Franse republikeinse kalender

Het volledig overzicht van de Franse republikeinse kalender

De Franse republikeinse kalender of de jakobijnse kalender was de kalender die Frankrijk gebruikte tussen 1793 en 1806. De republikeinse kalender kwam voort uit de Franse Revolutie. Vóór 1793 gebruikte Frankrijk de Gregoriaanse kalender. Dit is dezelfde kalender als wij nu gebruiken. De Franse republikeinse kalender moest de Gregoriaanse kalender vervangen. De Franse revolutionairen vonden namelijk dat de Gregoriaanse kalender te veel beïnvloedt was door het christendom. Door de scheiding tussen kerk en staat vonden zij de Gregoriaanse kalender niet meer gepast. Hierdoor werd zij in 1793 vervangen door de Franse republikeinse kalender.

De kalender was geen succes. Het zorgde zelfs voor problemen, aangezien mensen niet gewent waren aan de kalender. Zo duurde een week volgens de Franse republikeinse kalender 10 i.p.v. 7 dagen. In de rest van Europa werd ook vaak de Gregoriaanse kalender gebruikt. Uiteindelijk werd besloten om de kalender in 1806 te vervangen door de Gregoriaanse kalender.

Geschiedenis

Charles-Gilbert Romme

Ontstaan

Tijdens de Franse Revolutie speelde de scheiding tussen kerk en staat een grote rol. De kerk had grote invloed op het bestuur van Frankrijk. De Franse revolutionairen wilden juist dat de kerk geen invloed meer had over de Franse politiek. Tijdens de Franse Revolutie werd Frankrijk dan ook een seculiere staat, waarin religie en politiek gescheiden zijn.

De Franse revolutionairen wilden daardoor ook alle religieuze invloeden op de Franse samenleving verwijderen. Een van deze invloeden was de Gregoriaanse kalender. De kalender startte namelijk in het jaar waarin Jezus Christus geboren was. De Franse revolutionairen vonden daarom dat er een nieuwe kalender moest komen. De Franse revolutionaire kalender is bedacht door de wiskundige Charles-Gilbert Romme en de dichter Fabre d'Églantine. Zij namen 22 september 1791 als het "jaar 0". Op die dag werd namelijk de Eerste Franse Republiek gesticht.

De kalender was ook een stuk regelmatiger. In onze kalender heeft elke maand een ander aantal dagen; in de Franse republikeinse kalender waren dit er altijd 30. Ook speelde het getal 10 en 100 een belangrijke rol. Deze twee getalen speelden namelijk een rol in het metriek stelsel.

Verloop

De Franse republikeinse kalender werd ingevoerd op 22 september 1792. Dat jaar werd alleen de jaartelling aangepast naar het jaar I (1). De rest van de tijdtelling werd pas tussen 5 en 24 oktober 1793 ingevoerd. Eerst werd de nieuwe tijdtelling ingevoerd. Later werden ook alle namen veranderd. In de eerste jaren werd de Franse republikeinse kalender gebruikt naar de Gregoriaanse kalender. Toch leverde het gebruik van twee kalenders problemen op. Ook bleven mensen de oude kalender gebruiken, aangezien deze handiger was.

Fabre d'Églantine

Vanaf het begin waren er al problemen met de Franse republikeinse kalender. In 1794 werd de dagindeling afgeschaft. Volgens de kalender was één dag verdeeld in 10 in plaats van 24 uur. Toch gebruikten slechts weinig mensen klokken en horloges. Dit werd eigenlijk alleen door de burgerij en door ambtenaren gedaan. Zij moesten allemaal nieuwe klokken en horloges kopen. Ook moesten grote klokken aangepast worden. Klokken waren toentertijd erg duur, waardoor dit in veel gevallen niet gebeurde. Na een halfjaar werd hierdoor al de dagindeling weer terug veranderd naar 24 uur.

In april 1798 werd de Gregoriaanse kalender helemaal verboden. Dit kwam doordat de jakobijnen onder Robespierre aan de macht kwamen. De jakobijnen waren erg radicaal en verboden het christendom. De Gregoriaanse kalender werd als een christelijk symbool gezien. Ook werd het gezien als een symbool van het ancien régime, waartegen de Franse Revolutie zich juist verzette. Veel mensen waren echter niet gewend aan de Franse republikeinse kalender. Hierdoor ontstonden vaak verwarringen. Een week bestond ook uit 9 werkdagen in plaats van 6 (zaterdag was toentertijd ook een werkdag), wat voor veel mensen te zwaar was.

Tijdens deze periode veranderden er ook een hoop dingen. Eerst waren er geen "aanvullende dagen". Hierdoor ontstonden problemen als je wilde omrekenen naar de Gregoriaanse kalender. Dit was vooral een probleem voor handel en communicatie met het buitenland. De Franse republikeinse kalender begon namelijk achter te lopen op de Gregoriaanse kalender. In 1795 werden de aanvullende dagen ingevoerd om dit achterlopen te stoppen. Hierdoor kreeg de kalender ook een schrikkeljaar, maar dit was in andere jaren dan de Franse republikeinse kalender.

De kalender werd niet alleen in Frankrijk gebruikt, maar ook in gebieden waar Frankrijk grote invloed had. Dit waren o.a. het huidige België, Zwitserland en delen van Duitsland.

Afschaffen

In 1800 werd de Gregoriaanse kalender weer toegestaan voor het normale volk. Alleen ambtenaren gebruikten nog de Franse republikeinse kalender, maar vanaf 1802 mochten zij ook de Gregoriaanse kalender weer gebruiken. De Franse republikeinse kalender was van het begin af aan geen succes. Op 1 januari 1806 werd de Franse republikeinse kalender daardoor weer afgeschaft. Frankrijk gebruikt sindsdien de Gregoriaanse kalender weer.

De Franse republikeinse kalender kreeg overigens wel een korte terugkeer in 1871. Tijdens de Commune van Parijs werd de republikeinse kalender voor zo'n 18 dagen in mei gebruikt. Tegenwoordig wordt de Franse republikeinse kalender alleen nog gebruikt om historische gebeurtenissen tussen 1792 en 1806 in Frankrijk aan te duiden. Sommige gebeurtenissen hebben nog steeds een datum van de Franse republikeinse kalender, zoals de staatsgreep van 18 brumaire.

Overigens zijn er ook enkele andere verwijzingen naar de kalender, zoals de boeken Germinal van Émile Zola en De 18e Brumaire van Louis Napoleon van Karl Marx.

Hoe werkte het?

Een klok voor de Franse republikeinse kalender met 10 uur

Dagindeling

De dagindeling van de Franse republikeinse kalender was anders dan die van onze kalender. Eén dag bestond volgens de kalender uit 10 uur in plaats van 24 uur. Ieder uur bestond weer uit 100 minuten in plaats van 60 minuten. Iedere minuut bestond weer uit 100 seconden in plaats van 60 seconden. De Franse republikeinse kalender was dus een stuk regelmatiger dan de onze. Eén uur volgens de Franse republikeinse kalender was gelijk aan 2,4 uur volgens onze kalender.

Toch merkte het gewone volk weinig van deze veranderingen. Gewone mensen hadden thuis vaak geen klok of horloge. Tijd werd minder specifiek berekend als nu het geval is. Vaak hadden enkel kerken en grote gebouwen klokken. Het vervangen van deze klokken was onhandig en duur. Hierdoor bleef men vaak de oude klokken gebruiken. Toch werden er enkele klokken gemaakt met 10 uur.

Weekindeling

De weekindeling was ook anders. Weken op de Franse republikeinse kalender werden decades (enkelvoud: decade) genoemd. Ieder decade bestond niet uit 7 maar uit 10 dagen. De namen van de dagen waren ook anders. Iedere naam was gebaseerd op een telwoord in het Latijn:

• Primidi
• Duodi
• Tridi
• Quartidi
• Quintidi

• Sextidi
• Septidi
• Octidi
• Nonidi
• Decadi

Decadi was de nieuwe rustdag en moest de zondag vervangen. Dit betekende dat men om de 10 dagen vrij was in plaats van om de 7. Een werkweek duurde hierdoor ook langer dan volgens onze kalender. Decadi was een feestelijke dag. Alle openbare gebouwen en scholen waren die dag gesloten. Werken op Decadi werd ontmoedigd en het werd verboden om te verkopen op die dag. In plaats daarvan gingen mensen samen sportwedstrijden houden, feesten of bruiloften organiseren. Decadi was hierdoor ook een erg sociale dag.

Maanden

In Frankrijk zijn er nog verschillende inspiraties, gedenkplaten en monumenten met data van de Franse republikeinse kalender te vinden.

Iedere maand bestond volgens de Franse republikeinse kalender uit 3 weken van in totaal 30 dagen. Dit komt min of meer overeen met onze kalender, waarin één maand tussen de 28 en 31 dagen duurt. In totaal waren er 12 maanden, wat precies hetzelfde was onze kalender. De namen van de maanden waren echter verschillend en werden bedacht door dichter Fabre d'Églantine. Hij vernoemde iedere maand naar een weertype of evenement wat die maand gebeurde:

• Vendémiaire (wijnmaand) - september
• Brumaire (mistmaand) - oktober
• Frimaire (koudemaand) - november
• Nivôse (sneeuwmaand) - december
• Pluviôse (Regenmaand) - januari
• Ventôse (windmaand) - februari

• Germinal (kiemmaand) - maart
• Floréal (bloeimaand) - april
• Prairial (weidemaand) - mei
• Messidor (oogstmaand) - juni
• Thermidor (hittemaand) - juli
• Fructidor (fruitmaand) - augustus

Iedere maand viel min of meer samen met een maand uit onze kalender. Dit is in bovenstaande tabel te zien.

Jaren

De Franse republikeinse kalender gebruikte ook een andere jaartelling dan de onze. De Franse republikeinse kalender ging in op 22 september 1792. Deze datum werd hierdoor 1 vendémiaire van het jaar I. Met andere woorden, 1792 was het jaar 1 volgens de Franse republikeinse kalender. De jaren werden altijd in Romeinse cijfers geteld. Een jaar begon hierdoor ook in september (in de herfst) en niet in januari (zoals bij onze kalender). De reden hiervoor is de herfstequinox; het begin van de astronomische herfst. Tijdens deze herfstequinox schijnt de zon even fel op zowel het noordelijk als zuidelijk halfrond. Dit wordt in de sterrenkunde gezien als het begin van de herfst.

Een jaar duurde even lang als onze jaren. Dit betekende dat er 365 of 366 dagen per jaar waren. De Franse republikeinse kalender had 12 maanden van elk 30 dagen. Dit betekende dat er 5 of 6 dagen per jaar "overbleven". Deze 5 tot 6 dagen zijn in onze kalender over verschillende maanden verdeeld. Hierdoor hebben sommige maanden 30 en sommige maanden 31 dagen. In de Franse republikeinse kalender bleven er echter 5 tot 6 dagen over. In de Franse republikeinse kalender waren er altijd 5 aanvullende dagen (jours complémentaires), maar eens in de vier jaar was er ook een zesde dag. Deze zesde dag was een soort van schrikkeldag en heette de jour de la révolution (Dag van de Revolutie).

Hierdoor had de Franse republikeinse kalender ook schrikkeljaren, waarin er één dag meer was dan in andere jaren. Deze schrikkeljaren liepen alleen niet gelijk met de Gregoriaanse kalender. Dit zorgde voor problemen als je wilde rekenen tussen beide kalenders.

Dagen van het jaar

Alle dagen op de Franse republikeinse kalender hadden ook een eigen naam. Ze stonden in het teken van een dier, een werktuig of een plant. Zo was eerste dag van het jaar (1e vendémiaire) de Jour du raisin (Dag van de druif). De zes aanvullende dagen (Jours complémentaires) stonden allemaal in het teken van een bepaalde waarde van de Franse Revolutie. Zo was er de Jour de l'opinion (Dag van de meningsuiting), aangezien de vrijheid van meningsuiting een belangrijke waarde was.

Hieronder zie je een overzicht van alle individuele dagen ingedeeld naar maand, week en dag.

Dag	Kalender
Vendémiaire
	Decade 1	Decade 2	Decade 3
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Raisin (Druif) Safran (Saffraan) Châtaigne (Kastanje) Colchique (Herfsttijloos) Cheval (Paard) Balsamine (Springbalsemien) Carotte (Wortel) Amarante (Amarant) Panais (Pastinaak) Cuve (Wijnvat)	Pomme de terre (Aardappel) Immortelle (Strobloem) Potiron (Kalebas) Réséda (Mignonette) Âne (Ezel) Belle de nuit (Nachtschone) Citrouille (Pompoen) Sarrasin (Boekweit) Tournesol (Zonnebloem) Pressoir (Wijnpers)	Chanvre (Hennep) Pêche (Perzik) Navet (Knolraap) Amaryllis Bœuf (Rund) Aubergine Piment (Chilipeper) Tomate (Tomaat) Orge (Gerst) Tonneau (Wijnton)
Brumaire
	Decade 4	Decade 5	Decade 6
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Pomme (Appel) Céleri (Selderij) Poire (Peer) Betterave (Biet) Oie (Gans) Héliotrope (Heliotroop) Figue (Vijg) Scorsonère (Schorseneer) Alisier (Elsbes) Charrue (Ploeg)	Salsifis (Morgenster) Macre (Walnoot) Topinambour (Aardpeer) Endive (Witlof) Dindon (Kalkoen) Chervis (Suikerwortel) Cresson (Waterkers) Dentelaire (Mannentrouw) Grenade (Granaatappel) Herse (Eg)	Bacchante (Asarum baccharis) Azarole (Azarooldoorn) Garance (Meekrap) Orange (Sinaasappel) Faisan (Fazant) Pistache Macjonc (Aardaker) Coing (Kweepeer) Cormier (Peervormige lijsterbes) Rouleau (Wals)
Frimaire
	Decade 7	Decade 8	Decade 9
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Raiponce (Rapunzel) Turneps (Raapstelen) Chicorée (Cichorei) Nèfle (Mispel) Cochen (Varken) Mâche (Veldsla) Chou-fleur (Bloemkool) Miel (Honing) Genièvre (Jeneverbesstruik) Pioche (Houweel)	Cire (Bijenwas) Raifort (Mierikswortel) Cèdre (Ceder) Sapin (Zilverspar) Chevreuil (Ree) Ajonc (Gaspeldoorn) Cyprés (Cipres) Lierre (Klimop) Sabine (Jeneverbes) Hoyau (Schoffel)	Érable sucré (Esdoorn) Bruyère (Struikhei) Roseau (Riet) Oseille (Veldzuring) Grillon (Krekel) Pignon (Pijnboompit) Liège (Kurk) Truffe (Truffel) Olive (Olijf) Pelle (Schep)
Nivôse
	Decade 10	Decade 11	Decade 12
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Tourbe (Turf) Houille (Houtkool) Bitume (Bitumen) Soufre (Zwavel) Chien (Hond) Lave (Lava) Terre végétable (Humus) Fumier (Mest) Salpêtre (Salpeter) Fléau (Dorsvlegel)	Granit (Graniet) Argile (Klei) Ardoise (Leisteen) Grès (Zandsteen) Lapin (Konijn) Silex (Vuursteen) Marne (Mergel) Pierre à chaux (Kalksteen) Marbre (Marmer) Van (Wan)	Pierre à plâtre (Gips) Sel (Zout) Fer (IJzer) Cuivre (Koper) Chat (Kat) Étain (Tin) Plomb (Lood) Zinc (Zink) Mercure (Kwik) Crible (Zeef)
Pluviôse
	Decade 13	Decade 14	Decade 15
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Lauréole (Zijdebast) Mousse (Mos) Fragon (Ruscaceae) Perce-neige (Sneeuwklokje) Taureau (Stier) Laurier-thym (Viburnum tinus) Amadouvier (Echte tonderzwam) Mézéréon (Rood peperboompje) Peuplier (Populier) Coignée (Bijl)	Ellébore (Nieskruid) Brocoli (Broccoli) Laurier Avelinier (Hazelaar) Vache (Koe) Buis (Buxus) Lichen (Korstmos) If (Taxus) Pulmonaire (Longkruid) Serpette (Hakmes)	Thlapsi (Witte krodde) Thimelé (Daphne) Chiendent (Kweek) Trainasse (Duizendknoop) Lièvre (Haas) Guède (Wede) Noisetier (Hazelaar) Cyclamen (Cyclaam) Chélidoine (Stinkende gouwe) Traînee (Slee)
Ventôse
	Decade 16	Decade 17	Decade 18
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Tussilage (Klein hoefblad) Cornouiller (Kornoelje) Violier (Steenraket) Troène (Liguster) Bouc (Bok) Asaret (Hazalwortel) Alaterne (Sporkehout) Violette (Viooltje) Marceau (Wilg) Bêche (Spade)	Narcisse (Narcis) Orme (Iep) Fumeterre (Gewone duivenkervel) Vélar (Gewone raket) Chèvre (Geit) Épinard (Spinazie) Doronic (Composiet) Mouron (Guichelheil) Cerfeuil (Echte kervel) Cordeau (Touw)	Mandragore (Alruin) Persil (Peterselie) Cochléaria (Echt lepelblad) Pâquerette (Madeliefje) Thon (Tonijn) Pissenlit (Paardenbloem) Sylve (Bosanemoon) Capillaire (Adiantum) Frêne (Es) Plantoir (Pootijzer)
Germinal
	Decade 19	Decade 20	Decade 21
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Primevère (Stengelloze sleutelbloem) Platane (Plataan) Asperge Tulipe (Tulp) Poule (Kip) Bette (Snijbiet) Bouleau (Berk) Jonquille (Narcis) Aulne (Els) Couvoir (Broedstoof)	Pervenche (Maagdenpalm) Charme (Haagbeuk) Morille (Morielje) Hêtre (Beuk) Abeille (Honingbij) Laitue (Sla) Mélèze (Lariks) Ciguë (Gevlekte scheerling) Radis (Radijs) Ruche (Bijenkorf)	Gainier (Judasboom) Romaine Marronnier (Tamme kastanje) Roquette (Rucola) Pigeon (Duif) Lilas (Sering) Anémone (Anemoon) Pensée (Viooltje) Myrtille (Blauwe bes) Greffoir (Mes)
Floréal
	Decade 22	Decade 23	Decade 24
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Rose (Roos) Chêne (Eik) Fougère (Varen) Aubépine (Meidoorn) Rossignol (Nachtegaal) Ancolie (Akelei) Muguet (Lelietje-van-dalen) Champignon (Paddenstoel) Hyacinthe (Hyacint) Râteau (Hark)	Rhubarbe (Rabarber) Sainfoin (Esparcette) Bâton-d'or (Steenraket) Chamérops (Palm) Ver à soie (Zijderups) Consoude (Smeerwortel) Pimprenelle (Kleine pimpernel) Corbeille d'or (Schildzaad) Arroche (Tuinmelde) Sarcloir (Schoffel)	Statice (Engels gras) Fritillaire (Kievitsbloem) Bourrache (Komkommerkruid) Valériane (Echte valeriaan) Carpe (Karper) Fusain (Kardinaalsmuts) Civette (Bieslook) Buglosse (Ossentong) Sénevé (Mosterdzaad) Houlette (Schaapherdersstaf)
Prairial
	Decade 25	Decade 26	Decade 27
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Luzerne Hémérocalle (Lelie) Trèfle (Klaver) Angélique (Grote engelwortel) Canard (Eend) Mélisse (Citroenmelisse) Fromental (Glanshaver) Martagon (Martagonlelie) Serpolet (Tijm) Faux (Zeis)	Fraise (Aardbei) Bétoine (Andoorn) Pois (Erwt) Acacia Caille (Kwartel) Oeillet (Anjer) Sureau (Vlierbes) Pavot (Papaver) Tilleul (Lindeboom) Fourche (Riek)	Barbeau (Korenbloem) Camomille (Kamille) Chèvrefeuille (Kamperfoelie) Caille-lait (Walstro) Tanche (Zeelt) Jasmin (Jasmijn) Verveine (Verbena) Thym (Tijm) Pivoine (Pioenroos) Chariot (Handkar)
Messidor
	Decade 28	Decade 29	Decade 30
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Seigle (Rogge) Avoine (Haver) Oignon (Ui) Véronique (Ereprijs) Mulet (Muilezel) Romarin (Rozemarijn) Concombre (Komkommer) Échalote (Sjalot) Absinthe (Absintalsem) Faucille (Sikkel)	Coriandre (Koriander) Artichaut (Artisjok) Girofle (Kruidnagel) Lavande (Lavendel) Chamois (Gems) Tabac (Tabaksplant) Groseille (Rode bes) Gesse (Lathyrus) Cerise (Kers) Parc (Park)	Menthe (Munt) Cumin (Komijn) Haricot (Boon) Orcanète (Alkanna) Pintade (Parelhoen) Sauge (Salie) Ail (Knoflook) Vesce (Voederwikke) Blé (Tarwe) Chalémie (Schalmei)
Thermidor
	Decade 31	Decade 32	Decade 33
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Épeautre (Spelt) Bouillon blanc (Koningskaars) Melon (Suikermeloen) Ivraie (Raaigras) Bélier (Ram) Prêle (Paardenstaart) Armoise (Bijvoet) Carthame (Saffloer) Mûre (Braamstruik) Arrosoir (Gieter)	Panis (Siergras) Salicorne (Kortarige zeekraal) Abricot (Abrikoos) Basilic (Basilicum) Brebis (Ooi) Guimauve (Heemst) Lin (Vlas) Amande (Amandel) Gentiane (Gentiaan) Écluse (Sluis)	Carline (Carlina) Câprier (Kappertje) Lentille (Linzen) Aunée (Alant) Loutre (Otter) Myrte (Mirte) Colza (Koolzaad) Lupin (Lupine) Coton (Katoen) Moulin (Molen)
Fructidor
	Decade 34	Decade 35	Decade 36
Primidi Duodi Tridi Quartidi Quintidi Sextidi Septidi Octidi Nonidi Décadi	Prune (Pruim) Millet (Gierst) Lycoperdon Escourgeon (zesrijïge gerst) Saumon (Zalm) Tubéreuse (Tuberoos) Sucrion (Wintergerst) Apocyn (Maagdenpalm) Réglisse (Zoethout) Échelle (Ladder)	Pastèque (Watermeloen) Fenouil (Venkel) Épine vinette (Zuurbes) Noix (Walnoot) Truite (Forel) Citron (Citroen) Cardère (Kaardenbol) Nerprun (Vuilboom) Tagette (Afrikaantje) Hotte (Tas)	Églantine (Eglantier) Noisette (Hazelnoot) Houblon (Hop) Sorgho (Sorgo) Écrevisse (Rivierkreeft) Bigarade (Pommerans) Verge d'or (Guldenroede) Maïs Marron (Tamme kastanje) Panier (Mand)
Jours complémentaires (Aanvullende dagen)
1 2 3 4 5 6	Jour de la vertu (Dag van de deugd) Jour du génie (Dag van het vernunft) Jour du travail (Dag van de arbeid) Jour de l'opinion (Dag van de meningsuiting) Jour des récompenses (Dag van de beloning) Jour de la révolution (Dag van de revolutie)