IJsland
| Republiek IJsland Lýðveldið Ísland
| |
|---|---|
| Hoofdstad | Reykjavik |
| Aantal inwoners | 376.000 (2021) |
| Oppervlakte | 102.775 km² |
| Regeringsvorm | Parlementaire republiek |
| President | Guðni Thorlacius Jóhannesson (sinds 2016) |
| Premier | Katrín Jakobsdóttir (sinds 2017) |
| Godsdienst | Christendom (75,1%) Geen religie (21,5%) Overig (3,4%) |
| Taal | IJslands (íslenska) |
| Munteenheid | IJslandse kroon |
| Volkslied | Lofsöngur |
| Nationale feestdag | 17 juni |
| Landcode | ISL |
IJsland (IJslands: Ísland) is een eiland én land in Europa. Het land ligt in het uiterste noorden van de Atlantische Oceaan, op de grens met de Noordelijke IJszee. De hoofdstad is Reykjavik, de noordelijkste hoofdstad van de wereld.
IJsland is, zoals de naam al zegt, een koud land met veel sneeuw. Toch staat het land ook bekend om zijn warmwaterbronnen.
Geschiedenis
Kolonisatie
De eerste Scandinaviër (Viking) op het eiland was de Noor Naddoddr. Hij was op weg naar de Faeröer-Eilanden, verdwaalde, en kwam zo op IJsland terecht. Hij noemde het Snœland (Sneeuwland). Nu was het de beurt aan de Zweed Garðar Svavarsson. Nadat hij door een storm was getroffen, kwam hij in 875 aan op IJsland. Hij voer rond het eiland (en kwam er zo dus achter dat IJsland een eiland was), om een geschikt plekje te zoek voor het bouwen van een huis. Toen hij dat eenmaal had gevonden aan noordkust van het eiland, bouwde hij daar zijn huisje. Deze plaats heet nog steeds Húsavík (huizenbaai). Nadat hij er een winter had gewoond, voer hij terug naar Zweden. Hier vertelde hij iedereen over Garðarshólmur (Garðars eiland), zoals hij het eiland had genoemd. Dat leek Flóki Vilgerðarson wel wat, een compleet nieuw eiland! Hij zette het op het zeilen naar Garðars eiland om een nieuw leven op te bouwen, maar Flóki had pech. Het was een strenge winter en al zijn vee verhongerde. Als arme man kwam hij terug naar Zweden. Wel had hij het eiland (alweer) een nieuwe naam gegeven: IJsland.
Maar de Zweden waren niet de enige kolonisten, een jaartje voordat Garðar hier met zijn schip strandde, kwam de Noor Ingólfur Arnarson aan op IJsland. Een paar jaar later kwam hij terug met zijn stam en ging wonen aan een baai. Hij noemde die Reykjavík (Rookbaai). Zo is de hoofdstad van IJsland dus gesticht. Veel andere Noren volgden Ingólfurs voorbeeld en verhuisden naar IJsland.
IJslands Gemenebest
Zie IJslands Gemenebest voor het hoofdartikel van dit onderwerp.De stamleden moest natuurlijk wel vergaderen met elkaar. Dat deden ze in de þing. Maar ze moesten ook met de andere stammen overleggen over dingen die het hele eiland aangingen. Dat deden ze eens per jaar in de Alþing (zie kopje bestuur). Door de alþing, 's werelds oudste parlement, werd IJsland dus één land: het IJslands Gemenebest, dat nog wel vier en een halve eeuw zou bestaan.
IJsland bloeide echt op. Er werden vele verhalen geschreven door de bewoners, de zogenaamde saga's. De IJslanders maakten ook ontdekkingsreizen naar andere gebieden. Via IJsland reisden de Vikingen steeds verder over de zeeën. Ze ontdekten Groenland en kwamen ook aan in Noord-Amerika: op het Canadese eiland Newfoundland. De IJslandse Vikingen ontdekten Amerika dus vijf eeuwen eerder dan Columbus!
De Alþing werd steeds minder machtig. Zo kwam het dat bepaalde families (stammen) steeds meer macht kregen, zoals de Sturlungs. Zij namen steeds andere families over, totdat IJsland in 1262 onderdeel werd van Noorwegen.
Onderdeel van Noorwegen en Denemarken
In 1262 begon IJsland een unie te vormen met Noorwegen. De Noorse koning Haakon IV was nu de baas. Dat duurde niet lang. In de 14e eeuw voegde Noorwegen zich samen met Denemarken. Nu was Denemarken de baas op IJsland. In de tussentijd bereikte ook de reformatie IJsland. Dat betekende dat IJsland niet meer rooms-katholiek was, maar Evangelisch-Luthers (een soort van protestantisme).
In 1874 kreeg IJsland een eigen grondwet en dus ook een beetje onafhankelijkheid van Denemarken. In 1918 kreeg IJsland een eigen minister-president en werd het een onafhankelijk land binnen het koninkrijk Denemarken (hetzelfde als Curaçao, Aruba en Sint-Maarten nu in het Koninkrijk der Nederlanden)
Tweede Wereldoorlog en onafhankelijkheid
Toen de Duitsers in 1940 Denemarken binnenvielen, had IJsland geen contact meer met het Deense bestuur. Het alþing benoemde een gouverneur en probeerde het land neutraal te houden maar een maand later vielen de Britten binnen en eisden het op voor de geallieerden. De regering protesteerde wel, maar ze waren vooral blij dat het de Engelsen waren en niet de Duitsers. Tijdens de oorlog werd IJsland gebruikt als vliegbasis voor de geallieerden. In 1944 verklaarde IJsland zich onafhankelijk van Denemarken en werd het een republiek. De Deense koning Christiaan X was de beroerdste niet en stuurde een felicitatie naar de IJslanders. Tot het eind van de Tweede Wereldoorlog in 1945 en de zes jaar daarna maakten de Amerikanen gebruik van de vliegbasis Keflavík, inmiddels de internationale luchthaven van IJsland (zie kopje transport).
Bevolking
99% van de bevolking is IJslander. De IJslanders zijn nakomelingen van de Vikingen. De meeste buitenlanders komen uit Denemarken.
Ongeveer de helft van de IJslandse bevolking woont in Reykjavik en omgeving.
Aan het einde van de 19e eeuw begon de bevolking van IJsland opeens heel snel te groeien. Waar in 1850 nog zo'n 50.000 mensen op het eiland woonden, waren dat er rond 1900 al 75.000! Inmiddels heeft IJsland 329.100 inwoners, iets minder dan de stad Utrecht.
De IJslanders hebben geen achternamen. Als je voornaam Ólaf is, en je vader heet Karl, dan is je volledige naam Ólaf Karlsson; Olaf Karelszoon dus. Als meisje eindigt je naam op dóttir, bijvoorbeeld Ólafsdóttir; in het Nederlands dus Olafsdochter. Deze 'achternamen' noem je patroniemen. Ook in de Lage Landen werden die vroeger gebruikt. De patroniemen zijn niet heel belangrijk in IJsland. Telefoonboeken staan bijvoorbeeld gesorteerd op voornaam, in plaats van op patroniem.
Godsdienst
Zo'n 85% van de IJslanders hoort bij de Evangelisch-Lutherse Kerk van IJsland, de staatskerk. Het overige deel van de bevolking is ook grotendeels christelijk. Zo is 5% van de bevolking katholiek. Hoewel veel IJslanders gelovig zijn, gaan er maar weinig naar de kerk.
Taal
Bijna iedereen op IJsland spreekt het IJslands als moedertaal. Het IJslands is een Germaanse taal, om precies te zijn, een eiland-Scandinavische taal, net als het Faeröers. Het IJslands stamt af van het Oudnoors, wat de Viking-kolonisten in de 9e eeuw meebrachten naar IJsland. Omdat IJsland in de eeuwen daarna weinig contact had met de rest van Europa, is de taal amper veranderd. Het IJslands kent bijvoorbeeld heel weinig leenwoorden. Er is zelfs een instituut dat er op let dat er niet te veel leenwoorden de taal insluipen. In plaats van leenwoorden te 'lenen', combineert het IJslands gewoon bestaande woorden of gebruiken ze oude woorden die niet meer worden gebruikt.
Het IJslandse alfabet bestaat uit 32 letters:
| Hoofdletters | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| A | Á | B | D | Ð | E | É | F | G | H | I | Í | J | K | L | M | N | O | Ó | P | R | S | T | U | Ú | V | X | Y | Ý | Þ | Æ | Ö | |
| Kleine letters | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| a | á | b | d | ð | e | é | f | g | h | i | í | j | k | l | m | n | o | ó | p | r | s | t | u | ú | v | x | y | ý | þ | æ | ö | |
Je ziet dat er wat extra letters zijn, zoals de eth (ð, spreek uit als een d met je tong tussen je tanden, zoals in het Engelse this) en de thorn (þ, spreek uit als een t met je tong tussen je tanden, zoals in het Engelse thin). Maar er missen ook letters, namelijk de C, de Q, de W en de Z.
Bestuur
Het parlement van IJsland heet het Alþing. Deze is al in 930 opgericht door de Vikingen. De vergaderingen werden eens per jaar gehouden op de Þingvellir, een grote, open vlakte. Elke zomer kwamen handelaars, rijke boeren en andere belangrijke mensen uit heel IJsland hier naartoe. Ze losten dan ruzies op, zochten een vrouw uit, bedachten nieuwe wetten, deelden het nieuws van het afgelopen jaar en nog veel meer. In het jaar 1000 besloten ze bijvoorbeeld dat het Christendom het nieuwe geloof zou worden. In 1789 vond de laatste openluchtvergadering hier plaats. Sinds 1800 zit de alþing in Reykjavik.
De President van IJsland is Ólafur Ragnar Grímsson. De minister-president is Sigmundur Davíð Gunnlaugsson.
IJsland is lid van de NAVO en de Schengenzone (vrij reizen door Europa). Sinds 2009 is IJsland kandidaat-lidstaat van de Europese Unie. In 2013 heeft IJsland de gesprekken met de EU gestopt, omdat ze uiteindelijk toch geen lid willen worden. Toch is het land officieel nog kandidaat-lidstaat.
Bestuurlijke indeling
IJsland bestaat uit acht regio's. Deze acht regio's zijn verdeeld in 79 gemeenten.
| Regio's van IJsland | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nummer op kaartje | Naam | Vertaling | Hoofdplaats | Inwoners | Oppervlakte | |||||
| 1. | Höfuðborgarsvæðið | Hoofdstedelijke regio | Reykjavik | 191.612 | 1042 km² | |||||
| 2. | Suðurnes | Zuidelijk schiereiland | Keflavík | 18.880 | 818 km² | |||||
| 3. | Vesturland | Westland | Borgarnes | 15.025 | 9522 km² | |||||
| 4. | Vestfirðir | Westfjorden | Ísafjörður | 7470 | 9409 km² | |||||
| 5. | Norðurland vestra | Noordland west | Sauðárkrókur | 7452 | 12.592 km² | |||||
| 6. | Norðurland eystra | Noordland oost | Akureyri | 28.555 | 22.695 km² | |||||
| 7. | Austurland | Oostland | Egilsstaðir | 15.350 | 21.986 km² | |||||
| 8. | Suðurland | Zuidland | Selfoss | 22.917 | 24.690 km² | |||||
Steden
De hoofdstad Reykjavik is met 119.108 inwoners veruit de grootste stad van IJsland. Maar liefst 37% van de bevolking woont hier. Op plek twee en drie staan Kópavogur en Hafnarfjörður, allebei voorsteden van Reykjavik. Op plek vier staat Akureyri. Dit stadje heeft 17.754 inwoners en ligt in het noordoosten van het land.
Sommige IJslandse steden zijn een eigen gemeente, zoals Reykjavik. Andere zijn met omliggende plaatsen samengevoegd tot één grote gemeente, zoals Keflavík, wat de grootste plaats is in de gemeente Reykjanesbær.
Geografie
IJsland is een eiland en heeft dus geen buurlanden. De kustlijn is zo'n 4970 km lang. Langs de kust zijn veel fjorden te vinden. De hoogste berg is de Hvannadalshnúkur, maar die ligt met zijn 2110 meter hoogte grotendeels verscholen onder de Öræfajökull-gletsjer. Op IJsland zijn namelijk veel gletsjers. Ook stikt het er van de watervallen en geisers. De hoogste waterval is de Glymur. Die is wel 196 meter hoog.
Klimaat
IJsland heeft een zeeklimaat, net als Nederland en België. Omdat IJsland natuurlijk veel noordelijker ligt is het wel kouder, maar lang niet zo koud als op andere noordelijke plekken! Dat komt omdat een stroom van warm water uit het zuiden IJsland afkoelt. De zuidkust van IJsland het warmste, maar ook het gebied met de meeste neerslag en wind. Het noorden is droger en kouder, maar in de winter sneeuwt het daar wel vaker.
's Winters verschilt de tempratuur heel erg per plaats. In Reykjavik schommelt de tempratuur dan vaak rond het vriespunt, in het binnenland rond de -10°C en in het noorden kan het wel -25°C worden. Het kouderecord staat op maar liefst -39.7°C! 's Zomers is het tussen de 10 en 13°C, maar op warme dagen kan het wel 25°C worden! Het warmterecord is 30,5°C.
Vulkanisme
IJsland staan vooral bekend om zijn vulkanen. Er zijn een aantal actieve vulkanen op het eiland. De bekendste is waarschijnlijk de Eyjafjallajökull (IJslands voor Eilandbergengletsjer). Deze vulkaan zorgde er in 2010 voor dat het vliegverkeer in Europa voor een aantal dagen werd stilgelegd. De as die bij de uitbarsting vrijkwam is namelijk gevaarlijk voor vliegtuigen.
Hoe komt het nou dat IJsland zoveel vulkanen heeft? Dat heeft twee oorzaken:
- IJsland ligt op de breuklijn tussen Europa en Amerika. Doordat Europa en Amerika uit elkaar drijven, kan het magma naar boven komen, waar het lava heet.
- De aardkorst onder IJsland is erg dun, dat betekent dat het magma vlak onder het oppervlakte ligt.
De uitbarstingen kunnen ook onderzee plaatsvinden. Zo is in 1963 het eilandje Surtsey ontstaan. Het eilandje was aan het einde van de 3 en een half jaar durende uitbarsting 2,6 km² groot, maar is door erosie nu nog maar 1,4 km².
Flora & fauna
IJsland is een bergachtig eiland. Uit de bergen stromen verschillende rivieren naar zee, maar deze zijn onbevaarbaar. Ook zijn er veel gletsjers.
Bomen zijn op IJsland zeer zeldzaam. Er is maar één gebied wat je een bos kunt noemen, Hallormstaðaskógur, maar ook daar zijn de meeste bomen aangeplant. Er zijn wel struiken te vinden. Verder is het landschap erg kaal. Er is vooral veel mos en gras.
Er zijn niet zoveel dieren te vinden op IJsland. Het enige oorspronkelijke zoogdier is de poolvos. De kolonisten hebben later ook nog vee, zoals schapen, koeien, varkens en paarden. Met hun schepen brachten ze soms ook per ongeluk muizen, ratten en konijnen mee. Aan het eind van de 18e eeuw werd ook het rendier ingevoerd. In heet oosten van IJsland leven er ook nu nog een paar. IJsberen zijn er niet te vinden. Soms spoelen ze 's winters wel eens aan vanuit Groenland via een ijsschots, maar dan worden ze afgeschoten. IJsberen kunnen namelijk erg gevaarlijk zijn! Wel zijn er vogels te vinden. Niet alleen eenden en ganzen, maar ook sneeuwuilen en papegaaiduikers. Maar liefst 60% van alle papegaaiduikers leeft op IJsland.
Economie
De munteenheid (valuta) van IJsland is de IJslandse kroon. Een euro is ongeveer 160 IJslandse kronen. Er zijn munten van kr.1, kr.5, kr.10, kr.50 en kr.100. De muntjes van kr.1 zijn dus minder waard dan één eurocent. Daarom worden ze amper gebruikt. De briefjes hebben waardes van kr.500, kr.1000, kr.2000 of kr.5000.
Hoe komt het nou toch dat het IJslandse geld zo weinig waard is? Dat is de schuld van de IJslandse bankencrisis, een onderdeel van de kredietcrisis die in 2007-2008 uitbrak. Het ging met de drie belangrijkste banken van IJsland niet goed. Ze waren bijna bankroet. De overheid besloot toen de banken te kopen. Ondertussen haalden veel mensen hun geld van die banken af, waaronder veel Nederlanders en Britten. IJsland moest veel geld betalen aan andere landen die zaken deden met de drie banken. Zo had het land minder geld en veel schulden. De crisis duurde van 2008 tot en met 2012.
De visserij en de export (uitvoer) van vis is de belangrijkste inkomstenbron van het land. 47% van de export bestaat uit vis. Noorwegen, Japan en IJsland zijn tegenwoordig de enige landen waar ze op walvissen jagen. Er is veel kritiek op deze walvisvaart, omdat er niet zo veel walvissen meer over zijn. Organisaties als Greenpeace en Sea Shepherd protesteren hier dan ook tegen. Een ander belangrijk exportproduct is aluminium (34%).
Transport
De belangrijkste weg op IJsland is de ringweg of Hringvegur. Deze 1350 kilometer lange weg loopt rond het hele eiland en verbindt zo een aantal van de grootste plaatsen met elkaar. Om naar de afgelegen gebieden te komen moet je afslaan en één van de vele kleine weggetjes nemen.
Verschillende IJslandse plaatsen zijn verbonden door middel van buslijnen, hoewel deze maar weinig rijden. In Reykjavik rijdt er wel een stadsbus met verschillende lijnen. Deze stoppen eens in de vijftien minuten.
De belangrijkste luchthavens van IJsland liggen rond de hoofdstad Reykjavik. Keflavíkurflugvöllur wordt gebruikt voor internationale vluchten en Reykjavíkurflugvöllur handelt de binnenlandse vluchten af. Keflavíkurflugvöllur ligt zo'n 50 km van Reykjavik vandaan en is de thuishaven van Icelandair. Elke ochtend en middag is de luchthaven opeens heel druk. Dat komt omdat de vluchten uit Noord-Amerika en Europa dan aankomen en vertrekken. Veel Europeanen vliegen eerst naar Reykjavik en dan naar Canada of de Verenigde Staten, omdat dat de goedkoopste manier is om aan de andere kant van de oceaan te komen. Andersom werkt het precies hetzelfde. In 2012 maakten dan ook 2.340.141 mensen gebruik van de luchthaven, terwijl IJsland maar 315.281 inwoners heeft. Vlakbij het centrum van Reykjavik ligt Reykjavíkurflugvöllur. Air Iceland voert hiervandaan vluchten uit naar Groenland, de Faeröer en de rest van IJsland. Vrijwel elke grotere, IJslandse plaats heeft wel een vliegveldje.
Er rijden geen treinen op IJsland.
Media
De RÚV, de afkorting van Ríkisútvarpið, is de publieke omroep van IJsland. Het bedrijf bestaat sinds 1930. Toen hadden ze natuurlijk nog geen televisie, maar wel radio. Er zijn drie publieke radiozenders:
- Rás 1, met nieuws en klassieke muziek
- Rás 2, met nieuws en populaire muziek
- Rondó, een zender speciaal voor Reykjavík en omgeving met klassieke muziek en jazz
De RÚV heeft één tv-zender: Sjónvarpið, wat IJslands is voor 'de televisie'. Deze zender bestaat sinds 1966 en wordt ook wel eens Stöð 1. Als je namelijk Sjónvarpið zegt, is het niet duidelijk of je het hebt over de tv-zender of de televisie in het algemeen. Pas sinds 1987 zendt de zender dagelijks uit. Daarvoor had je dagen dat er helemaal geen televisie was.
Andere, commerciële, televisiezenders zijn Stöð 2, SkjárEinn en ÍNN. Er zijn natuurlijk ook lokale televisiezenders.
De belangrijkste kranten zijn het Morgunblaðið en het Fréttablaðið.
Onderwijs
Het IJslandse onderwijs is anders ingedeeld dan het Nederlandse en Belgische. Her eerste niveau is de leikskóli: de speelschool. Deze is voor kinderen van één tot en met zes jaar en is niet verplicht. Het is een soort peuterspeelzaal en ouders moeten voor hun kind betalen om naar school te gaan. Na de leikskóli gaan de kinderen naar de grunnskóli, letterlijk vertaald basisschool. De grunnskóli is voor kinderen van zes tot en met zestien jaar en is voor iedereen verplicht. Het is dus de basis- en middelbare school in een. Na de grunnskóli kunnen de leerlingen naar de framhaldsskóli (letterlijk vertaald: voortgezette school), maar dat is niet verplicht. Daarna kunnen ze naar de universiteit.
De belangrijkste universiteit is de Universiteit van IJsland in Reykjavík. Andere universiteiten zijn de Reykjavík Universiteit, de Universiteit van Akureyri, de Agriculturele Universiteit van IJsland (landbouwuniversiteit) en de Bifröst Universiteit.
Muziek
De bekendste IJslandse zangeres is Björk. Ze heeft meerdere top 40-hits gehad en heeft wereldwijd tussen de 20 en 40 miljoen albums verkocht. Een ander IJslands succes is de indieband Of Monsters and Men. Zij braken in 2011 wereldwijd door met hun single Little Talks.
IJsland doet al sinds 1986 mee aan het Eurovisiesongfestival. Ze hebben nog nooit gewonnen. Hun grootste succes waren zangeressen Selma in 1999 en Yohanna in 2009. Allebei werden ze tweede. In 1989 en 2001 werd IJsland laatste.
Volkslied
Al sinds de onafhankelijkheid van het land in 1944 is het Lofsöngur het IJslandse volkslied. Het is geschreven in 1874 om de stichting van de hoofdstad Reykjavik door de Vikingen duizend jaar eerder te herdenken. Hier is de tekst:
| Originele tekst | Nederlandse vertaling | |
| Ó, guð vors lands! Ó, lands vors guð! Vér lofum þitt heilaga, heilaga nafn! |
Oh, god van ons land! Oh, van ons land de god! We vereren uw heilige, heilige naam! |
Fotogalerij
Kaart van IJsland
- IJsland sateliet.png
Satellietfoto in de zomer
- IJsland sat.jpg
Satellietfoto in de winter
Zo moeten de huizen op IJsland er rond het jaar 1000 hebben uitgezien
Een IJslandse fjord
Een geiser
Uitzicht over Reykjavik
Externe link
|
Europese Unie | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||
| Landen, afhankelijke gebieden en niet-erkende staten in Europa | 
| ||
|---|---|---|---|
| Albanië · Andorra · Armenië · Azerbeidzjan · België · Bosnië en Herzegovina · Bulgarije · Cyprus · Denemarken · Duitsland · Estland · Finland · Frankrijk · Georgië · Griekenland · Hongarije · IJsland · Ierland · Italië · Kazachstan · Kroatië · Letland · Liechtenstein · Litouwen · Luxemburg · Malta · Moldavië · Monaco · Montenegro · Nederland · Noord-Macedonië · Noorwegen · Oekraïne · Oostenrijk · Polen · Portugal · Roemenië · Rusland · San Marino · Servië · Slovenië · Slowakije · Spanje · Tsjechië · Turkije · Vaticaanstad · Verenigd Koninkrijk · Wit-Rusland · Zweden · Zwitserland Alle schuine landen liggen ook in een ander werelddeel. Afhankelijke gebieden: Ålandseilanden · Faeröer · Gibraltar · Guernsey · Jan Mayen · Jersey · Man · Spitsbergen |
|||