Thulium

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Stukje thulium met 1 cm³ blokje
Naam	Thulium
Latijn
Symbool	Tm
Atoomnummer	69
Soort	Lanthanide
Kleur	Zilverwit
Smeltpunt	1545 ^oC
Kookpunt	1950 ^oC

Thulium is een chemisch element met het symbool Tm en atoomnummer 69 in het Periodiek Systeem van de scheikunde. Het is een zacht, kneedbaar, zilverwit metaal dat langzaam verkleurt bij blootstelling aan lucht. Het behoort tot de lanthaniden reeks, een groep van 15 op elkaar lijkende elementen tussen lanthaan en lutetium in het periodiek systeem, waarvan lanthaan de eerste en het prototype is. Thulium wordt traditioneel gerekend tot de zeldzame aardelementen.

Voorkomen

Het element thulium komt nooit in zuivere vorm in de natuur voor, maar wordt in kleine hoeveelheden aangetroffen in mineralen met andere zeldzame aardmetalen. Thulium wordt vaak gevonden met mineralen die yttrium en gadolinium bevatten. In het bijzonder komt thulium voor in het mineraal gadoliniet. Thulium komt echter ook voor in de mineralen monaziet, xenotime en euxenite.

Thulium-erts komt het meest voor in China. Echter, Australië, Brazilië, Groenland, India, Tanzania en de Verenigde Staten hebben ook grote reserves van thulium.

Thulium in erts of mineraal

Gadoliniet
Monaziet
Xenotime
Euxeniet

Geschiedenis

Thulium werd in 1879 ontdekt door de Zweedse chemicus Per Teodor Cleve die zocht naar onzuiverheden in de oxiden (verbindingen met zuurstof) van andere zeldzame aardelementen (dit was dezelfde methode die Carl Gustaf Mosander eerder gebruikte om enkele andere zeldzame aardelementen te ontdekken). Cleve begon met het verwijderen van alle bekende verontreinigingen van erbia ( Erbium-oxide Er₂O₃). Na aanvullende verwerking verkreeg hij twee nieuwe stoffen; een bruine en een groene. De bruine substantie was het oxide van het element holmium en werd door Cleve holmia genoemd, en de groene substantie was het oxide van een onbekend element. Cleve noemde het oxide thulia en het element thulium naar Thule, een oude Griekse plaatsnaam die wordt geassocieerd met Scandinavië of IJsland. Het atoomsymbool van Thulium was ooit Tu, maar dit werd veranderd in Tm.

De eerste onderzoeker die bijna puur thulium verkreeg was Charles James, een Britse emigrant die op grote schaal werkte aan het New Hampshire College in Durham , VS. In 1911 rapporteerde hij zijn resultaten.

Pas met de komst van de zogeheten ionenuitwisselings scheidings technologie rond 1950 kon men bijna 100% zuiver metaalachtig Thalium maken.

Gebruik

Thulium wordt gebruikt in lasers met een bepaalde kleur licht. Deze lasers worden ingezet in het leger, bij medische behandeling van de huid (dermatologie) en in de meteorologie (weerkunde).

Ondanks de hoge kosten gebruiken draagbare röntgenapparaten thulium. Het zogeheten isotoop Thulium-170 wint aan populariteit als röntgenbron voor kankerbehandeling.

Omdat thulium blauw fluoresceert (oplicht) bij blootstelling aan ultraviolet licht (black-light), wordt thulium in euro-bankbiljetten gestopt als maatregel tegen valsemunterij.

Magnetroncomponent: magnetische keramiek met thuliumoxide wordt gebruikt in magnetrons.

Biologie

Oplosbare thuliumzouten zijn licht giftig.

Wanneer thulium wordt geïnjecteerd, kan het degeneratie (afbraak) van de lever en de milt veroorzaken.

Bij mensen komt thulium in de hoogste hoeveelheden voor in de lever, nieren en botten. Mensen krijgen doorgaans meerdere microgrammen thulium per jaar binnen.