Holoceen
Het Holoceen (voorheen ook wel Alluvium genoemd) is het huidige geologische tijdperk. Het begon ongeveer 11.650 jaar geleden, na de laatste Weichselien ijstijd. Vanaf dat moment trok het landijs zich terug. Het Holoceen en het voorafgaande Pleistoceen vormen samen het Kwartair.
Opkomst en Invloed van de mens
Het Holoceen komt overeen met de snelle verspreiding, groei van de menselijke soort over de hele wereld, inclusief de hele geschreven geschiedenis, technologische revoluties, ontwikkeling van grote beschavingen en de algehele overgang naar stedelijk leven in het heden. De menselijke invloed op de aarde en haar ecosystemen (levensgebieden) is na verloop van tijd enorm. Het zal de toekomstige evolutie van levende soorten zeker beïnvloeden. Ook is er recent bewijs wat de menselijke impact betekent voor de zeeën en rivieren (bijvoorbeeld plastic soep) en atmosfeer (kooldioxide en stikstofprobleem).
Betekenis van Holoceen
Het woord is gevormd uit twee oude Griekse woorden. Holos ( ὅλος ) is het Griekse woord voor "geheel". En "Cene" komt van het Griekse woord kainos (καινός), wat "nieuw" betekent. Het betekent dus dat dit tijdperk "geheel nieuw" is.
Tijdvakken
Het Holoceen is ook geologisch gezien in verschillende tijdvakken op te delen:
- Preboreaal (10.000 – 9.000 jaar geleden),
- Boreaal (9.000 – 8.000 jaar geleden),
- Atlantische Oceaan (8.000 - 5.000 jaar geleden),
- Subboreaal (5.000 – 2.500 jaar geleden) en
- Subatlantisch (2.500 jaar geleden - heden).
Deze perioden zijn gekozen op grond van veranderingen in zeespiegel, venen en ijskernen monsters welke op Groenland genomen zijn.
Geologische veranderingen
Waren er (ver) voor het Holoceen nog grote verschuivingen van de aardplaten (plaattektoniek) en met gevolg daarvan vorming van bergketens en vulkanische activiteiten, in het Holoceen is deze beweging hooguit nog 1 kilometer (in 10.000 jaar). De zeespiegelstijging als gevolg van het steeds warmer wordende klimaat is veel ingrijpender.
Het smelten van ijs zorgde er voor dat de wereldzeespiegel in het begin van het Holoceen met ongeveer 35 m steeg en nog eens 30 m in het latere deel van het Holoceen. Bovendien waren veel gebieden ten noorden van de Middellandse zee ingezakt door het gewicht van de Pleistocene gletsjers en stegen ze tot 180 m als gevolg van het wegtrekkende ijs over het late Pleistoceen en Holoceen, en stijgen die gebieden vandaag nog steeds .
De zeespiegelstijging en tijdelijke landinzakking maakten tijdelijke binnenstromen van de zee mogelijk in gebieden die nu ver van de zee liggen. Op het kaartje is te zien dat een groot deel van de huidige Noordzee aan het begin van het Holoceen droog lag en daardoor konden landdieren (en mensen) van het vaste land van Europa naar 'Engeland' en 'Schotland' lopen.
Vorming van 'Nederland' en 'Vlaanderen'
Tijdens het Holoceen heeft het Nederlandse en Vlaamse landschap in grote mate de huidige vorm gekregen. De Noordzee ontstond door het steigende zeewater, waarbij de kuststrook met duinen zich vormde, en de moerassige veengebieden van Holland en het zeekleilandschap van Noord-Nederland.
Door de stijging van de zeespiegel, steeg natuurlijk ook het grondwater, waardoor grote moerassen in de lage kustvlakten ontstonden. Hier werd veen gevormd, dat ook wel basisveen (veen op grote diepte) wordt genoemd. Zo'n 8.000 jaar geleden kwam de kustlijn ongeveer op dezelfde plek te liggen als nu. Op die lijn ontstonden zandwallen vergelijkbaar met duinen. De zee brak hier nog wel eens doorheen en liet dan klei en zand achter in de kommen achter die zandwallen. Dit wordt oude (blauwe) zeeklei genoemd. Tussendoor liepen er een soort beken of kreken (lagunes), vergelijkbaar met het huidige waddengebied.
Zo'n 3.000 jaar geleden stopte de zeestijging en konden de zandwallen als het ware aaneen groeien en ontstonden de huidige duinen. Ook de veengroei achter de duinen nam weer toe. Later zouden stukken veen weer wegslaan bij stormen door het afgraven van het veen door de mens, waardoor er grote binnenmeren ontstonden die ze nog weer later hebben ingepolderd. De Haarlemmermeer (polder) is hier een voorbeeld van.
Klimaat
Na de opwarming ontstond er 5.500 jaar geleden weer een afkoeling. Het wordt natter en de omstandigheden zijn vergelijkbaar met nu. Er was een iets warmere periode van de 10e -14e eeuw die bekend staat als de middeleeuwse warme periode. Dit werd gevolgd door de Kleine IJstijd, van de 13e of 14e eeuw tot het midden van de 19e eeuw.
Veranderingen in leefgebieden
Het dieren- en plantenleven is tijdens het relatief korte Holoceen niet veel geëvolueerd, maar er hebben grote verschuivingen plaatsgevonden in de verspreiding van planten en dieren. Een aantal grote dieren, waaronder mammoeten en mastodonten, sabeltandtijgers zoals Smilodon en Homotherium, en gigantische luiaards stierven uit in het late Pleistoceen en het vroege Holoceen.