Litouwen te doen. Dit kan gevolgen hebben voor de Suwałki-vallei; waar Polen aan Litouwen grenst. Sommige Litouwers zijn bang dat Rusland Litouwen (en de andere Baltische Staten) gaat aanvallen.

Litouwen heeft goede banden met de meeste westerse landen, waaronder de Verenigde Staten (vooral op militair vlak). De banden tussen Litouwen en China hebben zich verslechterd over de jaren. Litouwen heeft veel kritiek op de mensenrechten in China, de situatie in Hongkong en China's claim op Taiwan.

Economie

Graan in Litouwen

In Litouwen betaald ben sinds 2015 met de euro. Sinds het jaar 2000 is de Litouwse economie eigenlijk alleen maar gegroeid. Litouwen is tegenwoordig een open markteconomie (vergelijkbaar met Nederland en België). Na de val van het communisme en de onafhankelijkheid groeiende de economieën van Estland, Letland en Litouwen hard. De drie werden hierdoor de Baltische tijgers genoemd. De drie landen wisten hun verouderde planeconomie in een moderne economie om te toveren in een relatief korte tijd.

De grootste handelspartners van Litouwen zijn Rusland, Letland, Duitsland, Polen, de Verenigde Staten, Zweden, Estland, Italië en Nederland. Litouwen is bekend vanwege de lage belastingen. De inkomsten- en bedrijfsbelastingen zijn in Litouwen het laagste van heel Europa. Sommige buitenlandse bedrijven hebben hierdoor kantoren en fabrieken in Litouwen, zoals Google, Uber en Danske Bank. Door de goede internetverbindingen in Litouwen heeft het land ook veel ICT en banken.

Litouwen is niet heel erg populair onder toeristen, maar sinds het toetreden tot de Europese Unie komen er elk jaar meer toeristen naar het land. Vooral Duitse, Russische, Letse, Poolse en Wit-Russische toeristen komen veel in Litouwen. De Koerse Schoorwal en het stadje Nida zijn erg populair onder toeristen.

Fotogalerij

  • Locatie in Europa

  • Satelietfoto

  • Vlag van Litouwen in de Sovjet-Unie periode

  • Wapen van Litouwen in de Sovjet-Unie periode

Externe link


Flag of Europe.svg Europese Unie
Lidstaten:België · Bulgarije · Cyprus · Denemarken · Duitsland · Estland · Finland · Frankrijk · Griekenland · Hongarije · Ierland · Italië · Kroatië · Letland · Litouwen · Luxemburg · Malta · Nederland · Oostenrijk · Polen · Portugal · Roemenië · Slovenië · Slowakije · Spanje · Tsjechië · Zweden
Ultraperifere gebieden:Frankrijk: Frans-Guyana · Guadeloupe · Martinique · Mayotte · Réunion · Saint-Martin
Portugal: Azoren · Madeira
Spanje: Canarische Eilanden
Kandidaat-lidstaten:Albanië · Bosnië en Herzegovina · Moldavië · Montenegro · Noord-Macedonië · Oekraïne · Servië · Turkije
Landen, afhankelijke gebieden en niet-erkende staten in Europa LocationEurope.png
Albanië · Andorra · Armenië · Azerbeidzjan · België · Bosnië en Herzegovina · Bulgarije · Cyprus · Denemarken · Duitsland · Estland · Finland · Frankrijk · Georgië · Griekenland · Hongarije · IJsland · Ierland · Italië · Kazachstan · Kroatië · Letland · Liechtenstein · Litouwen · Luxemburg · Malta · Moldavië · Monaco · Montenegro · Nederland · Noord-Macedonië · Noorwegen · Oekraïne · Oostenrijk · Polen · Portugal · Roemenië · Rusland · San Marino · Servië · Slovenië · Slowakije · Spanje · Tsjechië · Turkije · Vaticaanstad · Verenigd Koninkrijk · Wit-Rusland · Zweden · Zwitserland
Alle schuine landen liggen ook in een ander werelddeel.

Afhankelijke gebieden: Ålandseilanden · Faeröer · Gibraltar · Guernsey · Jan Mayen · Jersey · Man · Spitsbergen
Niet-erkende staten: Donetsk · Kosovo · Loegansk · Transnistrië · Tsjetsjenië

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Litouwen&oldid=818964"