Osmium

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Osmium kristallen
Naam	Osmium, van isme (Grieks)
Latijn
Symbool	Os
Atoomnummer	76
Soort	Overgangsmetaal
Kleur	Blauwachtig wit
Smeltpunt	3033 ^oC
Kookpunt	5012 ^oC

Osmium is een chemisch element met het symbool Os en atoomnummer 76 in het Periodiek Systeem van de scheikunde. Het is een hard, broos, blauwachtig wit overgangsmetaal in de platinagroep dat als sporenelement (als kleine hoeveelheden) in legeringen voorkomt, meestal in platina-ertsen. Osmium komt vanuit het Grieks ὀσμή, osme, wat 'geur' betekent.

Voorkomen

De aanwezigheid van het element in de aardkorst is één van de zeldzaamste. Het wordt geschat op ongeveer 0,6 delen per miljard delen in het universum en is daarom het zeldzaamste edel-metaal.

Osmium heeft een blauwgrijze tint en is het dichtste stabiele element; het is ongeveer twee keer zo dicht als lood en iets dichter dan iridium. Vast osmium in metaalvorm is moeilijk te bewerken en te vormen.

Osmium reageert in poedervorm makkelijk met zuurstof tot het zeer giftige osmiumtetroxide.

Tegenwoordig wordt osmium voornamelijk gewonnen als bijproduct uit de verwerking van platina-, koper- en nikkelertsen. Hierbij wordt osmium van nature gevonden in legeringen met nikkel of koper.

De grootste bekende bronnen bevinden zich in het Bushveld Igneous Complex in Zuid-Afrika, hoewel de grote koper-nikkelafzettingen in de buurt van Norilsk in Rusland en het Sudbury Basin in Canada ook belangrijke bronnen van osmium zijn. Kleinere vindplaatsen zijn te vinden in de Verenigde Staten.

Geschiedenis

Osmium werd in 1803 ontdekt door Smithson Tennant en William Hyde Wollaston in Londen, Engeland. De ontdekking van osmium is verweven met die van platina en de andere metalen van de platinagroep. Platina bereikte Europa als platina ("klein zilver"), voor het eerst aangetroffen in de late 17e eeuw in zilvermijnen rond het departement Chocó, in Colombia. De ontdekking dat dit metaal geen legering was, maar een duidelijk nieuw element, werd gepubliceerd in 1748. Smithson Tennant analyseerde in 1803 het onoplosbare restant van een platinazout en concludeerde dat het een nieuw metaal moest bevatten. Hij onontdekte elementen in het zwarte restant: iridium en osmium. De ontdekking van de nieuwe elementen werd gedocumenteerd in een brief aan de Royal Society op 21 juni 1804.

Gebruik

Osmiumlegeringen zoals osmiridium zijn erg hard en worden, samen met andere metalen uit de platinagroep, gebruikt in de punten van vulpennen, draaipunten van instrumenten en elektrische contacten, omdat ze bestand zijn tegen slijtage door veelvuldig gebruik. Ook in het tijdperk van de bakeliet grammofoonplaten werd het in de grammofoon-naalden gebruikt van 1945 tot 1955 (later vervangen door diamant).

Het giftige Osmiumtetroxide is gebruikt om vingerafdrukken op te sporen.

Osmium is kort gebruikt als metaal gloeidraad in gloeilampen, maar is vervangen door het meer voorkomende en dus goedkopere wolfraam. De gloeilampenfabrikant Osram (opgericht in 1906, toen drie Duitse bedrijven, Auer-Gesellschaft, AEG en Siemens & Halske, hun lampenproductiefaciliteiten combineerden) ontleende zijn naam aan de elementen osmium en Wolfram (Duits voor wolfraam).

Biologie

Mogelijk is Osmium een kandidaat om als kankermedicijn te dienen.

Osmium als een stuk metaal is onschadelijk. Als metaal poeder kan het bij kamertemperatuur makkelijk aan de lucht ontbranden. Hierbij ontstaat Osmiumtetroxide dat zeer vluchtig is en gemakkelijk door de huid dringt, en zeer giftig is bij inademing, inslikken en huidcontact. In de lucht veroorzaken lage concentraties osmiumtetroxide het zogeheten damp long congestie (verstopte longen) en kunnen huid of ogen beschadigen en moet daarom worden gebruikt in een zuurkast door zeer ervaren chemici.