Kleurstof

Pigmenten in het Rembrandthuis Amsterdam.

Simpel gezegd is een pigment hetzelfde als een kleurstof. Toch is dat niet helemaal waar, want een kleurstof hecht zich aan de te kleuren stof zoals textiel en wol. Een pigment blijft in de regel droog of wordt vermengd met een bindmiddel (drager) zoals lijnolie of acryl en vormt daarmee de verf. De pigmentpoeders die in verf worden gebruikt geven dus de kleur aan de verf.

Kleurstoffen zijn meestal natuurlijke (organische) materialen zoals (delen van) planten om iets als textiel, wol, je haar of voedingsmiddelen een kleurtje te geven. Eieren kun je met pasen een mooi geel-groen kleurtje geven door ze mee te laten koken met gras of spinazie.

Pigmenten kunnen ook niet-organisch ofwel anorganisch zijn. Vroeger waren dat vooral materialen zoals koolstof voor zwart, krijtsteen voor wit, oude dakpannen voor roodbruin en lazuursteen (Lapis lazuli) voor blauw.

Geschiedenis

Vanouds worden pigmenten al gemaakt uit zogeheten aardpigmenten, waarbij bepaalde mineralen (steensoorten) worden vermalen (vroeger in een molen) tot een kleurpoeder, welke vermengd met lijnolie in bijvoorbeeld olieverf wordt gebruikt. In de steentijd vermengde onze voorouders het met speeksel en maakten er rotsschilderingen mee in de grotten. De oude Grieken, oude Egyptenaren en Romeinen beschilderden hun beelden en maakten met hun verf wandtekeningen. Er werd eigeel gebruikt als bindmiddel in de verf. Dat wordt tempera genoemd. Was of honing werd ook als bindmiddel gebruikt. Ook maakten ze al make-up. Het schijnt dat Jan van Eyck aan het einde van de Middeleeuwen de olieverf heeft uitgevonden.

Tegenwoordig worden synthetische (kunstmatige) pigmenten gemaakt vanuit chemische (scheikundige) verbindingen en tot verf en dergelijke verwerkt in een fabriek. Ook het bindmiddel acryl is nog best nieuw. In Nederland is dat bijvoorbeeld bij de firma Talens.

Toch heb je ook organische stoffen waar pigmenten van worden gemaakt. Zo heb je een luis (beestje) dat Cochenille heet. Daar maken ze karmijnrood van. Een pigment dat ook in lippenstift wordt gebruikt. Ook bepaalde planten en plantendelen bevatten kleurstoffen waar pigmenten van gemaakt worden. Zo wordt er van de bessen van Sporkenhout een soort geel gemaakt. Nadeel van organische pigmenten is dat ze vaak na verloop van tijd verkleuren of verbleken.

Pigmenten worden niet alleen in bijvoorbeeld verf, kleurpotloden en inkten gebruikt, maar ook in schoensmeer, krijtjes en autolakken. Kleurstof is dus meer voor voeding zoals bij snoepjes en roze glacékoeken en in dranken en consumptie ijs.

Sommige pigmenten zijn (zeer) giftig. Vermiljoen (soort rood) en cadmium (rood en geel) zijn dat ook. Kunstenaars zijn bijvoorbeeld van loodwit ziek geworden. Ook de verf op kinderspeelgoed wordt daarom streng gecontroleerd op giftige stoffen. Dergelijke pigmenten worden dan ook nog maar zelden gebruikt en worden door veilige pigmenten vervangen.