Hallstattcultuur

Zie ook Tijdlijn van cultuurvolkeren in de Lage Landen

Drieperiodensysteem

Holo- ceen	Historische Tijd
	La Tène-periode			Proto- historie
	Hallstattperiode
	IJzertijd
	Laat
	Midden
	Vroeg
	Bronstijd
	Neolithicum	Kopertijd
		Laat		Pre- historie
		Keramisch
		Prekeramisch
	Mesoli- thicum of Epipaleo- lithicum	Laat
		Midden
		Vroeg
Pleisto- ceen	Paleo- lithicum	Laat
		Midden
		Vroeg
	Steentijd

De Hallstattcultuur of Hallstattperiode was de overheersende West- en Midden-Europese cultuur van de late bronstijd (Hallstatt A, Hallstatt B) van de 12e tot de 8e eeuw voor Christus en de vroege ijzertijd in Europa (Hallstatt C, Hallstatt D) van de 8e tot de 6e eeuw voor Christus. Het volgde de Urnenveldencultuur (urnen met gecremeerde resten) op van de 12e eeuw voor Christus (Late Bronstijd) en in een groot deel van het gebied wordt het gevolgd door de La Tène-periode. Het wordt vaak gekoppeld aan de Proto-Keltischpopulaties, zeg maar de voorlopers van de Kelten.

Herkomst

Ligging van Hallstat en La Tene cultuur

Het is genoemd naar de vondplaats Hallstatt, een dorp aan het meer in het Oostenrijkse Salzkammergut ten zuidoosten van Salzburg, waar een rijke zoutmijn was, en er zijn zo'n 1.300 graven bekend, waarvan vele met mooie voorwerpen (grafgiften). Materiaal uit Hallstatt is ingedeeld in vier perioden, aangeduid als "Hallstatt A" tot "D". Hallstatt A en B worden gezien als de late bronstijd en de termen die worden gebruikt voor grotere gebieden, zoals "Hallstatt-cultuur", of "periode", "stijl" enzovoort, hebben betrekking op de ijzertijd Hallstatt C en D.

Tegen de 6e eeuw v.Chr. had het zich uitgebreid met brede gebieden, die in twee zones vielen, oost en west, tussen hen in die een groot deel van West- en Midden-Europa bestrijken tot aan de Alpen, en zich uitstrekken tot in Noord- Italië. Delen van Groot-Brittannië en Iberia zijn opgenomen in de uiteindelijke uitbreiding van de cultuur.

De cultuur draaide om de landbouw, maar de metaalbewerking was aanzienlijk gevorderd. Tegen het einde van de periode was er veel handel binnen het gebied en met culturen rond de Middellandse zee. Sociale verschillen werden steeds belangrijker, met opkomende eliteklassen van stamhoofden en krijgers, en misschien die met andere vaardigheden. De samenleving was op stambasis georganiseerd, hoewel hier weinig over bekend is. Slechts enkele van de grootste nederzettingen, zoals Heuneburg in het zuiden van Het huidige Duitsland, waren eerder steden dan dorpen.

• 
• 

  Terracotta beeldje van een paard

• 

  Grafgiften

• 

  Helm

• 

  Fibula of broche

• 

  IJzeren fibula's of broches

• 

  Bronzen bijlen

• 

  Leerbewerking gereedschap

Ontdekking

In 1846 ontdekte Johann Georg Ramsauer (1795-1874) een grote prehistorische begraafplaats in de buurt van Hallstatt, Oostenrijk, die hij in de tweede helft van de 19e eeuw heeft opgegraven. Uiteindelijk zou de opgraving 1.045 graven opleveren. Vreemd genoeg is er nog geen nederzetting gevonden. Er is wel sprake van het latere dorp, dat lange tijd de hele smalle strook tussen de steile hellingen en het meer heeft ingenomen. Er zijn ongeveer 1.300 graven gevonden, waaronder ongeveer 2.000 personen, met vrouwen en kinderen, maar weinig baby's. Ook is er geen 'vorstelijke' graf gevonden, zoals vaak wordt aangetroffen in de buurt van grote nederzettingen. In plaats daarvan is er een groot aantal graven die aanzienlijk variëren in het aantal en de rijkdom van de grafgiften. Er zijn best veel graven met rijkere grafgiften.

De gemeenschap van Hallstatt was niet alleen gericht op de landbouw maar ook op de zoutwinning. De stijl en decoratie van de grafgiften die op de begraafplaats worden gevonden, zijn tamelijk uniek voor deze periode, en voorwerpen die in deze stijl zijn gemaakt, zijn wijdverbreid in Europa. In de zoutmijn zelf heeft het zout veel organische materialen zoals textiel, hout en leer bewaard, en veel verlaten voorwerpen zoals schoenen, stukken stof en gereedschap, waaronder rugzakken voor mijnwerkers, zijn in goede staat bewaard gebleven.

Vondsten in Hallstatt strekken zich uit van ongeveer 1200 voor Christus tot ongeveer 500 voor Christus, en worden door archeologen verdeeld in vier fasen:

• Hallstatt A-B (1200-800 voor Christus) maakt deel uit van de Urnenveldencultuur uit de Bronstijd. In deze periode werden mensen gecremeerd en begraven in eenvoudige graven.
• Hallstatt C wordt gekenmerkt door de eerste verschijning van ijzeren zwaarden vermengd met bronzen. Begrafenis en crematie vinden gelijktijdig plaats.
• Voor de laatste fase, Hallstatt D, worden dolken, bijna zonder zwaarden, gevonden in graven in de westelijke zone, variërend van c. 600-500 voor Christus. Er zijn ook verschillen in het aardewerk en de broches.

De belangrijkste activiteit op de vindplaats lijkt rond 500 voor Christus te zijn beëindigd, maar het is niet duidelijk waarom. Veel Hallstatt-graven werden beroofd, waarschijnlijk in deze tijd. Er was een wijdverbreide verstoring in de westelijke Hallstatt-zone en de zoutwinning was toen erg diep geworden. Tegen die tijd was de zoutwinning verschoven naar de nabijgelegen zoutmijn van Hallein, met graven in de buurt van Dürrnberg waar belangrijke vondsten zijn uit de late Hallstatt- en vroege La Tène-periode, tot het midden van de 4e eeuw voor Christus, toen een grote aardverschuiving de mijnschachten vernietigde en een einde bracht aan de mijnbouwactiviteiten.

Veel van het materiaal van vroege opgravingen werd verspreid  en is nu te vinden in vele collecties, vooral Duitse en Oostenrijkse musea, maar het Hallstatt Museum in de stad heeft de grootste collectie.

• 

  Zoutmijn

• 

  Model van een Hallstatt graf

• 

  Versierde bijlkop

• 

  Soort rugzak van hout en leer

Nederzettingen

De grootste nederzettingen waren meestal versterkt, gelegen op heuveltoppen. Er zijn vaak werkplaatsen van brons-, zilver- en goudsmeden aanwezig. Tumuli-graven hadden een kamer, in sommige gevallen vrij groot, rondom met hout en met het lichaam en grafgoederen in de kamer. De meeste nederzettingen waren veel kleinere dorpen.

Begrafenisrituelen

Model van wagen

In de centrale Hallstatt-regio's tegen het einde van de periode (Ha D), worden zeer rijke graven van hooggeplaatste personen onder grote grafheuvels gevonden in de buurt van de overblijfselen van versterkte nederzettingen op een heuveltop. Er zijn enkele zogeheten wagen-begrafenissen. Een model van een wagen gemaakt van lood is gevonden in Frögg, Karinthië, en er zijn ook kleimodellen van paarden met ruiters gevonden. Houten "begrafeniskarren", vermoedelijk gebruikt als lijkwagens en vervolgens meebegraven, worden soms gevonden in de grootste graven. Aardewerk en bronzen vaten, wapens, uitgebreide sieraden gemaakt van brons en goud, evenals een paar stenen beeldjes (vooral de beroemde krijger van Hirschlanden) zijn te vinden bij dergelijke begrafenissen. De dolken die de zwaarden in de graven van opperhoofden in het westen grotendeels vervingen, waren waarschijnlijk geen serieuze wapens, maar meer een soort rangtekens die als mes/vork aan tafel werden gebruikt.

Sociale leven

Bronzen scheermes met handvat

Kennelijk was er sprake van een sociaal stabiel leven. De stichting van de stad Marseille en de indringing van de Griekse en Etruskische cultuur vanaf ca. 600 voor Christus, zorgde voor langdurige handelsbetrekkingen in de Rhône-vallei die voor sociale en culturele veranderingen in de Hallstatt-nederzettingen ten noorden van de Alpen zorgden. Er ontstonden machtige lokale chiefdoms die de herverdeling van luxegoederen uit het Middellandse zee gebied controleerden die kenmerkend zijn voor de latere La Tène-cultuur.

Het schijnbaar grotendeels vredige en welvarende leven van de Hallstatt D-cultuur werd aan het einde van de periode verstoord, en is misschien zelfs ingestort. Hoe dat kwam is onduidelijk. Grote nederzettingen zoals Heuneburg en de Burgstallkogel werden vernietigd of verlaten, rijke grafheuvels eindigden en oude werden geplunderd. Er was waarschijnlijk een aanzienlijke verhuizing van de bevolking naar het westen, en de daaropvolgende La Tène-cultuur ontwikkelde nieuwe centra in het westen en noorden, hun groei misschien overlappend met de laatste jaren van de Hallstatt-cultuur.

Technologie

Hallstatt aardewerk

IJzeren zwaarden verschijnen in de latere perioden, vanaf de 8e eeuw, met gereedschappen die pas later komen. Aanvankelijk was ijzer nogal exotisch (nieuw en schaars) en duur, en werd het ijzer soms gebruikt als luxe materiaal voor sieraden. De pottenbakkersschijf verschijnt precies aan het einde van de periode.