William Shakespeare

William Shakespeare
William Shakespeare, het 'Chandos-portret'.
Citaat
Algemene informatie
Naam voluit
Pseudoniem
Bijnaam	The Bard (of Avon)
Geboren	Rond 23 april 1564
Geboorteplaats	Stratford-upon-Avon
Overleden	23 april 1616
Nationaliteit	Engeland
Beroep	Toneelschrijver, dichter, acteur
Werk
Jaren actief	1585-1613
Genre(s)	Komedie, tragedie, gedicht, historisch drama
Stroming	Engelse Renaissance
Invloeden	Geoffrey Chaucer, Ovidius, Vergilius, Plutarchus
Bekende werken	Romeo en Julia Hamlet Macbeth Een Midzomernachtdroom Koning Lear Othello En vele anderen...
Uitgeverij(en)
dbnl
Handtekening
Website
Portaal Literatuur

William Shakespeare (rond 23 april 1564 - 23 april 1616, Stratford-upon-Avon) was een hele beroemde (toneel)schrijver, dichter en acteur uit Engeland. Shakespeare is de bekendste Engelse schrijver ooit, en zijn werken worden dan ook over heel de wereld gelezen en gewaardeerd. Die blijvende faam heeft hij vooral te danken aan zijn toneelstukken die nog steeds worden opgevoerd. Hij schreef zowel grappige als droevige stukken: komedies en tragedies. Een van zijn meest verfilmde werken is Romeo and Juliet, dat gaat over de verboden liefde tussen een jongen en een meisje. Uit zijn toneelstuk over de Deense prins Hamlet die de moord op zijn vader wil wreken, komt de bekende versregel "To be or not to be".

Shakespeare droeg niet alleen bij aan de Engelse literatuur, maar ook aan de Engelse taal. Hij bedacht veel woorden en uitdrukkingen, die nog steeds in het Engels gebruikt worden. Ook in het Nederlands zijn deze uitdrukkingen te vinden, zoals groen van jaloezie zien. In zijn werken komen ook historische personen voor, zoals Engelse koningen, de Romeinse Julius Caesar en de Egyptische Cleopatra.

Hij heeft in totaal 38 toneelstukken, 154 sonnetten, enkele lange narratieve ('vertellende') en andere gedichten geschreven. Zijn toneelstukken zijn in meer talen vertaald dan elk ander toneelstuk dat er geschreven is.

Zijn leven

Jeugd en opleiding

Het geboortehuis van Shakespeare in Stratford-upon-Avon. Vandaag de dag is dit als museum te bezoeken.

William werd geboren in het plaatsje Stratford-upon-Avon in het midden van Engeland. Het is onduidelijk wanneer hij precies geboren werd. Dit kwam doordat er toentertijd geen geboorteaktes waren. We weten wel dat William Shakespeare op 26 april 1564 gedoopt werd. De doop vond toentertijd meestal 3 dagen na de geboorte plaats. Daarom wordt 23 april vaak als zijn geboortedatum gezien, maar dit is niet zeker. Het is wel zeker dat hij in april dat jaar geboren is.

Hij was de zoon van John Shakespeare en Mary Arden. Hij had drie jongere broers en twee jongere zussen. Ook had hij twee oudere zussen, maar deze overleden vrij kort na hun geboorte. Zijn vader was een handschoenmaker, die later de burgemeester van Stratford werd. Zijn vader had een belangrijke status in Stratford-upon-Avon. Het huis waar de familie woonde wordt ook wel "het geboortehuis van Shakespeare" genoemd. Het is echter onduidelijk of hij hier echt geboren is.

In Shakespeares tijd waren er vaak epidemieën van de pest in Engeland. De eerste gebeurde drie maanden na zijn geboorte. Tijdens Shakespeares leven waren er vijf uitbraken van de pest. Deze uitbraken overleefde hij allemaal. Shakespeare kreeg onderwijs in een school in Stratford. Hier leerde hij o.a. Latijn, wat toen erg normaal was. Ook bestudeerde hij oude teksten van o.a. Ovidius, Vergilius en Cicero. Deze oude teksten zouden later ook een invloed hebben op veel van zijn toneelstukken.

Huwelijk en gezin

Op 18-jarige leeftijd trouwde hij met de 26-jarige Anne Hathaway. Het huwelijk vond plaats eind 1582. Samen kregen drie kinderen, waaronder een tweeling. Op 26 mei 1583 werd hun dochter Susanna gedoopt. Op 2 februari 1585 werd hun tweeling, Hamnet en Judith, gedoopt. Van de tweeling overleed Hamnet op 8-jarige leeftijd, waarschijnlijk aan de pest. Vaak wordt gedacht dat Shakespeare zo verdrietig was dat hij het toneelstuk Hamlet schreef, maar dit is waarschijnlijk niet waar. Zijn andere twee kinderen stierven op vrij oude leeftijd.

Het Globe Theatre in Londen. Dit theater werd in 1644 afgebroken, maar in 1997 opende een nagebouwde versie.

Wat Shakespeare toen deed om zijn jonge gezin te onderhouden is onbekend. Sommige geleerden denken dat hij een onderwijzer was in de dorpsschool. Anderen denken dat hij rondreisde met een groep acteurs. Er zijn ook theorieën dat hij advocaat, zeeman of soldaat geweest was. Shakespeare verliet in elk geval in die periode zijn gezin om in Londen zijn geluk als acteur te beproeven.

Beroemdheid

Tegen 1592 werkte Shakespeare als schrijver en acteur in Londen. In dat jaar teisterde een vreselijke ziekte, de "Zwarte Dood" (de pest) de stad. De overheid sloot de theaters en andere openbare plaatsen om de verspreiding ervan te stoppen. Shakespeare was ineens werkloos. Hij begon met het schrijven van poëzie. Het was toen dat zijn sonnetten ontstonden.

De Londense theaters heropenden in 1594. Tegen die tijd had Shakespeare zich aangesloten bij een groep acteurs met de naam Lord Chamberlain's Men. Zij speelden vaak toneelstukken aan het koninklijk hof. Behalve met acteren en schrijven hield Shakespeare zich ook bezig met de zakelijke kant van het theater. Hij werd heel rijk en kon op het einde van zijn carrière een van de grootste huizen in Stratford kopen.

Rond 1598 opende hij ook de Globe Theatre in Londen. Hiervan was hij mede-eigenaar en hij schreef toneelstukken voor dit theater.

Laatste jaren

Een gedenkteken voor Shakespeare in de Holy Trinity Church

Na 1610 schreef Shakespeare minder toneelstukken. Zijn laatste drie toneelstukken waren samenwerkingen, waarschijnlijk met John Fletcher. Na 1613 worden er geen nieuwe aan hem toegeschreven. Omstreeks 1610 keerde hij terug naar zijn geboortestad Stratford-upon-Avon. Hij stierf er op 23 april 1616. Het is onduidelijk waar Shakespeare precies aan overleden is. Vaak wordt gedacht dat hij aan syfilis of alcoholisme is gestorven. Shakespeare werd begraven in de Holy Trinity Church in Stratford. Vaak wordt gedacht dat hij in de "Poet's Corner" van de Westminster Abbey ligt, maar dit is niet waar.

Slechts de helft van Shakespeares toneelstukken werden tijdens zijn leven uitgegeven. Andere toneelstukken werden bewaard in kasten of zijn verdwenen. Zeven jaar na zijn dood kwam een groep mensen bij elkaar om Shakespeares toneelstukken op te schrijven. Onder de mensen waren ook twee collega's van hem, John Herminges en Henry Condell, en veel acteurs. Men probeerde de verloren toneelstukken opnieuw te maken door te vragen wat de acteurs nog wisten van hun tekst. In 1623 werd uiteindelijk de First Folio uitgegeven, waarin 36 toneelstukken van Shakespeare te vinden zijn. Zonder dit boek zouden veel van zijn toneelstukken verloren gegaan zijn.

Shakespeares invloed

Invloed op cultuur

Een bekend schilderij is Ophelia van John Everett Millais

Shakespeare wordt door veel Britten gezien als de belangrijkste Britse schrijver. Hij heeft namelijk een grote invloed gehad op de Britse kunst en cultuur. Shakespeares toneelstukken worden allemaal nog steeds opgevoerd, zowel in Engeland als daarbuiten. Ook zijn al zijn toneelstukken verfilmd of op televisie te zien geweest; meestal meerdere keren. Soms werden zijn toneelstukken ook gebruikt om nieuwe films te maken, waarin het plot nog duidelijk zichtbaar is. Zo is de Disneyfilm De Leeuwenkoning gebaseerd op het toneelstuk Hamlet en de musical West Side Story is een moderne bewerking van Romeo en Julia. Honderden films hebben een verhaal dat door de toneelstukken van Shakespeare beïnvloed is.

Daarnaast zijn veel westerse schrijvers beïnvloed door Shakespeare. Voorbeelden zijn Charles Dickens, Herman Melville, William Faulkner, Aldous Huxley, Thomas Hardy, John Steinbeck, Samuel Beckett en Agatha Christie. Veel schrijvers maken ook verwijzingen naar Shakespeare. Vanaf de 19e eeuw was het ook populair om scènes en personages uit zijn toneelstukken te schilderen. Hierdoor vormde Shakespeare ook een bron van inspiratie voor kunstschilders.

Ook zijn er veel films gemaakt en boeken geschreven over Shakespeares leven. De bekendste film waarschijnlijk Shakespeare in Love uit 1998. Deze film gaat over Shakespeare en zijn geliefde Viola de Lesseps, terwijl hij Romeo en Julia schrijft. Net als veel films over Shakespeares leven is het grootste gedeelte verzonnen. Andere films zijn A Wast of Shame (2005) en All is True (2019). Ook zijn er boeken geschreven, zoals Hamnet van Maggie O'Farnell.

Invloed op taal

Othello en Desdemona uit het toneelstuk Othello

Shakespeare heeft een grote invloed gehad op de Engelse taal. Hij bedacht namelijk veel uitdrukkingen en woorden die nog steeds in het Engels gebruikt worden. In totaal zijn dit er zo'n 1500. Zo bedacht hij het wordt "undress" (uitkleden) door het woord "dress" (aankleden) te verbinden met un- (on-). Delen van Shakespeares stukken zijn in een verheven stijl geschreven, andere met erg simpele woorden en uitdrukkingen waardoor ze ook door eenvoudige toeschouwers konden worden begrepen. In Shakespeares tijd kon 90% van de Londense bevolking immers niet lezen en schrijven.

Als je Shakespeares uitdrukkingen letterlijk neemt, slaan ze eigenlijk nergens op. Zo bedacht hij de uitdrukking "It's all Greek to me" (Het is allemaal net Grieks voor me). Dit zeg je als je ergens helemaal niets van begrijpt. De meeste mensen verstonden immers geen Grieks. Een ander voorbeeld is "groen zien van jaloezie". Ook in het Nederlands zijn deze uitdrukkingen te vinden, zoals groen van jaloezie zien, dat uit Shakespeares tragedie Othello 3e akte, scène 3 komt:

"0h, beware, my lord, of jealousy!

It is the green-eyed monster which doth mock

The meat it feeds on

Jaloezie wordt hier dus voorgesteld als 'het groenogig monster' dat de spot drijft met de slachtoffers die het verteert. Andere voorbeelden van uitdrukkingen van Shakespeare zijn "het ijs breken", "een hart van goud", "liefde maakt blind", "it's vanished into thin air" (het is de lucht opgelost), "I've seen better days" (ik heb betere dagen meegemaakt) en "Knock, Knock! Who's there?" (Klop, klop! Wie is daar?).

De bedoeling van deze uitdrukkingen was om een sterk beeld bij de toeschouwers op te roepen waardoor ze een situatie of gevoel beter konden begrijpen of aanvoelen.

Bekende citaten

In Shakespeares werken komen veel bekende citaten voor. Het bekendste is ongetwijfeld "To be or not to be. That's the question!" (Bestaan of niet bestaan. Dat is de vraag!) uit de tragedie Hamlet. Overigens is de diepere betekenis niet erg rooskleurig, de hoofdpersoon overweegt namelijk zelfmoord.

Een andere uitspraak is "De wereld is een schouwtoneel en alle mensen zijn acteurs" uit As You Like It. De betekenis hiervan is dat mensen slechts een deel van de wereld zijn, zoals acteurs onderdeel van een toneelstuk zijn. Ieder heeft een rol, maar niemand staat er boven.

Een schilderij met verschillende personages uit Shakespeares toneelstukken

Zijn werken

Zijn toneelstukken

Shakespeare schreef minstens 38 toneelstukken tijdens zijn leven. Het grootste gedeelte hiervan is bewaard gebleven, maar er zijn ook enkele toneelstukken die verloren zijn gedaan, zoals Cardenio en Love Labour's Won. Vroeger werden er ook toneelstukken aan Shakespeare toegeschreven, waarvan we nu weten dat ze door een ander geschreven zijn. In de Engelse Renaissance was het ook normaal dat toneelschrijvers samenwerkten. Shakespeare schreef hierdoor ook een paar toneelstukken met andere toneelschrijvers, waaronder John Fletcher. Soms ging dit slechts om een paar scènes. Deze toneelstukken zijn met een (*) aangegeven in de lijst hieronder.

Traditioneel worden zijn toneelstukken in drie categorieën verdeeld; tragedies, komedies en historiestukken. Vaak wordt ook nog een vierde categorie toegevoegd: zijn late romances. Deze toneelstukken schreef hij aan het einde van zijn leven. In verzamelbundels komen vaak de volgende toneelstukken voor:

Dit schilderij van John Gilbert toont scènes en personages uit de verschillende toneelstukken van Shakespeare. Toneelstukken die erg opvallen zijn Henry VIII, Hamlet, A Midsummer Night's Dream en Othello.

Een scène uit A Midsummer Night's Dream

De beroemde balkonscène uit Romeo en Julia. In Shakespeares oorspronkelijk stuk kwam geen balkon voor, maar een raam. Dat balkon werd pas in 1679 ingevoerd in een versie van het toneelstuk door Thomas Otway.

Engelse naam	Nederlandse naam	Datum
Komedies
All's Well That Ends Well	Eind goed, al goed	1602-1605
As You Like it	Naar het u bevalt / Elk wat Wils	Rond 1599
The Comedy of Errors	Een klucht vol verwarring	1592-1594
Love's Labour's Lost	Liefdes list en leed	Rond 1595
Measure for Measure	Leer om leer	1603-1604
The Merchant of Venice	De koopman van Venetië	1596-1597
The Merry Wives of Windsor	De vrolijke vrouwtjes van Windsor	Vóór 1597
A Midsummer Night's Dream	Een Midzomernachtdroom	Vóór 1600
Much Ado About Nothing	Veel drukte om niets	Vóór 1600
The Taming of the Shrew	De feeks wordt getemd	1590-1594
The Two Gentlemen of Verona	De twee Veronezen	1589-1594
Twelfth Night	Driekoningenavond	1599-1601
Historiestukken
King John	Koning Jan	Rond 1595
Richard II		Rond 1595
Henry IV, Part 1	Hendrik IV, deel 1	1596-1597
Henry IV, Part 2	Hendrik IV, deel 2	1596-1599
Henry V	Hendrik V	1599
Henry VI, Part 1	Hendrik VI, deel 1	1588-1590
Henry VI, Part 2	Hendrik VI, deel 2	1590-1591
Henry VI, Part 3	Hendrik VI, deel 3	1591-1595
Richard III		Rond 1595
Henry VIII (*)	Hendrik VIII
Tragedies
Anthony and Cleopatra	Antonius en Cleopatra	1606-1607
Coriolanus		Rond 1608
Romeo and Juliet	Romeo en Julia	1591-1596
Hamlet		1600-1602
Julius Caesar		Rond 1599
King Lear	Koning Lear	1606
Macbeth		1603-1607
Othello		1603-1604
Timon of Athens	Timon van Athene	Rond 1607
Titus Andronicus		1589-1592
Troilus and Cressida	Troilus en Cressida	Rond 1602
Late romances
Cymberline		1610-1611
Pericles (*)		1606-1608
The Tempest	De storm	1611
The Two Noble Kinsmen (*)	Twee edele verwanten	Rond 1613
The Winter's Tale	Wintersprookje	1610-1611

Vroeger werden ook de toneelstukken Sir John Oldcastle, Locrine, The Puritan, The Birth of Merlin, The Second Maiden's Tragedy, Thomas Lord Cromwell, The London Prodigal en A Yorkshire Tragedy aan Shakespeare toegeschreven. Vandaag de dag weten we dat hij deze toneelstukken niet geschreven heeft. In de laatste jaren gaat de theorie de ronde dat Shakespeare ook het toneel Edward III geschreven heeft.

Sonnetten van Shakespeare

Een van de bekendste sonnetten is sonnet 18

Daarnaast schreef Shakespeare tijdens zijn leven 154 sonnetten. Deze werden in 1609 in een dichtbundel uitgegeven. Een sonnet is een gedicht van 14 versregels. Shakespeare gebruikte een vaste vorm voor zijn sonnetten. Ze bestonden altijd uit drie strofes van elk vier versregels (een kwatrijn) en één strofe van twee versregels (een distichon). Het hoogtepunt (de climax) ligt altijd in de laatste twee regels. De sonnetten zelf geen namen, maar nummers (1 t/m 154).

Het is onduidelijk of Shakespeare zelf de volgorde van zijn sonnetten heeft bepaald. Thomas Thorpe liet de versie namelijk autoriseren. Dit betekent dat hij officieel maakte. In de sonnetten gaat het over de liefde. Als je de sonnetten in volgorde leest, zie je steeds thema's terugkomen. Zo wordt in de eerste 17 sonnetten een man aangesproken om zich voor te planten. In sonnet 127 tot en met 152 gaat het om de liefde voor "the Dark Lady".

Zijn langere gedichten

Naast de 154 sonnetten schreef hij ook vijf langere gedichten. Dit zijn:

• Venus and Adonis
• The Rape of Lucrece
• The Passionate Pilgrim
• The Phoenix and the Turtle
• A Lover's Complaint

In vertaling

Slechts enkele auteurs vertaalden alle toneelstukken van Shakespeare naar het Nederlands:

• Abraham Seyne Kok (1880)
• Leendert Burgersdijk (1886)
• Een hertaling van Burgerdijks werk door Cees Buddingh in de jaren 1980
• Willy Courteaux' Volledig verzameld werk (vanaf 1967) was de eerste moderne Nederlandse vertaling

Shakespeares 154 sonnetten zijn nog niet zo vaak helemaal naar het Nederlands vertaald. De eerste was de Nederlander Leendert Burgersdijk, die in 1879 een integrale vertaling maakte van de sonnetten. Het valt op dat pas vanaf de tweede helft van de 20e eeuw het aantal vertalingen sterk toenam.

Deze auteurs vertaalden alle 154 sonnetten van Shakespeare

• L.A.J. Burgersdijk (1879)
• Jérôme Decroos (1930)
• Albert Verweij (1933)
• Gerard Messelaar (1958)
• Willem van Elden (1959)
• H.J.H. van Oyen (ca. 1960)
• Jan Jonk (1984)
• Peter Verstegen (1995)
• H.J. de Roy van Zuydewijn (1997)
• Arie van der Krogt (1997)
• Hans-Jurgen Schoenmakers (2006)
• Willem van der Vegt (2008)
• Coenraedt van Meerenburgh (2012)
• Bas Belleman (2020)
• Jules Grandgagnage (2021)

Externe link

• Moderne Nederlandse vertaling van de 154 Sonnetten op Wikisource

Bronnen

• Artikel op de Nederlandstalige Wikipedia
• Nederlandse vertalingen van Shakespeares toneelstukken en gedichten
• (en) Artikel op de Engelstalige Wikipedia
• (en) Greenblatt, Stephen (2019). The Norton Anthology of English Literature. Volume 1. 10e editie. London: W. W. Norton & Company, Inc. Bladzijde 550-554.
• (en) Rao, Sonia (23 april 2020). 13 Shakespeare-inspired movies to stream in honor of his birthday, from ‘Macbeth’ to ‘10 Things I Hate About You’ uit The Washington Post.