Racisme

Een demonstratie tegen racisme in Amsterdam in 1983

Racisme betekent dat sommige mensen vinden dat mensen met een andere huidskleur of afkomst minder waard zijn, alleen maar omdat ze een andere huidskleur of afkomst hebben. Volgens het racisme zouden er verschillende mensenrassen zijn en zou het ene ras belangrijker dan het andere ras zijn, maar uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat dat niet klopt. Racisme wordt dan ook veel meer om politieke redenen toegepast.

Racisme is een vorm van discriminatie op basis van huidskleur en/of genetische oorsprong (afkomst). Ook antisemitisme (Jodenhaat) is een vorm van racisme. Iemand beoordelen op geloof, geslacht, seksualiteit of een overtuiging is geen racisme, maar discriminatie.

Biologie

Biologisch is het onjuist dat er verschillende verschillende mensenrassen zijn en dat het ene ras belangrijker zou zijn dan het andere ras. Alle mensen zijn een Homo sapiens sapiens. In de 18e eeuw was Carl Linnaeus begonnen met het in kaart brengen van alle diersoorten en planten en gaf ze Latijnse namen. Dit wordt Taxonomie genoemd. Vroeger konden ze vrijwel alleen op uiterlijke kenmerken een onderverdeling maken. Omdat er variaties in huidskleuren zijn bij mensen, dacht men dat het om verschillende soorten mensen ging. Tegenwoordig kan de wetenschap ook kijken naar andere gegevens, waaronder het DNA. Daaruit blijkt dat het DNA bij mensen identiek (hetzelfde) voor de soort is. Want ook de mens is een zoogdier en behoort tot de primaten. Mensen lijken dan ook veel op (mens)apen. Zo is het menselijk DNA ongeveer 98,4% identiek aan dat van chimpansees. Genetisch zijn er natuurlijk wel verschillen tussen mensen. Kinderen krijgen zowel van de vader als van de moeder uiterlijke kenmerken mee. Hetzelfde geldt voor eventuele afwijkingen die ziektes of afwijkingen kunnen veroorzaken. Huidskleur, haarkleur, haarvorm, oogkleur enzovoorts worden bepaald door het genetisch materiaal dat je van je beide (biologische) ouders krijgt. Dit alles wordt bestudeerd in de genetica.

De rassenscheiding op basis van uiterlijke kenmerken is achterhaald. Het heeft dan ook meer te maken met politiek en het willen overheersen van de ene groep ten opzichte van de andere.

Geschiedenis

Overblijfsel van het Colosseum, gebouwd door Joodse slaven in de tijd van de Romeinen

Door de geschiedenis heen zijn er diverse bekende gevallen van racisme, zoals het racisme in de Verenigde Staten, tijdens de Tweede Wereldoorlog of in Zuid-Afrika. Vooral in de periode voor de Eerste Wereldoorlog, de tijd van het moderne imperialisme (1870-1914), was in Europa het racisme sterk. In 1885 werd bijna heel Afrika verdeeld door enkele Europese landen en oorspronkelijke inwoners werden er niet in gekend. Slavernij is in de geschiedenis slechts gedeeltelijk veroorzaakt door racisme, want slaven waren lang niet altijd afkomstig van een ander ras of een ander volk. Tegenwoordig hebben veel westerse landen wetgeving om racisme en discriminatie tegen te gaan. Toch komt racisme vandaag de dag nog altijd voor.

Oudheid

Arabieren met hun Afrikaanse slaven zoals getekend door David Livingstone

Gedurende de hele menselijke geschiedenis is er racisme geweest. In de Bijbel staat al het meer dan 3000 jaar oude verhaal over de Joden die slaven waren in Egypte. Ze werden bevrijd door Mozes. Sommige volkeren beschouwden andere volkeren als barbaren, maar dit was meer vanwege de cultuur dan vanwege het ras. Andere volkeren werden juist als gelijk of zelfs hoger ontwikkeld beschouwd. De Romeinen maakten bijvoorbeeld onderscheid tussen volkeren. Ze zagen de Oude Grieken als meer ontwikkeld, terwijl ze de Germanen als barbaren zagen. Ook bij de Romeinen ging het meer om de cultuur en het verschil tussen de culturen dan het onderscheid tussen rassen. Het was daarom normaal voor Romeinen om slaven te hebben. Ongeveer de helft van de inwoners van Rome was slaaf. Soms werden slaven goed behandeld, maar soms ook niet. Het Colosseum in Rome werd gebouwd door Joodse slaven. Men zag de volkeren uit het Oosten van Europa ook als minder en daarom werden juist daar de slaven gehaald. Vandaar dat men spreekt van Slavische volkeren.

Middeleeuwen

In de Middeleeuwen was slavernij vooral buiten Europa normaal. Vooral Afrika werd gezien als een continent waar slaven konden worden gehaald. Vooral toen de Arabieren in de 7e eeuw het Noorden van Afrika veroverden, kwamen er vele routes voor Afrikaanse slaven vrij. Afrikaanse stamhoofden die in oorlog waren met anderen stammen verkochten graag deze slaven. Ze konden er goed geld mee verdienen. Omdat Joden in veel landen een minderheid waren met eigen gebruiken moesten ze steeds goed opletten. Soms konden ze goed samenleven, maar soms werden ze gediscrimineerd. De eerste moderne pogrom vond plaats in Marokko in 1033. Er vielen enkele duizenden doden. In de periode van de Zwarte dood van 1347-1351 vielen ook veel slachtoffers. In 1492 moesten alle Joden Spanje uit. Dat was niet vanwege hun geloof, maar vanwege hun afkomst, een duidelijk racistisch motief. Ook tot het christendom bekeerde joden moesten weg.

In de 15e eeuw ontdekten ook veel Europeanen, voornamelijk de Spanjaarden en Portugezen, nieuwe gebieden. De mensen die in deze gebieden woonden werden gezien als een ander ras, aangezien ze niet-blank waren. Daarnaast was er een groot verschil in cultuur en religie. In sommige van deze gebieden bestond de slavernij al. In Afrika werden bijvoorbeeld slaven aan een andere stam gegeven om ze te vriend te houden. Ook de Arabieren, en eeuwen terug de Romeinen, hadden slaven. De slaven werden voor diverse dingen gebruikt. Ze werkten op het land of deden klusjes in huis. Ze werden hiervoor niet betaald. De behandeling van slaven verschilde per cultuur en per plek. Soms werden slaven goed behandeld, maar veel vaker ook niet. Racisme speelde soms een rol in deze slavernij, maar ook dit verschilde per cultuur. Soms waren slaven namelijk van "hetzelfde ras".

Moderne tijd

Racistische spotprent van een Afro-Amerikaan. Ook na de afschaffing van de slavernij was er nog veel racisme en discriminatie ten opzichte van Afro-Amerikanen.

Europese landen deden ook mee aan de slavernij. Europese slavenhandelaren brachten slaven uit voornamelijk Afrika om te werken op de plantages in voornamelijk Amerika. Ze kochten deze Afrikaanse slaven in ruil voor gewilde Europese producten en verkochten deze aan blanke plantagehouders in Amerika. In Amerika werkten deze slaven op plantages waar producten als suiker, tabak en koffie vandaan kwamen. Dit werd de trans-Atlantische slavenhandel. Hierbij komt racisme kijken. De Europese landen beschouwden de slaven als minderwaardig en veel slaven werden uitgebuit. Ze moesten hard werken, kregen weinig en slecht eten en kregen ook vaak te maken met mishandeling. De plantagehouders waren altijd blank, terwijl de slaven altijd niet-blank waren. Er was dus een onderscheid in rassen en mensen werden op hun ras beoordeeld.

In de Europese landen en koloniën nam in de 19e eeuw het abolitionisme toe. Deze beweging verzette zich tegen de slavernij. Veel abolitionisten zagen de niet-blanke slaven ook als hun gelijken. Zij vonden dat de slaven bevrijd moesten worden en dat de slaven dezelfde rechten moesten krijgen als niet-blanken. Vooral dankzij het werk van William Wilberforce werd de slavenhandel in Groot-Brittannië afgeschaft in 1807. In 1833 werd daar ook de slavernij zelf, dus het houden van slaven verboden. Nederland schafte de slavernij af in 1863 en België kende tot 1908 slavernij in Belgisch-Kongo. In de Arabische landen werd de slavernij nog later afgeschaft. De afschaffing van de slavernij betekende echter niet dat iedereen dezelfde rechten had en ook bleef racisme bestaan.

Racisme en het sociaal darwinisme

In de tweede helft 19e eeuw kwam de Britse bioloog Charles Darwin met zijn evolutietheorie. Volgens Darwin ontstonden nieuwe diersoorten en dierenrassen door natuurlijke selectie. Dieren sterven uit door de "Survival of the Fittest", oftewel het overleven van de sterkste. Darwin zelf paste dit in 1859 toe bij dierensoorten en heeft in 1871 erover geschreven over mensen. Deels had hij gelijk. Nu weten we dat zaken als klimaat, voeding en dergelijke van invloed zijn op elk levend wezen. Dieren en planten (en dus ook de mens) passen zich aan aan de omstandigheden. Een simpel voorbeeld is dat de Nederlanders de laatste honderd jaar gemiddeld langer zijn geworden. Dat heeft veel met de voeding te maken. Het verschil zie je bijvoorbeeld ook terug in de hoogte van de deuropeningen en de lengte van de bedden.

Sommige mensen interpeteerden de evolutietheorie van Darwin op een racistische manier. Dit heet sociaal darwinisme. Dat is bedacht door Herbert Spencer. Volgens het sociaal darwinisme is er een onderscheid tussen diverse mensenrassen. Hieruit stelden sommige mensen dat bepaalde van deze rassen beter zijn dan andere rassen. Ook werden zo de verschillen tussen de lagen van de bevolking "verklaard". Het gezegde 'als je voor een dubbeltje geboren bent, dan wordt je nooit een kwartje' laat zien dat het voor lager opgeleide mensen moeilijk was om op de maatschappelijke ladder omhoog te klimmen. Ook nu nog zien we dat er minderwaardig wordt gedacht over mensen die een ambacht uitoefenen en "maar" een MBO opleiding hebben. Langzaam komt het inzicht dat handelende beroepen als in de bouwsector en de verzorgende sector minstens zo belangrijk zijn als de denkende beroepen. Ook zie je nog steeds grote verschillen in de beloning (loon) van de verschillende beroepsgroepen.

Vaak werd het Europese blanke ras als beter gezien dan andere rassen. Dit leidde uiteindelijk tot racisme, aangezien er onderscheid tussen rassen gemaakt werd. Soms werd het sociaal darwinisme gebruikt om slavernij en discriminatie goed te praten. Deze manier van denken heeft grote invloed gehad op de tijd van het moderne imperialisme, ongeveer in de periode van 1870 tot 1914. In die tijd werd het sociaal darwinisme als een wetenschap gezien. Nu is dat niet meer zo. Het wordt een pseudowetenschap genoemd, omdat uit wetenschappelijk onderzoek is gekozen dat er geen meerdere mensenrassen bestaan, maar dat de mens één ras is.

Racisme in Amerika

Martin Luther King houdt zijn beroemd speech over zijn droom

In Noord-Amerika was er een godsdienstige sekte: "de Quakers". Zij waren fel tegen de slavernij. Zij waren vastbesloten om aan de uitbuiting en de marteling van de Afrikaanse slaven een eind te maken. Ze preekten zonder ophouden tegen de slavernij en met succes. Overal in Amerika luisterden mensen naar "de Quakers". Leden van de sekte hielpen de slaven te ontsnappen naar de Noordelijke Staten. Ze verborgen de vluchtelingen en gaven de doodvermoeide bruine mensen onderdak en eten. Maar niet alleen "de Quakers" waren tegen de slavernij. Veel mensen die geen lid waren van de sekte, vonden dat de slavernij afgeschaft moest worden. Hun beweging wordt de "Abolition" (de afschaffing) genoemd en de aanhangers abolitionisten. In die tijd van onrust, toen Amerika zich losmaakte van Engeland, kwamen er nieuwe wetten. Daarbij waren wetten die de slaven in vrijheid stelden. Grote invloed had het boek van Harriet Beecher Stowe, namelijk het boek De hut van Oom Tom. Het boek kwam uit in 1852. Het was een grote aanklacht tegen de slavernij en werd in Amerika erg veel gelezen. In de Verenigde Staten schafte de ene staat na de andere de slavernij af. Dit twistpunt tussen het noorden en het zuiden van Amerika was één van de oorzaken van het uitbreken van de Amerikaanse Burgeroorlog in 1861. In deze oorlog moest het zuiden het afleggen tegen het noorden. Het leger van de Noordelijken trok naar de zuidelijke staten. Overal waar die troepen kwamen, werden slaven bevrijd. Ze waren vrij, maar voor veel slaven was dit niet altijd een zegen. Groepen Afro-Amerikanen trokken langs de wegen zonder te weten waar ze heen moesten gaan, zonder werk, zonder een dak boven hun hoofd. Ze moesten een nieuw leven beginnen en dat was niet altijd gemakkelijk. In elk geval was er aan de vreselijke uitbuiting, die honderden jaren had geduurd, een einde gekomen.

Rosa Parks krijgt een onderscheiding van de Amerikaanse president Bill Clinton in 1999 voor haar strijd tegen racisme en discriminatie van Afro-Amerikanen.

Hoewel de Afro-Amerikanen nu vrij waren, was hun situatie nog steeds belabberd. De blanke Amerikanen hadden veel meer rechten en veel vonden zich nog steeds beter dan de Afro-Amerikanen. De Afro-Amerikanen werden toentertijd negers genoemd; een racistische en ouderwetse term, die tegenwoordig niet meer gebruikt wordt. Ze moesten naar aparte zwarte scholen, ze moesten naar aparte zwarte toiletten, enzovoorts. De zwarte scholen waren minder goed dan witte scholen en de zwarte toiletten waren minder schoon. In de jaren 60 begon dit te veranderen. Dat kwam door de Afro-Amerikaanse dominee Martin Luther King en Rosa Parks, een Afro-Amerikaanse vrouw die weigerde haar plekje in de bus af te staan aan een witte man. Veel racistische wetten werden vervolgens afgeschaft.

Inmiddels is er een stuk minder racisme in de VS dan 60 jaar geleden. Zo is voormalig president van de Verenigde Staten, Barack Obama, Afro-Amerikaans. Toch is racisme niet helemaal verdwenen. De laatste jaren is vooral politiegeweld tegen Afro-Amerikanen veel in het nieuws. In 2020 braken grootschalige protesten uit tegen politiegeweld en racisme tegen Afro-Amerikanen na de dood van George Floyd. Naast racisme tegenover Afro-Amerikanen is er ook racisme tegenover Latino's en Aziatische Amerikanen.

Racisme in de Tweede Wereldoorlog

Berlijn 1933. Duitsers worden opgeroepen om niet bij joden te kopen

Al voor de Tweede Wereldoorlog was er al eeuwenlang racisme en discriminatie tegenover Joden. Hiervoor waren diverse redenen. Joden hadden een eigen cultuur en onderling netwerk. Ze waren een minderheid in bijna alle Europese landen. Volgens de racisten zijn Joden alleen bezig met geld en macht. Dit laatste kwam doordat Joden in de Middeleeuwen vaak een handelsbedrijf of bank hadden omdat ze uitgesloten waren om andere beroepen uit te oefenen. Volgens de nazi's waren veel joden het eens met het communisme in de 19e en 20e eeuw, aangezien het communisme geen onderscheid tussen rassen en naties zag. Ze wilden een eigen joodse staat. Dit wordt het zionisme genoemd. Bovendien was Karl Marx een jood, maar hadden ook communistische leiders als Lenin en Trotsky joods bloed.

In het Nazi-Duitsland onder Adolf Hitler werden de Joden als de zondebok gezien van het Duitse verlies van Eerste Wereldoorlog en kregen zij overal de schuld van. Hitler probeerde door middel van de evolutietheorie te laten zien dat Joden minderwaardig waren, en Duitsers superieur waren. Toen Hitler aan de macht kwam werden diverse wetten ingevoerd om de rechten van Joden te beperken. Een voorbeeld zijn de rassenwetten van Neurenberg, deze wetten verboden huwelijk en geslachtsgemeenschap tussen Joden en niet-Joodse Duitsers. Later werden Joden ook vervolgt en vermoord in concentratiekampen. Deze volkerenmoord wordt de Holocaust genoemd.

De Holocaust stopte nadat nazi-Duitsland door onder meer de Amerikanen, Russen, Fransen en Britten verslagen was. De hoofdverantwoordelijken werden in de Neurenberger Processen veroordeeld; vaak door middel van lange gevangenisstraffen of de doodstraf. Later werden nog meer verantwoordelijken vervolgd. Hoewel het racisme naar de volkeren in veel Europese landen, waaronder Duitsland, nu verboden is, vindt dit nog steeds plaats.

De Apartheid in Zuid-Afrika

Zie Apartheid voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De tekst betekent ongeveer: "Dit strand staat onder artikel 37 van de strandverordening van Durban. Deze baai is enkel voor de blanke rassengroep toegankelijk."

Een bekende vorm van racisme van na de Tweede Wereldoorlog is de rassensegregatie in Zuid-Afrika; de Apartheid. De Apartheid duurde officieel van 1948 tot 1990, maar al voor 1948 was er een scheiding tussen rassen.

In Zuid-Afrika leefden al voor de komst van de kolonisten diverse volkeren, zoals de Zoeloe. Later kwamen er blanke kolonisten uit vooral Nederland en het Verenigd Koninkrijk. De blanke bevolking van Zuid-Afrika bestuurde het land en zag zich als superieur ten opzichte van andere niet-blanke volkeren. Dit gold niet alleen voor de oorspronkelijke bevolking, maar ook voor de Indische en Aziatische bevolking in Zuid-Afrika. In 1948 werd de Apartheid officieel in Zuid-Afrika en was vergelijkbaar met de rassensegregatie in de VS. Niet-blanke inwoners mochten niet naar bepaalde plekken toe voor blanke inwoners. Ook waren er speciale (vaak slechtere) voorzieningen voor niet-blanke Zuid-Afrikanen en was er sprake van discriminatie.

Vanaf 1960 kreeg Zuid-Afrika vanwege de Apartheid te maken met een boycot vanuit vele landen. Het land had moeite om producten te verkopen in de Verenigde Staten en Europa. Vooral het Verenigd Koninkrijk was actief in de strijd tegen de Apartheid. In Zuid-Afrika zelf was er vrijheidsstrijder Nelson Mandela. Mandela werd in 1963 opgepakt en op Robbeneiland gevangengezet. In die tijd was bisschop Tutu erg belangrijk omdat hij steeds aan westerse landen vertelde over het racisme van de blanken. In 1990 werd de Apartheid officieel afgeschaft en in 1994 wist Mandela zelfs president van Zuid-Afrika te worden. Mandela wordt hierdoor als de vader gezien van het moderne Zuid-Afrika. Hoewel de Apartheid officieel werd afgeschaft en racisme in zekere mate afnam, is er nog steeds racisme in Zuid-Afrika.

Het racisme nu

Racisme in Nederland en België

Je hoort mensen vaak zeggen: "Ik discrimineer niet, hoor! Het maakt me helemaal niks uit of iemand zwart, geel, rood, bruin, blank of pimpelpaars is. Nee, voor mij is iedereen precies hetzelfde. Alle mensen zijn voor mij gelijk." Maar denkt iedereen er zo over? En worden mensen met een andere huidskleur, of mensen die uit een ander land komen wel hetzelfde behandeld?

Racisme komt nu nog steeds voor, maar dan vooral in vooroordelen. Dat wil zeggen dat we soms iets denken over een persoon zonder die persoon zelf te kennen. Veel mensen groeien op met vooroordelen en weten niet beter. Vooroordelen kunnen ook te maken hebben met dingen die je eng, vreemd of gek vindt, omdat je ze niet kent of ze niet zo 'gewoon' vindt. Nadat je meer of betere informatie krijgt zou je kunnen toegeven dat je het fout had.

Negatieve vooroordelen houden je tegen om een ander beter te leren kennen en te leren waarderen. Ze hebben invloed op je gedrag en je houding tegenover een ander en dat kan niet fijn zijn voor de personen of groepen waarover ze gaan. Uiteindelijk hebben we toch allemaal hetzelfde ras: de mens.

Er zijn ook veel racistische termen. Soms gebruiken mensen die zonder dat ze daarbij nadenken.

Wat doe je tegen racisme?

Je mag van de wet mensen wel beoordelen op hun karakter, maar niet op huidskleur, geslacht, enzovoort. Om racisme tegen te gaan kun je beginnen bij jezelf, want iedereen heeft zo zijn eigen goede en slechte kanten. Als je zelf te maken krijgt met racisme, kun je naar de politie gaan. De politie heeft dat al veel vaker meegemaakt dan jij en weet hoe met racisme om te gaan. Iedereen is anders: mensen hebben een andere huidskleur of de een valt op iemand anders dan de ander, maar dat maakt ons niet uit. Ze bepalen voor zich zelf welk geloof ze hebben en niet andere mensen.

Informatie

• Wat is racisme (NPO Kennis)
• Racisme (Historiek)
• Racisme en discriminatie die leidden tot genocide (Geschiedenisonline.nl)
• Racisme (IsGeschiedenis)

Video's

• Racisme (NTR/Het Klokhuis)
• Wat is racisme (NTR/Clipphanger)
• William Wilberforce en zijn strijd voor de afschaffing van de slavernij (Levensbeschouwing.net)
• De strijd van Martin Luther King tegen het racisme (Levensbeschouwing.net)
• Institutioneel racisme (NOS-NTR/Nieuwsuur in de klas)
• Wit is ook een kleur (2DOC/VPRO)