Friezen
Zie 
De Friezen zijn een oud volk. De Friezen wonen meestal in Friesland, een provincie in het Noorden van Nederland. Veel Friezen leven ook in Duitsland (Oost-Friesland), en in stukken van Denemarken. Vroeger, honderden jaren geleden, waren de Friezen een volk met een eigen land. Nu zijn de Friezen gewoon inwoners van Nederland. Ze spreken Nederlands, maar hebben ook hun eigen taal, het Fries. De Friese kinderen krijgen op de basisschool en later ook op de middelbare school les in de Friese taal. Bijna allemaal spreken ze vloeiend Nederlands als tweede taal. Ze spreken het Fries als moedertaal.
Typisch Fries
De Friezen zijn een trots volk, ze zijn vaak koppig en standvastig (blijven bij hun ideeën). Zo worden Friezen vaak omschreven. De Friezen hebben eigen sporten zoals Fierljeppen (over sloten heen springen met stokken). Ze waren de laatste bevolkingsgroep in Nederland die tot het christelijke geloof werden bekeerd en hingen nog lange tijd hun heidense goden aan. De Friezen sloegen Bonifatius dood, omdat hij hen wilde bekeren terwijl de Friezen dat niet wilden: hij had zelfs het lef gehad hun heilige boom om te hakken en er een kapel (kerkje) van te bouwen.
Hoewel cabaratiers en komieken er tegenwoordig grappen over maken namen de mensen de Friezen vroeger dood serieus. De Romeinen hadden groot ontzag voor de dappere krijgers van de Friezen en in de Middeleeuwen kende iedereen de legendarische Grote Pier. In de 20e is de spionne Mata Hari wereldberoemd geworden en staat de schaatser Sven Kramer in de top drie van de beste schaatsers aller tijden op de tweede plaats. Eén van de succesvolste supermodellen ter wereld is het Friese model Doutzen Kroes. Die promoot ook in het buitenland de Friese taal, haar moedertaal. Wereldwijd is zij één van de bestverdienende modellen. Ze werkt voor het befaamde "Victoria's Secret". En de Friese skutsjes zijn wereldberoemd als snelle en wendbare zeilschepen, die door hun sierlijke vorm ook nog eens schitterend om te zien zijn.
Geschiedenis
De Friezen hebben een lange geschiedenis. Volgens sommige begon die duizenden jaren geleden al. Maar er moet onderscheid worden gemaakt tussen de oude Friezen (Frisii), een Germaanse stam die in West- en Noord Nederland woonden in de tijd van de Romeinen en de latere Friezen (Magna Frisia). Er zijn theorieën dat de Friezen afstamden van blonde Indiërs (die op hun beurt afstamden van Alexander de Grote.
De Frisii bewoonden de kuststreken van wat nu Zeeland, Zuid- en Noord-Holland, Friesland en Groningen en Noord Duitsland is. Door waarschijnlijk een steigend waterniveau en verzilting van de bodem waren deze Germaanse volken grotendeels rond het jaar 400 helemaal verdwenen. Waarheen is onduidelijk.
Romeinse Tijd
De Friezen zijn al een erg oud volk: de bekende Romeinse geschiedschrijver Tacitus schreef al over de (oude) Friezen (Frisii), maar dat is een ander volk dan de 'nieuwe' Friezen. De Romeinen hadden groot respect voor de Frisii, omdat het dappere krijgers waren en de Romeinen hen niet konden verslaan. Dat was best knap van deze krijgers: het Romeinse leger stond toen al bekend als een groot en machtig leger en ze hadden al vele landen en gebieden veroverd. De Romeinse verovering van wat nu Nederland is, werd door de Frisii tot staan gebracht op wat later de Limes zouden worden (zeg maar de noordelijke grens van de huidige Betuwe). Alleen het zuiden van Nederland viel in Romeinse handen. De Romein Tacitus verdeelde de Frisii in twee soorten: de Groot Friezen en de Klein Friezen - de Groot Friezen waren grote mensen, de Klein Friezen waren kleiner van gestalte. Ergens tussen 250 na Chr. en 400 na Chr. wordt Noordwest Nederland getroffen door oorlogen en overstromingen. De Frisii trokken weg (waarheen is onbekend). Hun woongebied raakt tijdelijk leeg.
Magna Frisia
Na de 6e eeuw kwamen er nieuwe bewoners vanuit Denemarken en Noord Duitsland naar datzelfde gebied (zie kaartje). Zij hadden een meer Angelsaksische stijl en trokken op een gegeven moment ook door naar Engeland. Opmerkelijk is dan ook dat het huidige Fries verwant is aan het oud-Engels. Hoe dit volk ook de naam Friezen kreeg, daar zijn verschillende meningen over.
De West-Friezen (Noord- en Zuid-Holland) werden later in de 12e eeuw de Hollanders.
Vroeger, tot in het jaar 800, waren alle Friezen nog aanhangers van het Heidense Friese Geloof (zie Germaanse mythologie). Ze brachten, net als hun buurvolk de Saksen, zelfs nog mensenoffers totdat Karel de Grote daar in de tijd van Radboud een einde aan maakte. Zie Friese volksverhalen (Wikipedia). In de periode van circa 200 voor Chr. tot aan de jaartelling vindt men aardewerk uit de zogeheten keramiekgroep "Streepband-aardewerk". Dit wordt aangetroffen in het noorden van Friesland, Groningen, Drenthe, Noord-Duitsland, Texel, Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. In de periode 100 tot 250 na Chr. wordt "Fries aardewerk" aangetroffen in het noorden van Friesland, Texel, via Noord-Holland tot aan Katwijk. Het aardewerk kende eeuwenlang zijn eigen verschijningsgebied, tot aan de Volksverhuizingen, waarna er een vormverandering plaatsvond in het "Friese aardewerk" en het vervolgens verdween. Het Friese aardewerk was dus erg bekend in de vroegere tijden.
Radboud
Zoals hierboven beschreven, hadden de Frisii in de tijd van de Romeinen een groot Rijk langs de Noordzee kust. Dat werd een paar honderd jaar later bewoond door de nieuwe Friezen (Magna Frisia).
De laatste koning van dat Friesland was Radbod in ongeveer 700 na Christus. Hij was erg fel tegenover de christelijke missionarissen - dat waren mensen die iedereen tot het christendom wilden bekeren. Koning Radbod (ook wel Radboud genoemd) wilde dat de Friezen hun eigen geloof zouden blijven aanhouden. Dat hadden ze al wel duizend jaar geloofd, en hij wilde niet gedwongen worden te veranderen. Volgens een legende stond hij op het punt te worden gedoopt. Toen vroeg hij de priester: "Mijn voorouders, die in de Oude goden geloofden, zijn die ook in de Hemel?" de priester sprak: "Nee koning, die zijn in de hel nu omdat ze niet in God geloofden!" Radbod, al met één been in de doopvont, stapte er toen uit en wilde niets meer met de christenen te maken hebben: "Liever zit ik met mijn voorvaderen in de hel, dan alleen in de hemel!", zei hij woedend.
Zoals een gedichtje hierover gaat:
Wulfram, de christen, die hem bekeren wou
Beloofde hem de hemel, als hij hem dopen zou.
Doch met één been in de vont bedacht de Friese vorst zich snel;,
Trouw aan zijn verwanten ging hij liever naar de hel.
Bonifatius
Niet lang na de mislukte bekering van Radboud probeerde Bonifatius het ook enkele keren. Opnieuw lukt het niet om de Friezen te bekeren tot het christendom. Toen hij al oud was, probeerde hij het nog eens een laatste keer. Dit keer moest hij het met zijn leven bekopen. Bij het plaatsje Dokkum werd hij aangevallen door een groep die hem wilde vermoorden. Misschien waren dat rovers, maar het kunnen ook mensen zijn geweest die tegen het christendom waren. Bonifatius had geen wapens, dus hij kon zich alleen maar beschermen met een dik boek. Misschien was het de Bijbel. Het hielp niet, waardoor hij snel stierf. Hij maakte veel indruk op andere volkeren. Hij werd snel heilig verklaard. Niet lang na zijn dood zijn de Friezen alsnog bekeerd tot het christendom.
Grote Pier
Aan het eind van 15e eeuw, in 1480, werd in Kimswerd een jongetje geboren die Pier Gerlofs Donia heette. Hij groeide op tot een enorme grote en sterke man. Hij was wel 7 voet lang (2 meter 15) en zo sterk als een beer. Hij werd een boer en werkte hard. Hij had een vrouw en twee kinderen. Maar toen sloeg het noodlot toe! Duitse landsknechten overvielen zijn dorp, sloopten de huizen, maakten zijn vrienden dood, verbranden zijn boerderij en vermoorden zijn vrouw! Pier is woedend! Hij begint een leger, de Arumer Zwarte Hoop, en ze vechten tegen de Saksen, de Bourgondiërs, de Habsburgers en de Hollanders die Friesland terroriseren. Als piraat laat hij in één zeeslag wel 28 schepen zinken! Hij gooit 500 mensen overboord! De reusachtige piraat kreeg de bijnaam: Grote Pier. Hij belegerde Medemblik en Alkmaar. Hij schopte de buitenlanders uit Friesland, en stierf in 1520. Hij was één van de bekendste Friezen aller tijden. Minder bekend is zijn neef, Grote Wierd. Diens echte naam was Wijerd Jelckama.
Mata Hari
In de Eerste Wereldoorlog bleef Nederland neutraal. Friesland was toen al een onderdeel van Nederland en deed dus ook niet mee aan de oorlog. Toch komt één van de bekendste personen uit deze periode uit Friesland. Het was de spionne Mata Hari. Ze was een exotische danseres in Parijs. Ze was erg knap en ze ontfutselde allemaal geheimen aan de Fransen en de Duitsers tegelijkertijd! Iemand die spioneert voor twee partijen zonder dat die dat weten, noem je een dubbelspion. In 1917 werd ze door de Franse politie opgepakt en kreeg ze de doodstraf voor spionage. Ze werd datzelfde jaar ter dood gebracht, voor het vuurpeloton. Later zijn er veel films en boeken over haar leven verschenen, al in de jaren '30 van de 20e eeuw.
Cultuur
De Friezen hebben een unieke eigen cultuur, die al erg oud is en uit de Romeinse tijd stamt.
Taal
Ze hebben een eigen taal, het Fries. Die taal is officieel erkend door de EU omdat het te moeilijk is om een dialect te kunnen zijn en een aparte schrijfwijze heeft.
Omdat Fries een aparte taal is, hebben alle plaatsnamen in Friesland (Fryslan) dan ook een Nederlandse naam, en een Friese daaronder. Net zoals in België (Frans en Nederlands).
Dialecten
Het Fries is onder te verdelen in de volgende dialecten:
- Noordhoeks (het gebied ten noorden van Dokkum - de Noordhoek)
- Kleifries (in de Kleistreek)
- Woudfries (in de Friese Wouden)
- Zuidwesthoeks (in de Zuidwesthoek)
- Hindeloopers (in Hindeloopen)
- Aasters en Westers (op resp. Oost- en West-Terschelling)
- Schiermonnikoogs of Eilanders (op Schiermonnikoog)
Friese keuken
Zoals elke regio heeft ook Friesland een eigen keuken. Warme maaltijden woorden vaak gegeten tussen de middag, iets wat nog stamt uit de tijden waarin bijna iedereen er nog op het platteland woonde en werkte. Er wordt van alles en nog wat gegeten. Vooral bruin brood, en veel kaas, melk en yoghurt en kwark, en andere zuivel en tarwe producten die op het land worden verbouwd. Voorbeelden van Fries eten zijn de Friese dümkes (duimpjes, Friese koekjes met anijs, die wel wat op duimen lijken) en de bekende sûkerbôle (suikerbrood). Ook bekend is de typisch Friese nagelkaas en de Friese fruitkoek. Dan is er nog het Friese roggebrood en "Beerenburg", een Friese alcoholische drank. Er is de Weduwe Joustra Beerenburg en die van Sonnema. Er is ook de bekende Dokkumer Koffie (hete koffie met een scheut Beerenburg en room) en Pharisäer (koffie met rum en slagroom). Kuise zusterkoeken en de bekendere Oranjekoeken komen ook allemaal van oorsprong uit Friesland.
Elfstedentocht
Al sinds de 19e eeuw wordt de Elfstedentocht (Fries: "Âlvestêdetocht") geschaatst, een typisch Friese schaatstocht over ijs, gereden langs de elf grootste Friese steden over de bevroren kanalen:
Fries afstand vanaf startpunt (km) Leeuwarden (start) Ljouwert 0 Sneek Snits 22 IJlst Drylts 26 Sloten Sleat 40 Stavoren Starum 66 Hindeloopen Hylpen 77 Workum Warkum 86 Bolsward Boalsert 99 Harlingen Harns 116 Franeker Frjentsjer 129 Dokkum Dokkum 174 Leeuwarden (finish) Ljouwert 199
De Elfstedentocht wordt alleen gereden als het ijs dik genoeg is. Vanwege het steeds warmer wordende weer worden de Friese winters zachter. Daardoor is de "Tocht der Tochten" al sinds 1997 niet meer gereden. Willem Alexander reed eens ook de tocht uit. Na afloop eten de deelnemers en de toeschouwers een kop snert (erwtensoep met rookworst). Vaak was de Elfstedentocht gereden in de bittere koude. Zoals bijvoorbeeld in "de Hel van 63" - vanwege de strenge winter van dat jaar. Deelnemers hebben wel eens vingers en tenen verloren aan de kou!
Bekende Friezen
Er zijn in de geschiedenis veel bekende Friezen geweest. Hier is een lijstje met een paar van de bekendste Friezen aller tijden:
- Radboud - de dappere Friese koning
- Grote Pier - krijger, piraat, vrijheidsstrijder
- Wijerd Jelckama - krijger
- Doutzen Kroes - fotomodel
- Piet Paulusma - weerman
- M.C. Escher - wereldberoemd kunstenaar (maakte onder andere tekeningen waar met gezichtsbedrog gewerkt werd.)
- Mata Hari - danseres en spion in de Eerste Wereldoorlog, geboren in Leeuwarden
- Pieter Jelles Troelstra - socialistische politieke leider (SDAP, de voorloper van de PvdA)
- Alma Tadema - Wereldberoemde schilder uit de 19e eeuw in Engeland