Willemstad (Noord-Brabant)
| Willemstad | |
.png) 
| |
|---|---|
| |
| Land |  Nederland
|
| Provincie | Noord-Brabant |
| Gemeente | Moerdijk |
| Inwoners | 3195 (1 januari 2023) |
| Postcode(s) | 4797 |
| Netnummer(s) | 0168 |
Portaal  Noord-Brabant
| |
Willemstad is een stad in Nederland, in de provincie Noord-Brabant. Willemstad hoort bij de gemeente Moerdijk.
Op 1 januari 2023 had Willemstad 3195 inwoners.
Geschiedenis
Eerste bewoning
De eerste bewoning van de omgeving van Willemstad is al duizenden jaren geleden. Het meest tastbare bewijs hiervoor is het zogenoemde Mannetje van Willemstad, een 12,5 centimeter hoog beeldje dat een mens uitbeeldt. Dit beeldje is ongeveer 7500 jaar oud en werd gevonden bij de aanleg van de Volkeraksluizen.
Van dorp naar stad
De geschiedenis van het dorp gaat terug tot het jaar 1565. Hoewel het gebied dus al duizenden jaren bewoond werd, werd pas in het jaar 1565 een dorp gesticht op de plek van het huidige Willemstad. Dit dorp kreeg de naam Ruigenhil. De grond rond het gebied was een drassig eiland. Die drassige grond heet kwelder en regionaal gors. Eigenlijk was de grond niet geschikt voor een dorp, maar de eigenaar van het gebied, markies van Bergen op Zoom Jan IV van Glymes, polderde de kwelder in. De plek was van strategisch belang, want het lag in een gebied vanwaar je van Noord-Brabant het Hollands Diep over kon steken en dan in Zuid-Holland uit kwam. In 1583 rukten de Spanjaarden, waar Nederland destijds mee in een oorlog verwikkeld was, steeds verder op. Willem van Oranje, de leider van de opstandige Nederlanders, besloot toen om het dorp te versterken. De versterking bestond uit grachten en aarden wallen en vijf bastions (uit de wallen stekende driehoeken). Toen Willem een jaar later overleed besloot zijn zoon en opvolger prins Maurits om het dorp, die officieus al Willems stad werd genoemd, de naam Willemstad te geven. Tevens kreeg het dorp stadsrechten van Maurits. Willemstad was nu dus een stad. Hij kon dit doen omdat Maurits de eigenaar was van dit gebied als markies van Bergen op Zoom. De verstrekking van de stadsrechten maakt de stad de laatste stad in het huidige Nederland die officiële stadsrechten heeft ontvangen. Ook Maurits versterkte de stad met vestingwerken. Dat was nodig omdat de stadswallen waren ingestort op sommige punten. Ook was de stad kwetsbaar vanaf het water. Maurits herstelde de ingestorte delen en bouwde twee forten, een aan elke kant van de haven. Deze forten zouden later worden uitgebouwd tot bastions. De bastions dragen sinds 1700 de namen van de zeven gewesten die zich verenigden in de strijd tegen de Spanjaarden, te weten Gelderland, Groningen, Overijssel, Friesland, Zeeland en Holland. Maurits betaalde de kosten zelf in plaats van de burgers te laten betalen. De burgers gaven namelijk aan al veel inspanningen te hebben geleverd, zoals het inkwartieren van soldaten. Maurits ging akkoord en in ruil daarvoor betaalden de burgers belasting aan hem. In 1587 wilde Maurits in het dorp een kerk en een raadhuis (een soort gemeentehuis/stadhuis) bouwen, maar hij had geen geld. Toen werd besloten om een raadhuis te bouwen mét een toren, een luidklok en een uurwerk. Ook konden er kerkdiensten worden gehouden. In 1607 kwam het er dan toch van, er kwam een protestantse kerk. Willemstad had daarmee een primeur, want de nieuwe kerk is de eerste in Nederland gebouwde kerk die speciaal voor protestantse kerkdiensten is gebouwd. Maurits gaf aan mee te willen betalen als de kerk niet in de vorm van een kruis werd gebouwd, maar in een ronde of achtkantige vorm. De stad ging akkoord. Vanwege de vorm kreeg de kerk de naam Koepelkerk. Het gebouw is nu een van de bekendste en prominentste gebouwen van Willemstad. Enkele jaren later, in 1623, liet Maurits een nieuw gebouw bouwen. Het zou zijn buitenhuis moeten worden. Hij gaf er de naam Princehof aan. Het is nu een museum, genaamd het Mauritshuis. Lang heeft hij er niet van kunnen genieten, want hij overleed twee jaar later. Hij liet Willemstad drie gebouwen na, die er tot op de dag van vandaag staan.
De Fransen komen!
Ruim 250 jaar later, in 1793, kreeg Willemstad het zwaar te verduren. Frankrijk was begonnen aan een opmars door de Republiek. Onder leiding van generaal Charles-François Dumouriez trokken 8000 Franse soldaten door Noord-Brabant. Op 1 maart dat jaar kwamen de Fransen aan bij Willemstad. De stad werd gebombardeerd met in totaal 10.000 kanonskogels en 500 bommen. De bewoners van Willemstad wisten echter de sluizen open te zetten waardoor de polder onder water liep. De Fransen konden de stad alleen nog maar bereiken via een modderige dijk. De bewoners van Willemstad namen die dijk onder vuur en de Fransen wisten niet door te breken. Op 16 maart eindigde het beleg met het terugtrekken van de Franse troepen. Willemstad had stand gehouden, maar de prijs was hoog. Er waren vier doden gevallen en er waren veel gebouwen kapot. Ook waren de gebouwen en akkers in de polder kapot gegaan door de inundatie van de polder. De stad viel het jaar erop alsnog in Franse handen.
Onder Frans gezag
Toen de Fransen de baas waren in Nederland was hier het Koninkrijk Holland. De koning hiervan was Lodewijk Napoleon, de jongere broer van Napoleon Bonaparte, de toenmalige Franse keizer. Lodewijk bezocht de vestingstad eind april 1809 en was onder de indruk. Zo erg zelfs dat broer Napoleon ook langs kwam, begin oktober 1811. Hij gaf toen opdracht tot de bouw van een kruithuis (munitiedepot) en twee forten, Fort Sabina en Fort de Hel.
Nieuwe koers?
Na de Franse tijd leek een nieuwe oorlog ver weg. In 1874 werd de zogenoemde Vestingwet aangenomen. Die wet hield in dat veel vestingen ontmanteld werden. Maar Willemstad niet! Die stad kreeg juist een belangrijke rol in de zogenoemde Stelling van het Hollandsch Diep en het Volkerak. Deze stelling sloot het water af zodat er geen vijandelijke schepen door konden en de stelling hield ook aanvallers uit het zuiden tegen die naar Holland wilden. Willemstad bleef dus gespaard van een ontmanteling van de vestingwerken. Mede hierdoor zijn deze nog zo goed bewaard gebleven.
Eerste Wereldoorlog
In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. Nederland was neutraal, dus vocht niet mee, maar mensen waren wel bang dat er in Nederland toch oorlog uit zou breken. Daarom werden er in Willemstad weer militairen gelegerd, want als de Duitsers, die in het zuidelijker gelegen België zaten, richting het noorden gingen zouden de soldaten bij Willemstad de Duitsers moeten belemmeren door te stoten naar Holland. Tot een oorlog kwam het nooit, maar om ervoor te zorgen dat het militaire materieel makkelijker de stad in kon werd aan het eind van de oorlog de stadspoort, de Landpoort, gesloopt. Na de oorlog verloor Willemstad definitief zijn functie als vesting. De bewoners van Willemstad wilden echter de vestingwerken behouden. Mede daarom zijn de vestingwerken nog altijd te bezoeken.
Tweede Wereldoorlog
In 1939 brak er opnieuw een oorlog uit, de Tweede Wereldoorlog. Nederland wilde weer neutraal zijn, maar Duitsland respecteerde dat dit keer niet. Op 10 mei viel het Duitse leger Nederland binnen. Op 14 mei viel Willemstad. Ruim twee weken later, op 30 mei, liep bij Willemstad een schip, de Rhenus 127, op een mijn. Het schip vervoerde Belgische krijgsgevangenen. De bewoners van Willemstad zijn betrokken geweest bij de reddingsactie, maar er zijn alsnog naar schatting 200 Belgen overleden. 134 daarvan liggen op de in 1950 geopende Belgische begraafplaats bij de haven van Willemstad. In 1943 en 1944 hebben de Duitsers op de bastions Holland en Groningen munitiedepots en bunkers gebouwd. Ook deze staan er nog. In het najaar van 1944 vielen de Britten met steun van twee Canadese, een Poolse en een Amerikaanse divisie Noord-Brabant aan. Die operatie heette Operatie Pheasant (Operatie Fazant). Tijdens deze operatie werden Tilburg, Den Bosch, Breda, Roosendaal, Bergen op Zoom en vele andere steden en dorpen in Noord-Brabant bevrijd, waaronder Willemstad. De operatie duurde iets meer dan twee weken en uiteindelijk werd op 6 november 1944 Willemstad bevrijd. De stad lag toen al dagen onder vuur. Veel tegenstand boden de Duitsers niet meer; ze waren al over het Hollandsch Diep gegaan en Willemstad werd bijna niet meer verdedigd. Tot aan de overgave van Duitsland op 5 mei 1945 lag Willemstad nog regelmatig onder Duits artillerievuur. Zo eindigde de Tweede Wereldoorlog voor Willemstad. Een plakkaat op de gevel van de Kerkring 2 te Willemstad vertelt nog altijd over de schade van het artillerievuur aan het einde van de oorlog. Naast het plakkaat is de schade tot op de dag van vandaag te zien.
Een nieuwe rol
Na de oorlog was de militaire rol van Willemstad echt voorbij. De kazerne werd gesloopt en er kwamen nieuwe straten bij. Willemstad groeide weer. Tijdens de watersnoodramp van 1953 werd ook Willemstad geraakt. Na de ramp werd besloten tot de bouw van de Deltawerken, waarbij voor Willemstad zelf vooral de Volkeraksluizen van belang waren. Die werden in de buurt gebouwd, wat zorgde voor werkgelegenheid, meer huizen en in latere jaren ook meer toerisme. In 1970 werd de vesting Willemstad en het schootsveld (plek waar de kogels van de vesting terecht konden komen) benoemd tot beschermd stadsgezicht. Dat houdt in dat er niet zomaar gebouwd mag worden. In de jaren '70 en '80 werd dan ook begonnen met de bouw van de wijk Kloosterblok, buiten het schootsveld. In de jaren daarna bloeide de toerismesector op. Er werden watersportwinkels geopend, en daar kwamen veel watersporters op af. In 2017 ging de laatste bouwfase van de wijk Kloosterblok van start.
Economie
Van het ontstaan van het dorp tot na de Tweede Wereldoorlog heeft Willemstad altijd voordeel gehad van oorlogen. Er waren dan namelijk veel soldaten in het stadje. Deze soldaten hadden vaak spullen nodig en kochten die dan van de inwoners. Ook kregen de inwoners betaald voor inkwartiering, het tijdelijk huisvesten van soldaten. De bewoners verdienden dus geld aan de oorlog maar hadden er over het algemeen weinig last van. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was de oorlog en de daarmee gepaarde inkomsten een van de grootste drijfkrachten van de lokale economie. Na de oorlog nam toerisme en watersport een grote vlucht. Nog altijd draait daar voor een deel de plaatselijke economie op.
Natuur
Transport
Bevolking
| Jaar | Aantal inwoners |
|---|---|
| 1795 | 1295 |
| 1900 | 2133 |
| 1961 | 2065 |
| 1977 | 3000 |
| 2012 | 3062 |
| 2013 | 3072 |
| 2014 | 3041 |
| 2015 | 3117 |
| 2016 | 3102 |
| 2017 | 3167 |
| 2018 | 3166 |
| 2019 | 3178 |
| 2020 | 3176 |
| 2021 | 3157 |
| 2022 | 3172 |
| 2023 | 3195 |
Belangrijke gebouwen
Belangrijke straten
Fotogalerij
Benedenkade Haven
Benedenkade Haven
Jachthaven
Mannetje van Willemstad
Zie ook
Externe links
- Willemstad Toerisme
- Heemkundekring Willemstad
- Stadsraad Vereniging Hart voor Willemstad
- Willemstad op allecijfers.nl
|
Plaatsen in de gemeente Moerdijk | 
| |
|---|---|---|---|
| Steden: Klundert · Willemstad · Zevenbergen Dorpen: Fijnaart · Moerdijk · Heijningen · Helwijk · Langeweg · Noordhoek · Standdaarbuiten · Zevenbergschen Hoek · Oudemolen |
|||