Ethologie
Ethologie of gedragsbiologie is een onderdeel van de zoölogie waarbij gekeken wordt naar het gedrag van dieren.
Ontstaan
Het bestuderen van gedrag is altijd al een onderdeel geweest in de biologie. Het woord ethologie is in de 19e eeuw bedacht door de Franse zoöloog Isidore Geoffroy Saint-Hilaire.
Ethologisch onderzoek kwam pas echt op gang door de volgende drie wetenschappers:
- Karl von Frisch uit Oostenrijk, die onderzoek deed naar de bijendans bij honingbijen.
- Konrad Lorenz uit Oostenrijk, die onderzoek deed naar inprenting bij pasgeboren ganzen.
- Niko Tinbergen uit Nederland, die onderzoek deed naar graafwespen.
In 1973 kregen zij samen de Nobelprijs voor hun werk.
Beschrijving van gedrag
Het is niet makkelijk om gedrag te beschrijven. In het boek 'Ethologie, de biologie van gedrag' wordt gedrag omschreven als alle activiteiten van een dier die zichtbaar zijn. Om gedrag goed te omschrijven, is het belangrijk dat de beschrijving geen mening zijn, en mag je ook niet zelf invullen waarom je denkt dat een dier iets doet. De beschrijving moet bestaan uit alleen feiten.
Voorbeeld:
''De hond beweegt zijn staart heen en weer, dus is de hond blij.''
Uitleg:
Het stukje ''De hond beweegt zijn staart heen en weer...'' is goed, omdat dit letterlijk is wat degene heeft gezien. Het laatste gedeelte, ''... dus is de hond blij'', is fout. Degene die dit beschreef, heeft de verkeerde conclusie getrokken door in te vullen hoe de hond zich voelt.
Ethogram
Om gedrag een objectief te beschrijven, kan je gebruik maken van een ethogram. Hiermee kan je bijvoorbeeld bijhouden hoelang een dier een handeling uitvoert. Deze informatie geef je weer in een protocol. Dat is in dit geval een overzicht van achter elkaar waargenomen handelingen van een dier. Daarbij kun je afkortingen gebruiken.
Verklaring van gedrag
De ethologie probeert altijd 4 vragen te beantwoorden:
- Functie: Hoe helpt bepaald gedrag dieren met overleven en succesvol zijn?
- Oorzaak: Welke prikkel veroorzaakt het gedrag? En is het gedrag instinctief of aangeleerd?
- Ontwikkeling: Verandert het gedrag van het dier wanneer het ouder wordt? Moeten er eerst ervaringen in het leven van het dier zijn geweest waarvan het dier leert, en zich zo gaat gedragen?
- Ontstaan: Hoe is het gedrag evolutionair gezien ontstaan?
Soorten gedrag
Typen aangeleerd gedrag
- Gewenning: Als een dier na een tijdje niet meer reageert op een prikkel.
- Inprenting
- Leren door ''trial-and error''. Een probleem tegenkomen en net zo lang proberen op te lossen tot het lukt.
- Inzichtelijk leren: Een dier vertoont gedrag dat is aangeleerd en heeft daardoor inzicht gekregen hoe hij een probleem moet oplossen.
- Imitatie: Nadoen
Conflicterend gedrag
- Gedragsremming
- Ambivalent gedrag
- Overspronggedrag
- Omgericht gedrag
Bekende ethologen
- Gerard Baerends
- Karl von Frisch
- Jane Goodall
- Bert Haanstra
- Maarten 't Hart
- Jan van Hooff
- Adriaan Kortlandt
- Konrad Lorenz
- Ivan Pavlov
- Niko Tinbergen
- Frans de Waal