Pools-Litouwse Gemenebest: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Regel 8: Regel 8:
   
 
==Geschiedenis==
  
==Geschiedenis==
−
===Voorgeschiedenis===
 +
===Ontstaan===
  +
Polen en Litouwen waren oorspronkelijk twee aparte landen, maar vanaf 1385 hadden zij dezelfde heerser. Dit wordt een [[personele unie]] genoemd en betekende dat de groothertog van Litouwen ook de koning van Polen was. Al in 1385 waren er plannen om Litouwen onderdeel te maken van Polen, maar dit gebeurde pas in 1569. In de tussentijd waren er kleinere verdragen gesloten tussen de twee landen. Deze zorgden ervoor dat Polen en Litouwen steeds meer dezelfde regels kregen. Toch bleven het gescheiden landen. Zowel Polen als Litouwen voerden oorlog met het [[tsaardom Rusland]]. Litouwen was vrij kwetsbaar en er bestond kans dat de Russen Litouwen zouden aanvallen. In beide landen hadden de edelen veel macht. Zij wilden dat Litouwen en Polen één land werden, aangezien beide landen samen sterker zouden zijn. Ook zou het goed zijn voor de economie van beide landen.
   
  +
Op 1 juli 1569 werd de [[unie van Lublin]] getekend. Dit zorgde ervoor dat de Pools-Litouwse Gemenebest ontstond. [[Sigismund II August van Polen|Sigismund II August]] werd de eerste heerser van dit nieuwe land. Overigens was voor deze tijdal koning van Polen en groothertog van Litouwen. Het ontstaan van de Pools-Litouwse Gemenebest zorgde ervoor dat Polen grond in Litouwen konden kopen. Ook kwam er één munteenheid voor het hele land om de handel makkelijker te maken. Hoewel beide landen officieel gelijk waren, had Polen meer macht. Polen was namelijk groter en had ook meer inwoners. In Litouwen waren er protesten tegen de Unie van Lublin, maar deze protesten werden neergeslagen.
−
=== Unie van Lublin ===
  
  +
−
Het samenworden van het koninkrijk Polen en het grootvorstendom Litouwen gebeurde door middel van de Unie van Lublin. De keuze van de koningen gebeurden door een stemming door edelen.
  
  +
In het Pools-Litouwse Gemenebest hadden de edelen vrij veel macht, terwijl de macht van de koning beperkt was. Hierdoor werd het land ook wel de ''Adelsrepubliek'' genoemd. Eerst zouden de nakomelingen van Sigismund de troon kregen. De koning stierf echter in 1572 en had geen kinderen. Hierdoor werd besloten dat het Pools-Litouwse Gemenebest een kiesmonarchie werd. De edelen zouden iedere keer een nieuwe koning kiezen, die zou blijven tot zijn dood.
   
 
===Gouden tijdperk===
  
===Gouden tijdperk===
  +
Uiteindelijk werd een nieuwe koning gekozen, namelijk [[Hendrik III van Frankrijk|Hendrik van Valois]] (de latere koning van Frankrijk). Hij werd een jaar later tot koning gekroond. De edelen kozen hem om goede banden te krijgen met Frankrijk en zo meer te kunnen handelen. Overigens vertrok Hendrik III een jaar later terug naar Frankrijk, waar hij tot koning van Frankrijk werd gekroond. De koning was het grootste gedeelte van zijn tijd buiten Polen-Litouwen. De beginjaren van het Pools-Litouwse Gemenebest worden ook wel het ''Gouden tijdperk'' genoemd. Hoewel het gemenebest goede banden met Frankrijk, kreeg het slechtere banden met het [[huis Habsburg]] (dat over het [[Heilige Roomse Rijk]] regeerde). Na de [[Lijflandse Oorlog]] wist Polen-Litouwen controle te krijgen over het [[Lijfland]]. Ook werd [[Riga]], een belangrijke handelspost, onderdeel van het rijk.
  +
  +
In 1609 viel Polen-Litouwen Rusland binnen en wist zelfs een jaar later [[Moskou]] in te nemen voor twee jaar. Hoewel de Polen en Litouwers in 1612 uit Rusland verdreven werden, wisten zij veel land in het oosten te veroveren. Het zuidoosten werd tussen 1620 en 1621 veroverd door het [[Ottomaanse Rijk]]. Hoewel Polen en Litouwen de oorlog wonnen, werden zij verdreven uit [[Moldavië]]. Het gemenebest wist buiten de [[Dertigjarige Oorlog]] te blijven door neutraal te blijven. Tijdens deze periode beleefde voornamelijk Polen een culturele opleving. Deze tijd staat bekend om de kunstwerken en architectuur, die beide tot bloei kwamen.
   
 
===Problemen en opstanden===
  
===Problemen en opstanden===

Versie van 3 apr 2022 19:08

Under construction icon-red.svg Werk in uitvoering!
Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt.
Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren.
De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel.
Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.
Under construction icon-red.svg
 Dit artikel is nog niet af.
Republiek van de Poolse Kroon en Grootvorstendom Litouwen
Rzeczpospolita Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego

Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg       Lob Rech Pospolita.svg

Map of the Polish–Lithuanian Commonwealth (1619–1621).png
Hoofdstad Krakau
(1569-1596)
Warschau
(1596-1795)
Oppervlakte ± 815,000 km² (1582)
± 990,000 km² (1618)
Aantal inwoners ± 6.500.000 (1582)
± 10.500.000 (1618)
Taal Latijn, Pools, Duits, Wit-Russisch, Oekraïens, Litouws, Jiddisch, Lets, Estisch, Russisch en Nederduits
Religie Rooms-katholiek
Adellijk huis Huis Jagiello (1569-1587)
Huis Wasa (1587-1668)
Huis Wettin (1697-1763)
Bestuursvorm Monarchie
Portaal Portal.svg Geschiedenis

Het Pools-Litouwse Gemenebest, vaak Polen-Litouwen genoemd, was een land dat bestond van 1569 tot 1795. Het land ontstond doordat het koninkrijk Polen en het grootvorstendom Litouwen één land werden. Polen-Litouwen was een van de grootste en meest bevolkte landen in de 16e en 17e eeuw. De twee officiële talen van het land waren Latijn en Pools, maar er werden ook andere talen gesproken. Het gemenebest was in feite een federatie tussen Litouwen en Polen. Beide landen hadden een mate van zelfbestuur. Zij hadden dezelfde vorst (personele unie). De koning van Polen was namelijk ook de groothertog van Litouwen.

Hoewel beide landen waren officieel gelijk, maar in feite had Polen meer macht dan Litouwen. De hoofdstad van het land lag ook Polen. Het gemenebest was vrij modern van zijn tijd. Het was oorspronkelijk een kiesmonarchie, waarin de koning gekozen werd door het parlement. De macht van de koning werd ook beperkt door het parlement. Vanaf 1791 was het land een constitutionele monarchie. Ook was er godsdienstvrijheid, wat toen erg bijzonder was.

Het land viel uiteen tijdens de Poolse delingen. Dit betekende dat het land werd opgedeeld tussen Oostenrijk, Rusland en Pruisen.

Geschiedenis

Ontstaan

Polen en Litouwen waren oorspronkelijk twee aparte landen, maar vanaf 1385 hadden zij dezelfde heerser. Dit wordt een personele unie genoemd en betekende dat de groothertog van Litouwen ook de koning van Polen was. Al in 1385 waren er plannen om Litouwen onderdeel te maken van Polen, maar dit gebeurde pas in 1569. In de tussentijd waren er kleinere verdragen gesloten tussen de twee landen. Deze zorgden ervoor dat Polen en Litouwen steeds meer dezelfde regels kregen. Toch bleven het gescheiden landen. Zowel Polen als Litouwen voerden oorlog met het tsaardom Rusland. Litouwen was vrij kwetsbaar en er bestond kans dat de Russen Litouwen zouden aanvallen. In beide landen hadden de edelen veel macht. Zij wilden dat Litouwen en Polen één land werden, aangezien beide landen samen sterker zouden zijn. Ook zou het goed zijn voor de economie van beide landen.

Op 1 juli 1569 werd de unie van Lublin getekend. Dit zorgde ervoor dat de Pools-Litouwse Gemenebest ontstond. Sigismund II August werd de eerste heerser van dit nieuwe land. Overigens was voor deze tijdal koning van Polen en groothertog van Litouwen. Het ontstaan van de Pools-Litouwse Gemenebest zorgde ervoor dat Polen grond in Litouwen konden kopen. Ook kwam er één munteenheid voor het hele land om de handel makkelijker te maken. Hoewel beide landen officieel gelijk waren, had Polen meer macht. Polen was namelijk groter en had ook meer inwoners. In Litouwen waren er protesten tegen de Unie van Lublin, maar deze protesten werden neergeslagen.

In het Pools-Litouwse Gemenebest hadden de edelen vrij veel macht, terwijl de macht van de koning beperkt was. Hierdoor werd het land ook wel de Adelsrepubliek genoemd. Eerst zouden de nakomelingen van Sigismund de troon kregen. De koning stierf echter in 1572 en had geen kinderen. Hierdoor werd besloten dat het Pools-Litouwse Gemenebest een kiesmonarchie werd. De edelen zouden iedere keer een nieuwe koning kiezen, die zou blijven tot zijn dood.

Gouden tijdperk

Uiteindelijk werd een nieuwe koning gekozen, namelijk Hendrik van Valois (de latere koning van Frankrijk). Hij werd een jaar later tot koning gekroond. De edelen kozen hem om goede banden te krijgen met Frankrijk en zo meer te kunnen handelen. Overigens vertrok Hendrik III een jaar later terug naar Frankrijk, waar hij tot koning van Frankrijk werd gekroond. De koning was het grootste gedeelte van zijn tijd buiten Polen-Litouwen. De beginjaren van het Pools-Litouwse Gemenebest worden ook wel het Gouden tijdperk genoemd. Hoewel het gemenebest goede banden met Frankrijk, kreeg het slechtere banden met het huis Habsburg (dat over het Heilige Roomse Rijk regeerde). Na de Lijflandse Oorlog wist Polen-Litouwen controle te krijgen over het Lijfland. Ook werd Riga, een belangrijke handelspost, onderdeel van het rijk.

In 1609 viel Polen-Litouwen Rusland binnen en wist zelfs een jaar later Moskou in te nemen voor twee jaar. Hoewel de Polen en Litouwers in 1612 uit Rusland verdreven werden, wisten zij veel land in het oosten te veroveren. Het zuidoosten werd tussen 1620 en 1621 veroverd door het Ottomaanse Rijk. Hoewel Polen en Litouwen de oorlog wonnen, werden zij verdreven uit Moldavië. Het gemenebest wist buiten de Dertigjarige Oorlog te blijven door neutraal te blijven. Tijdens deze periode beleefde voornamelijk Polen een culturele opleving. Deze tijd staat bekend om de kunstwerken en architectuur, die beide tot bloei kwamen.

Problemen en opstanden

De Verlichting

Einde

Koningen en groothertogen

Sommige heersers hadden twee rangnummers. Dit komt doordat zij een ander rangnummer hadden in Litouwen als in Polen.

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Pools-Litouwse_Gemenebest&oldid=711560"