Neolithicum

Drieperiodensysteem

Holo- ceen	Historische Tijd
	La Tène-periode			Proto- historie
	Hallstattperiode
	IJzertijd
	Laat
	Midden
	Vroeg
	Bronstijd
	Neolithicum	Kopertijd
		Laat		Pre- historie
		Keramisch
		Prekeramisch
	Mesoli- thicum of Epipaleo- lithicum	Laat
		Midden
		Vroeg
Pleisto- ceen	Paleo- lithicum	Laat
		Midden
		Vroeg
	Steentijd

Het neolithicum of de nieuwe steentijd is een prehistorische periode die omstreeks 12.000 jaar geleden begon. Toen begonnen de eerste ontwikkelingen van de landbouw in het Nabije Oosten (Epipaleolithicum), en later in andere delen van de wereld. Deze periode volgt het Mesolithicum op en wordt gevolgd door de bronstijd.

Kenmerken

Het neolithicum wordt gekenmerkt door technologische en sociale veranderingen. Deze kwamen voort uit de overgang van een samenleving van jager-verzamelaars met een rondtrekkend nomaden bestaan (Mesolithicum) naar een samenleving van mensen die in nederzettingen woonden (sedentarisme) en aan landbouw en veeteelt deden. Daarvoor moesten de voorheen wilde dieren eerst gedomesticeerd (tam gemaakt) worden. Zij legden ook voorraden aan voor slechte tijden, vandaar het ontstaan van aardewerk potten, maar ook voorraadschuurtjes.

Men spreekt ook wel van de neolithische revolutie. Deze schijnt in meerdere plaatsen op de wereld onafhankelijk van elkaar in ongeveer dezelfde tijd begonnen te zijn en zich vervolgens van daaruit over heel de wereld verspreid te hebben. De aanvang van de neolithische revolutie en de snelheid waarmee deze zich ontwikkelde, verschilt van regio tot regio.

Voor Europa ligt de oorsprong van de landbouw en de veeteelt in de zogeheten vruchtbare halve maan, zeg maar het huidige Syrië, Libanon, Jordanië, Israël, Palestina en het grootste deel van Turkije ten zuidwesten van de middelste Eufraat. Dit wordt de Natufische cultuur genoemd. Daar zou ook het maken van brood en bier ontstaan zijn. De natufische cultuur verspreidde naar Klein-Azië, Noord-Afrika en Noord- Mesopotamië. Ook zwierven er later (8.500 jaar geleden) mensen via Albanië en de Balkan verder Europa in.

Dat deze cultuur overstapte op landbouw heeft waarschijnlijk te maken met een klimaatverandering die verband houden met geologische periode de Jonge Dryas (12.000 jaar geleden).

De eerste verbouwde granen waren eenkorentarwe, gierst en spelt. Voor de hutten (huizen) werd leemsteen gebruikt. Aan de lucht gedroogde stenen van leem en klei. De nederzetting was ommuurd.

Bekwame boeren

Een dissel, hier uit Nieuw-Guinea

Neolithische mensen waren bekwame boeren die een reeks gereedschappen maakten voor de verzorging-, het oogsten en het verwerken van gewassen (zoals sikkel bladen en slijp- of maalstenen) en spullen voor de voedselproductie (zoals aardewerk potten, botten om mee te roeren e.d.). Ze waren ook bekwame makers van een reeks andere soorten stenen werktuigen en kunst, waaronder projectielpunten, kralen en beeldjes. Maar wat het mogelijk maakte om op grote schaal bos te kappen, was de gepolijste stenen bijl, de belangrijkste van de gereedschappen. Dit samen met de dissel (hak gereedschap), voor het maken van hout voor beschutting, constructies en kano's.

Later volgde de ontdekking van de metaalbewerking (koper), het wiel en het schrift (soort pictogrammen).

Overzicht van culturen

Zie ook Tijdlijn van cultuurvolkeren in de Lage Landen

Omdat de ontwikkelingen op de verschillende plekken niet allemaal tegelijk plaatsvonden, volgt hier een overzicht van de culturen die er in Nederland en omgeving waren:

Geografisch gebied	Naam Periode	Cultuur	Jaar geleden (JG)	Interessante vondsten en vindplaatsen
Van Schelde naar Elbe	Laatmesolithicum	Swifterbandcultuur	7.000 - 3.400 JG	verwant aan de Ertebøllecultuur
	Prekeramisch neolithicum Keramisch neolithicum	Bandkeramische cultuur (op de kaart geel en lichtgroen)	6.500 - 5.800 JG	Limburgaardewerk
	Keramisch neolithicum	Michelsbergcultuur	6.250 - 5.500 JG	Tulpvormige aardenwerk beker
Bij Rotterdam	Keramisch neolithicum Laatneolithicum	Vlaardingencultuur	5.500 - 4.500 JG
	Keramisch neolithicum Laatneolithicum	Trechterbekercultuur (TRB)	5.450 - 4.800 JG	Hunebed
	Laatneolithicum	Touwbekercultuur Standvoetbekercultuur	4.900 - 4.450 JG	Omstreeks 4.900 JG werd de trechterbekercultuur zeer abrupt opgevolgd door de Standvoetbekercultuur
	Laatneolithicum Kopertijd	Klokbekercultuur	4.700 - 4.100 JG	Klokvormige aardenwerk beker