Mesolithicum

Drieperiodensysteem

Holo- ceen	Historische Tijd
	La Tène-periode			Proto- historie
	Hallstattperiode
	IJzertijd
	Laat
	Midden
	Vroeg
	Bronstijd
	Neolithicum	Kopertijd
		Laat		Pre- historie
		Keramisch
		Prekeramisch
	Mesoli- thicum of Epipaleo- lithicum	Laat
		Midden
		Vroeg
Pleisto- ceen	Paleo- lithicum	Laat
		Midden
		Vroeg
	Steentijd

Het Mesolithicum (Grieks: μέσος, mesos "midden"; λίθος, lithos "steen") is de archeologische periode van de Oude Wereld tussen het Laat Paleolithicum en het Neolithicum, ook wel de middensteentijd genoemd.

Overgangsperiode

Het gaat hier niet om een scherpe grens tussen beide perioden, maar echt een overgang. De term Epipaleolithicum wordt ook wel gebruikt, maar dan vooral voor buiten Noord-Europa (meer voor het Nabije Oosten).

Graf van twee jonge vrouwen

Het Mesolithicum heeft verschillende tijdvakken in verschillende delen van Eurazië, dat wil zeggen dat de technologische en menselijke ontwikkelingen niet overal tegelijk waren. Het verwijst naar de laatste periode van jager-verzamelaar culturen in Europa en West-Azië, tussen het einde van het laatste ijstijd en de neolithische revolutie. In Europa beslaat het ongeveer de periode van 15.000 tot 5.000 jaar geleden; terwijl het in Zuidwest-Azië (het Epipaleolithische Nabije Oosten) ongeveer 20.000 tot 8.000 jaar geleden plaats vond. De term wordt minder gebruikt voor gebieden verder naar het oosten, en helemaal niet buiten Eurazië en Noord-Afrika.

Mesolitische hut

Het type cultuur dat aan het Mesolithicum wordt verbonden, varieert van gebied tot gebied, maar het wordt gekoppeld aan de afname van de groepsjacht op grote dieren en men stapte over naar de bredere levenswijze van jager-verzamelaars.

Mesolitische werktuigen

Ook ontstaat er de ontwikkeling van meer verfijnde en typisch kleinere stenen werktuigen en wapens in plaats van de de grovere werktuigen die typisch zijn voor het paleolithicum. Afhankelijk van de regio kan enig gebruik van aardewerk en textiel worden aangetroffen op archeologische opgravingen die zijn toegewezen aan het Mesolithicum, maar over het algemeen worden aanwijzingen van landbouw gezien als iets dat meer hoort bij het Neolithicum. De meer vaste nederzettingen liggen meestal dicht bij de zee of de binnenwateren en bieden een goede voedselvoorziening (vis en dergelijke). Mesolithische samenlevingen worden niet als erg ontwikkeld gezien en begrafenissen zijn vrij eenvoudig; dit in tegenstelling tot de enorme grafheuvels die passen bij het Neolithicum.

In Noord-Europa konden samenlevingen bijvoorbeeld goed leven van een rijke voedselvoorziening uit de moerassen die door het warmere klimaat waren ontstaan.

Klimaat

Boomstam kano van het Drenthse Pesse

Het Mesolithicum is de laatste periode van het Pleistoceen die wordt gekenmerkt door een geleidelijke temperatuurstijging, tussen het einde van de 'laatste ijstijd' (Weichsel-ijstijd) en de Neolithische Revolutie aan het begin van het Holoceen.

Door het terugtrekkende en smeltende ijs begon de zeespiegel te stijgen, soms wel 2 meter per eeuw. Het Noordzee-bekken stroomde weer vol met water, waardoor Engeland een eiland werd. Doordat alles natter werd begon er veen te groeien (ook waar nu het IJsselmeer ligt). Men begon gebruik te maken van eenvoudige kano's.

De ontwikkeling van de temperatuur in deze periode is gebleken uit onderzoeken op Groenland met behulp van de ijskernen die daar geboord zijn. Gevolg van de opwarming is dat dieren als de Mammoet uitsterven.

De rendieren trekken naar het noorden van Europa. In wat nu Nederland is leven de mensen in hutten op de hogere zandgronden bij beken en leeft er standwild (herten, everzwijnen, bruine beren, elanden en bevers)

Overzicht van culturen

Omdat de ontwikkelingen op de verschillende plekken niet allemaal tegelijk plaatsvonden, volgt hier een overzicht van de culturen die er waren:

Geografisch gebied	Naam Periode	Cultuur	Jaar geleden (JG)	Interessante vondsten en vindplaatsen
Zuid-Oost-Europa (Griekenland, Aegean)	Vroeg Mesolithicum		15.000–7.000 JG	Franchthi grot, Theopetra grot. Jagen op klein wild, wilde planten, vissen en weekdieren. Waren ervaren zeevarenden.
Zuid-Oost Europa (Roemenië/Serviė)	Vroeg Mesolithicum	IJzeren Poorten cultuur	13.000–5.000 JG	Lepenski Vir, aanwezigheid van bos en steppe. Veranderingen in klimaat en flora en fauna waren geleidelijk en niet drastisch. "De eerste stad in Europa", met een uitgebreide begraafplaats.
West Europa, Zuid Frankrijk en Noord Spanje	Vroeg Mesolithicum	Azilian of Pyreneeën	14.000–10.000 JG	Ruwe harpoenen van plat been en kiezelstenen met abstracte decoratie
Noord Europa (Noorwegen)	Vroeg Mesolithicum	Fosna-Hensbacka cultuur	12.000–10.500 JG	Vissen en zeehondenjacht belangrijk en er wordt aangenomen dat met leer bedekte boten met houten frame werden gebruikt. De Fosna/Hensbacka-cultuur was een pure jager-verzamelaarscultuur.
Noord Europa (Noord Noorwegen)	Vroeg Mesolithicum	Komsa cultuur	12.000–10.000 JG	Bijna uitsluitend op de zee gericht, voornamelijk levend van de zeehondenjacht en waren botenbouwers en vissers. Ruw stenen werktuigen
Centraal Azië (Midden Oeral)	Vroeg Mesolithicum		12.000–5.000 JG	Shigir Idol, oudste beeldhouwwerk, Vtoraya Beregovaya
Noord-oost Europa (Baltische staten en Rusland)	Midden Mesolithicum	Kunda cultuur	10.500–7.000 JG	Lammasmägi, Pulli settlement, De meeste Kunda-nederzettingen bevinden zich aan de rand van de bossen naast rivieren, meren of moerassen. Er werd uitgebreid op elanden gejaagd, misschien geholpen door getrainde tamme jachthonden. Aan de kust is er zeehondenjacht. Snoek en andere vissen werden uit de rivieren gehaald.
Noord Europa	Midden Mesolithicum	Maglemosian cultuur	11.000–8.000 JG	Men leefden in het bos en moerassige omgevingen, met behulp van vissen en jagen, gereedschappen gemaakt van hout, been, en vuursteen. Mogelijk tamme hond, hut van kurkbast.
West en midden Europa (Frankrijk)	Midden Mesolithicum	Sauveterrian cultuur	10.500–8.500 JG	Er is bewijs voor rituele begrafenis. Speciale stenen werktuigen
West Europa (Groot-Brittannië)	Midden Mesolithicum		11.000–5.500 JG	Star Carr, Howick house, Gough's Cave, Cramond, Aveline's Hole, Stonehenge, pijlpunten gemaakt van edelherten gewei.
West Europa (Ierland)	Midden Mesolithicum		11.000–5.500 JG	Mount Sandel, toenemend gebruik van gepolijste stenen werktuigen zoals stenen bijlen. Soort ​​tent of tipi. Aangenomen wordt dat het geraamte bedekt was met huid, riet of een ander organisch materiaal. Binnen de hutten was in het midden een haard geplaatst.
West Europa (België en Noord Frankrijk)	Midden Mesolithicum	Tardenoisian cultuur	10.000–5.000 JG	stenen werktuigen met ongelijkzijdige driehoeken, trapezoïden en beitelvormige pijlpunten en kleine vuurstenen bladen gemaakt door de druktechniek.
Midden en Oost Europa (Wit-Rusland, Litouwen and Polen)	Laat Mesolithicum	Neman cultuur	9.000–5.000 JG	De rendieren trokken zich terug naar het noorden en werden gevolgd door bosdieren. De mensen pasten zich aan de veranderde omgeving aan. Ze waren nog steeds nomadisch, maar reisden kortere afstanden af ​​en bleven langere tijd op dezelfde plek.
Noord Europa (Scandinavië)	Laat Mesolithicum	Nøstvet and Lihult culturen	8.200–5.200 JG	Oude kauwgom gemaakt van de pek van berkenschors. De Nøstvet leefden in open nederzettingen. Ze gebruikten geslepen bijlen en gereedschappen van verschillende gesteenten, zoals kwarts , kwartsiet en vuursteen. Voornamelijk jacht op zeevogels en zeezoogdieren, naast vissen en verzamelen. De grootte van de nederzettingen groeit in de loop van de tijd.
Noord Europa (Scandinavië)	Laat Mesolithicum	Kongemose cultuur	8.000–7.200 JG	Karakteristieke ruitvormige pijlpunten, frezen, boren, priemen en getande mesbladen. Jacht op edelherten, reeën, en wilde zwijnen, aangevuld met vis.
Noord Europa (Denemarken)	Laat Mesolithicum	Ertebølle cultuur	7.300–5.900 JG	Jager-verzamelaar en visser, potten bakken cultuur.
West Europa (Nederland)	Laat Mesolithicum	Swifterbant cultuur	7.300–5.400 JG	Overgang van jager-verzamelaar naar zowel veeteelt, voornamelijk koeien en varkens, als de teelt van gerst en emmertarwe. Potten bakken. Nederzettingen in de buurt van water, zoals kreken, rivierduinen en moerassen langs de Overijsselse Vecht.
West Europa (Portugal)	Laat Mesolithicum		7.600–5.500 JG	Prille ontwikkeling naar landbouw