Heilige Roomse Rijk

Heilige Roomse Rijk Sacrum Romanum Imperium Heiliges Römisches Reich Sacro Romano Impero Het Heilige Roomse Rijk om de paar jaar.
Hoofdstad	geen
Oppervlakte	Ongeveer 800.000 km²
Talen	Latijn, Duitse dialecten, Frans, Retro-Romaans, Lombardische dialecten, Italiaanse dialecten, Sloveens, Tsjechisch, Sorbisch, Kasjoebisch, Polabisch, Jiddisch en Romani
Religie	Rooms-katholicisme en joodse minderheden (Vanaf de 16de eeuw ook lutheranisme en calvinisme)
Bestuursvorm	Kiesmonarchie
Portaal Geschiedenis

Het Heilige Roomse Rijk der Duitse natie (Duits: Heiliges Römisches Reich, Italiaans: Sacro Romano Impero, Latijn: Sacrum Romanum Imperium) was een rijk in Centraal-Europa dat bestond van het jaar 962 tot 1806. Het was niet echt een land zoals we dat nu kennen maar een soort verbond tussen keurvorstendommen, hertogdommen en graafschappen en nog veel meer 'mini-landjes' die onder leiding stonden van een keizer.

Het rijk heeft een best wel grote rol gespeeld in de geschiedenis van Europa, hoewel het na Karel V nooit meer het machtigste land van Europa was.

Naam

Oorspronkelijk had het Heilige Roomse Rijk gewoon geen naam. De titel van keizer hoorde niet bij een speciaal gebied en daarom had het ook geen naam. Eerst was de titel Imperator Augustus, die veranderde later in Romanorum imperator, wat "keizer der Romeinen" betekent. Uiteindelijk ging het rijk daarom ook Romanum imperium heten, wat "Romeinse" of "Roomse Rijk" betekent. Het rijk heette "Rooms", omdat het werd gezien als voortzetting van het Romeinse Rijk of opvolger daarvan. Ook was een ingewikkelde theorie die Translatio Imperii werd genoemd belangrijk, omdat die theorie zei dat na het Romeinse of "IJzeren" Rijk de wereld zou ophouden te bestaan. Zo was het Heilige Roomse Rijk zeker van een plaatsje op de landkaart, want als het niet meer bestond zou de wereld ophouden.

Zoals de paus de leider van alle geestelijken was, zo noemde de keizer zich leider van alle vorsten, maar die waren het daar natuurlijk niet mee eens. Dat het Rijk zichzelf "Heilig" noemde kwam vooral door de Investituurstrijd, een strijd tussen de keizer en de paus over de macht in Europa. De keizer noemde zichzelf en zijn rijk "Heilig", omdat zijn keizerschap rechtstreeks van God heette te komen en dus niet via de paus. De laatste verandering aan de naam was "der Duitse Natie" in de 15e eeuw. Waarom dat is gedaan is onduidelijk, maar wel was het zo dat in die tijd het Rijk hoofdzakelijk nog uit Duitse gebieden bestond. In de laatste eeuwen dat het Rijk bestond werd het meestal gewoon het "Duitse Rijk" genoemd en die naam was ook veel populairder bij het volk.

Geschiedenis

Ontstaan

Otto I van het Heilige Roomse Rijk.

Het Heilige Roomse Rijk is eigenlijk ontstaan ten tijde van Karel de Grote, rond 800 na Chr. Deze keizer beheerste bijna heel Europa, en zijn Frankische Rijk strekte zich uit van Andorra tot Saksen. Toen hij de paus had gered nadat die een moordaanslag had overleefd en hulp had gevraagd, werd hij als dank daarvoor tot Romeins keizer gekroond. Hij bleef zich echter meestal koning der Franken noemen. Na zijn dood ging het slecht met het Frankische Rijk. Er ontstond een burgeroorlog, die pas werd beëindigd in 843 met het Verdrag van Verdun waarin het Frankische Rijk werd verdeeld in drie delen. West-Francië, het latere Frankrijk, Midden-Francië, waar nog lang om gevochten zou worden en Oost-Francië, het latere Heilige Roomse Rijk. Het westen van Europa werd vaak aangevallen en geplunderd door de Vikingen. Het midden van Europa, het latere Duitsland had veel aanvallen vanuit oosterse volkeren, zoals de Avaren. Europa dreigde te vervallen. In die tijd echter probeerden predikers de Europese volkeren te bekeren tot het christendom. Dat was in West-Europa al gelukt in de eeuwen ervoor, maar de oosterse, veelal Slavische volkeren hielden nog allerlei heidense godsdiensten aan. Het is mede aan de overwinning van Otto I van het Heilige Roomse Rijk op de grootvader van Stefanus I van Hongarije dat uiteindelijk de Hongaren ook werden gekerstend. Er kwam rust in Europa en kon het Heilige Roomse Rijk zich in de loop van de 10e en vooral de 11e eeuw snel ontwikkelen. Na de vele oorlogen van om de titel "Romeins keizer" werd Otto I keizer en Oost-Francië werd het Heilige Roomse Rijk. Een machtig land was geboren.

Verdere geschiedenis

De keizer en de paus.

Onder de opvolgers van Otto werd het Rijk langzaam machtiger tot de Investituurstrijd. In deze strijd tussen paus en keizer dreigde steeds een scheuring in het Heilige Roomse Rijk omdat de onderdanen van de keizer, vaker dan hij wilde, partij kozen voor de paus. Op het hoogtepunt van de Investituurstrijd, toen keizer Hendrik IV aan de macht was, dreigde constant burgeroorlog en het rijk ging er dan ook erg op achteruit. Toen uiteindelijk de paus als winnaar tevoorschijn kwam, begon langzaam de neergang van het Heilige Roomse Rijk. Ook waren er in die tijd de kruistochten. Veel mensen uit het Heilige Roomse Rijk hebben daaraan meegedaan. Koenraad III van het Heilige Roomse Rijk met de Tweede, die mede door zijn schuld mislukte. Ook deed de beroemde keizer Frederik Barbarossa mee aan een kruistocht, maar hij verdronk in een riviertje in Turkije en heeft Jeruzalem nooit gezien. Een bijzonder geval was keizer Frederik II van het Heilige Roomse Rijk, die in de ban was gedaan door de paus maar alsnog Jeruzalem veroverde. Deze overwinningen brachten het Rijk in aanzien, maar konden niet voorkomen dat het Heilige Roomse Rijk uit elkaar viel.

De Reformatie

Karel V.

Het Heilige Roomse Rijk rond 1550. De aangegeven staatsgrenzen zijn die van het moderne Europa, in de tijd van het Heilige Roomse Rijk bestonden de meeste hiervan nog niet.

Het rijk viel in de 15e eeuw helemaal uiteen en de keizer had vrijwel geen macht meer. De deelstaatjes begonnen zich te gedragen als zelfstandige landen en hadden meestal een parlement, sloegen hun eigen munten en hadden hun eigen leger. De Rijksdag bestond nog niet dus er was geen goed parlement om het rijk te beschermen. De titel van keizer hield weinig meer in en het Rijk werd in landen als Frankrijk en Italië erg bespot en gezien als "barbaars'. Ook was er in die tijd het Westers Schisma waardoor ook de Kerk niet zo populair meer was als eerst. Pogingen om structuur aan te brengen leverden weinig op, hoewel in 1495 wél de Rijksdag werd opgericht. Daarnaast werden in die tijd de kreitsen opgericht, een soort provincies, maar dan nog een stuk zwakker. Onder keizer Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk kreeg de keizer wat meer macht en onder zijn kleinzoon Karel V van het Heilige Roomse Rijk werd het rijk bíjna een goed geregelde staat. Bijna, want in dezelfde tijd scheurde het protestantisme zich los van de Kerk en ook het Rijk ontkwam er niet aan. Godsdienstoorlogen braken uit en het Heilige Roomse Rijk werd verscheurd door ruzies tussen katholieken en protestanten. De Nederlanden riepen de onafhankelijkheid uit en de Tachtigjarige Oorlog brak uit. Al die oorlogen, het rijk zou er nog eens aan bezwijken!

Na de Reformatie

Na de Reformatie brak een roerige tijd aan voor het Heilige Roomse Rijk. De Dertigjarige Oorlog verwoestte het land en nu was niet alleen de staat arm, ook de bevolking was dat. Duizenden mensen werden in oorlogen gedood en het land raakte ontvolkt. Ook liepen veel Duitse edelen (vooral uit Noord-Duitsland) over naar de protestanten. Meestal deden ze dat om aan de macht van de katholieke keizer te ontsnappen. Keizer Karel V sloeg verschrikkelijk hard terug naar alle protestanten, en moordpartijen waren aan beide kanten aan de orde van de dag. Uiteindelijk moest de keizer het opgeven. In een verdrag werd besloten dat de heer van een gebied zélf mocht bepalen wat hij en zijn onderdanen geloofden. Frankrijk begon ook lange oorlogen tegen het Rijk, die het rijk steeds maar verloor. Ook al was de keizer katholiek, tussen hem en de paus was het toch nog niet helemaal goed. Toen hij na een lange ruzie met paus Clemens VII Italië binnenviel (zelf vond hij van niet want het hoorde officieel nog bij het Rijk), kwam de verschrikkelijke Sacco di Roma (plundering van Rome) en de Duitsers werden gezien als barbaren. Uiteindelijk moest de keizer veel macht opgeven, vooral in Noord-Duitsland. Karel stierf in 1558, 58 jaar oud. Zijn missie was niet volbracht: Europa was verscheurd door burger- en godsdienstoorlogen.

18e eeuw

Jozef II van het Heilige Roomse Rijk.

In de 18e eeuw waren de mini-landjes in Duitsland bijna onafhankelijk. De keizer was niet meer dan een Oostenrijkse aartshertog die in Wenen woonde. De Duitse landen werden in die tijd het middelpunt van oorlogen, maar Oostenrijk kreeg macht. Wenen kwam op de wereldkaart en mooie paleizen werden gebouwd. Paleizen als Schloss Schönbrunn concurreerden met het paleis van Versailles en kloosters als Stift Melk waren tot buiten Oostenrijk bekend. Enkele successen waren de overwinningen op de Turken, bijvoorbeeld bij het beleg van Wenen. Na een van die overwinningen werd de Karlskirche gebouwd. Met Oostenrijk ging het dus goed, maar de Duitse landen waren bijna onafhankelijk. Dat kon niet goed blijven gaan...

Het einde

De slag bij Austerlitz, waarna het Heilige Roomse Rijk ophield te bestaan.

Na al die geschiedenis is het begrijpelijk dat het einde van het rijk nabij was. Zoals de Franse filosoof Voltaire het zo treffend zei over wat het rijk was: noch heilig, noch Romeins, noch een rijk. Het rijk was een verzameling van staatjes die constant in oorlog met elkaar waren en de doodsklap kon elk moment vallen. Ook oorzaken voor het einde waren dat de rijke Nederlanden en Zwitserland onafhankelijk werden. In die tijd kwamen twee landen op: Oostenrijk en Pruisen en zij bepaalden eigenlijk wat er in het rijk gebeurde.

Toen kwam in 1789 de Franse Revolutie. Opeens voelde iedereen het in Europa: er ging wat groots gebeuren. De Franse koning Lodewijk XVI werd onthoofd, het Schrikbewind, er gebeurde opeens van alles. Keizer Frans II van het Heilige Roomse Rijk zag wat er ging gebeuren en het keizerrijk Oostenrijk werd opgericht.

Nadat Napoleon de macht greep en de Rijnbond zich in 1806 afscheidde, bleven alleen een paar Duitse landjes over. Keizer Frans II deed afstand van de troon en vanaf dat moment bestond het Heilige Roomse Rijk der Duitse naties niet meer. Het heeft bestaan in de periode 962-1806, dat is dus bijna duizend jaar.

Bestuurlijke indeling

De kreitsen van het Heilige Roomse Rijk.

Zie Kreits voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Heilige Roomse Rijk bestond uit een heleboel rijksstanden. Er waren drie soorten rijksstanden:

• Rijksstanden die werden bestuurd door een vorst of hertog werden bestuurd, dus rijksstanden met een monarchie.
• Rijksstanden die door een bisschop werden bestuurd, dus door de Katholieke kerk.
• Vrijsteden, de belangrijkste steden hadden een eigen bestuur.

Het Rijk was ook verdeeld in kreitsen. Een soort provincies. Deze kreitsen hadden meestal ook weinig macht en waren meer een naam voor een bepaald gebied. Niet alle gebieden behoorden tot een kreits.

Taal

In het Heilige Roomse Rijk woonden erg veel volken dus ook werden er erg veel talen gesproken. Veel mensen spraken een dialect, dat soms zo verschilde van de taal waar het bij hoorde dat mensen uit een andere provincie het bijna niet konden verstaan.

De volgende talen werden allemaal gesproken: Latijn, Duits, Frans, Reto-Romaans, Lombardische en Italiaanse talen, Sloveens, Tsjechisch, Sorbisch, Kasjoebisch, Polabisch, Jiddisch, Romani. Latijn werd vooral gesproken door monniken, en andere mensen konden het dan ook bijna nooit verstaan. Veel boeken uit die tijd zijn in het Latijn. Duits was veruit de belangrijkste taal en werd dus veel gesproken, vooral in het centrum van het Rijk. Het verschilde tamelijk veel van het huidige Duits. Frans werd vanzelfsprekend meer richting de Franse grens gesproken. Reto-Romaans werd rond Zwitserland en Italië gesproken en deze taal was niet erg populair. Lombardische en Italiaanse talen werden vooral in Noord-Italië gesproken. Deze talen konden veel van elkaar verschillen. Sloveens en Tsjechisch werden in het oosten gesproken. Sorbisch, Kasjoebisch en Polabisch waren talen die vooral aan de grens met Polen werden gesproken. Het Polabisch is uiteindelijk uitgestorven. Jiddisch werd door de Joden gesproken en die woonden door het hele Rijk in kleine groepjes, vooral in steden. Romani werd vooral gesproken door de Roma, beter bekend als zigeuners, die door het hele land werden vervolgd.

In het rijk werden nog veel meer talen en dialecten gesproken, in totaal wel meer dan 150.

Geloof

Met geloof was het net zo'n zooitje in het rijk als met de taal. Officieel was het rooms-katholicisme het officiële geloof. Tot de Reformatie was dat ook bijna overal zo, behalve in het uiterste oosten, waar groepjes orthodoxen leefden, en in het échte noorden waar tot rond 1300 sommigen nog in de oude goden Wodan en Donar geloofden. Na de Reformatie was het overzicht helemaal weg. Door het hele Rijk leefden groepjes protestanten, vooral lutheranen. Calvinisten waren er meer in Nederland en Frankrijk. In het zuiden, voornamelijk Beieren, leefden veel katholieken (dat is ook nu nog zo) en in het noorden leefden vooral protestanten. De strijd tussen hen was erg groot, al ging het niet altijd om het geloof in godsdienstoorlogen. Wel zijn er in het Rijk grote kerken gebouwd zoals de Dom van Speyer, de Dom van Keulen en de Munster van Ulm, de hoogste kerk ter wereld.

De Rijksdag

Een paar regalia van het Heilige Roomse Rijk. Onder andere de Rudolfinische keizerskroon.

De Rijksdag was eigenlijk het parlement van het Heilige Roomse Rijk. Het was een vergadering van alle vorsten die een deel van het Rijk in bezit hadden. Honderden graven, hertogen, vorsten, bisschoppen, abten, abdissen en aartsbisschoppen kwamen in de Rijksdag bijeen om te discussiëren over de politiek. Dat gebeurde natuurlijk niet elke dag, de vorsten hadden wel wat belangrijkers te doen! Het gebeurde zelfs minder dan een keer per jaar! Omdat zij ook een deel van het Rijk in bezit hadden waren de koningen van Engeland en Zweden er ook vaak bij. De Rijksdag bestond uit drie klassen.

• De Raad van Keurvorsten, dat waren de keurvorsten van het Rijk.
• De Raad van Vorsten, die bestond uit twee delen:
  • De Seculiere Bank, dat waren alle "wereldlijke" vorsten.
  • De Kerkelijke Bank, dat waren alle vorsten die in dienst van de Rooms-Katholieke Kerk stonden, bisschoppen en abten bijvoorbeeld
• De Raad van Rijkssteden, dat waren alle Rijkssteden van het Heilige Roomse Rijk.

De Keizer

Geschiedenis van Duitsland
Frankische Rijk
Oost-Frankische Rijk
Heilige Roomse Rijk
Rijnbond
Duitse Bond
Noord-Duitse Bond
Duitse Keizerrijk
Novemberrevolutie
Weimarrepubliek
Nazi-Duitsland
West-Duitsland
Oost-Duitsland
Duitse hereniging
Bondsrepubliek Duitsland
Portaal : Duitsland

De keizer van het Heilige Roomse Rijk werd gekozen door de keurvorsten. Dat waren drie aartsbisschoppen, een paltsgraaf en drie hertogen. Als de keizer overleden of afgetreden was, was de paltsgraaf tijdelijk regent van het Rijk, tot er een nieuwe keizer was. Na de 15e eeuw waren de keizers vooral Habsburgers. Voordat hij werd gekroond door de paus, heette de keizer altijd Rooms koning. Als hij gekroond was, werd zijn titel Heilig Rooms keizer. In de 11e en 12e eeuw was er veel strijd tussen verschillende dynastieën (adellijke families) om het keizerschap. Een paar belangrijke families in die tijd waren de Hohenstaufers, de Ottonen, de Luxemburgers en de familie Wittelsbach uit Beieren. Het Rijk had geen hoofdstad maar de laatste eeuwen woonde de keizer wel vaak in Wenen. Die leek dan ook het meest op een hoofdstad, en werd ook overal zo gezien. De stad waar de Rijksdag zetelde was telkens een andere, maar na de 15e eeuw was het erg vaak in Regensburg.

Symboliek

De Roomse keizers werden altijd eerst tot koning gekroond. Eerst gebeurde dat in Aken en later in Frankfurt am Main. De spullen van de keizer (met een moeilijk woord: regalia) waren een rijkszwaard, een rijksappel, een scepter, een psalter (gebedenboek) en natuurlijk de kroon. Er waren verschillende kronen. Onder andere de Rudolfinische kroon die was gemaakt voor, jawel, keizer Rudolf. Deze kroon werd vaker gebruikt dan de officiële kroon die bijna altijd in Neurenberg lag. Ook was er de kroon die officieel voor keizer Karel de Grote was gemaakt maar onderzoek heeft uitgewezen dat hij rond de tijd van Otto de Grote is gemaakt. Deze spullen werden bewaard in Trifels en daarna in Neurenberg. Een van de tekens van het rijk was de adelaar, een symbool van kracht en macht en deze werd dan ook in het wapen én de vlag gebruikt. Zwart en goud waren de officiële kleuren van het rijk. De adelaar op het wapen werd later ook gebruikt door het keizerrijk Oostenrijk, het Duitse Rijk, de Weimarrepubliek en zelfs Nazi-Duitsland. Oostenrijk gebruikt het nu nog in zijn wapen.

Toen het parlement van Duitsland (de Bondsdag) na de Duitse hereniging in 1990 weer naar Berlijn ging was er een discussie of de adelaar een beetje dik en vredig moest zijn (de tegenstanders noemden dat spottend "de dikke kip") of de oude adelaar, die er agressief en fel uitzag. Het werd de dikke kip.

• 

  De vlag

• 

  Het wapen

• 

  Een van de kronen, degene die zogenaamd van Karel de Grote was.

Tweede en Derde rijk

Adolf Hitler noemde nazi-Duitsland altijd het "Derde Rijk", maar waarom? Dat deed hij omdat het Heilige Roomse Rijk werd gezien als het Eerste Rijk, het Duitse Keizerrijk als het Tweede Rijk en zijn eigen rijk als het Derde Rijk! De bedenker van dit idee was Arthur Moeller van den Bruck, die overigens niets met de nazi's te maken wilde hebben.

Video

• Stefanus I met daarin de oorlog van Otto I

Link

• Korte geschiedenis Heilige Roomse Rijk