Communistische Partij van Nederland
| Communistische Partij van Nederland (CPN) | |
|
| |
|---|---|
| Oprichting | februari 1909 |
| Opheffing | 15 juni 1991 |
| Actief in |  Nederland
|
| Richting | Extreemlinks |
| Stroming | Marxisme-leninisme (tot de jaren 1980) Eurocommunisme (jaren 1980) |
| Overig | |
| Jongerenorganisatie | Algemeen Nederlands Jeugd Verbond (ANJV) |
| Internationale organisatie | Komintern Cominform |
| Opvolgende partij(en) | GroenLinks |
| Afsplitsing(en) | Communistische Partij Holland-Centraal Comité (CPH-CC) Communistische Partij Oppositie (CPO) Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij (RSAP) Socialistische Werkers Partij (SWP) Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland (KEN) Verbond van Communisten in Nederland (VCN) |
Portaal  Politiek
| |
De Communistische Partij van Nederland (CPN) was een Nederlandse politieke partij die bestond van 1909 tot 1991. De CPN was een extreemlinkse communistische partij. De partij was gekeerd tegen het kapitalisme en geïnspireerd door de ideeën van de Duitse filosoof Karl Marx. Lange tijd was de CPN de meest linkse partij in het Nederlands parlement.
De CPN werd in 1909 opgericht als afsplitsing van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Oorspronkelijk heette de partij Sociaal-Democratische Partij; in 1918 werd de naam veranderd. De ideologie van de partij is door de jaren heen veranderd. Vanaf 1917 was de ideologie van de partij beïnvloed door de ideeën van Sovjetleider Vladimir Lenin. Later speelden ook de ideeën van Jozef Stalin een tijd lang een rol binnen de partij. De CPN was tijdens de Tweede Wereldoorlog verboden en veel leden deden mee aan het verzet. Na de oorlog behaalde de partij 10 zetels in de Tweede Kamer, wat het hoogste aantal ooit was. Tijdens de jaren 1980 begon de CPN afstand te nemen van de Sovjet-Unie. Ook verloor de partij steeds meer zetels.
In 1989 ging de CPN samen met de Politieke Partij Radikalen (PPR), de Evangelische Volkspartij (EVP) en de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP) in GroenLinks. In 1991 werd de CPN opgeheven. Veel oud-CPN-leden verlieten vervolgens GroenLinks en werden lid van de Socialistische Partij (SP) of kleinere communistische partijen.
Geschiedenis
Ontstaan
De CPN werd opgericht in 1909 door een scheuring binnen de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP). De SDAP was een van de voorlopers van de PvdA. Binnen de SDAP waren er twee stromingen; de "reformisten" en de "orthodox-marxisten". Beide groepen waren socialistisch, maar wilde het socialisme op een andere manier bereiken. De reformisten wilden socialistische wetten invoeren op een democratische manier via verkiezingen. Zij wilden het toenmalige Nederland dus "hervormen". De orthodox-marxisten wilde juist een revolutie (zoals Marx zelf voorspelde), waarbij het kapitalisme werd afgeschaft en Nederland een socialistisch land zou worden. De twee groepen hadden al jarenlang conflicten met elkaar. De leider van de SDAP, Pieter Jelles Troelstra, behoorde tot de reformisten.
Tijdens een partijcongres van de SDAP werd de redactie van het orthodox-marxistische tijdschrift De Tribune uit de partij gezet. Dit leidde tot woede bij de orthodox-marxisten en vele van hen verlieten de SDAP. Op 14 maart 1909 werd officieel de Sociaal-Democratische Partij (SDP) opgericht door Herman Gorter, David Wijnkoop, Willem van Ravesteyn en Jan Ceton. De Tribune werd het partijblad van deze nieuwe partij.
1918-1945
Pas in 1918 kreeg de SDP voor het eerst zetels in de Tweede Kamer. Dit waren toen twee van de 100 zetels. De SDP was niet de enige revolutionaire partij in de Tweede Kamer. Je had ook de SP (niet de huidige, maar de oude) en de Bond van Christen-Socialisten (BCS) die beide één zetel hadden. Samen vormden deze drie partijen de Revolutionaire Kamerclub. BCS-Kamerlid Willy Kruyt stapte in 1919 over naar de partij, waardoor deze een derde zetel kreeg.
Ondertussen was de naam van de partij veranderd in de Communistische Partij in Nederland (CPN). De partij wilde namelijk benadrukken dat het een communistische partij en geen sociaaldemocratische partij. De CPN was dus een stuk linkser dan de SDAP. Deze keuze kwam ook door de Oktoberrevolutie in Rusland, waarbij de bolsjewieken aan de macht kwamen. De CPN had banden met de bolsjewieken en later ook met de Sovjet-Unie. In 1919 werd de partij weer hernoemd naar de Communistische Partij Holland. Uiteindelijk werd de naam in 1935 gewijzigd in de Communistische Partij van Nederland (CPN). Bij de verkiezingen van 1933 behaalde de partij vier zetels, maar tijdens de verkiezingen van 1937 verloor de partij er weer eentje.
Er is weinig bekend over het ledenaantal van de CPN vóór de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog was de CPN immers verboden en de archieven zijn door de Duitse bezetter verbrand. De partij was een groot tegenstander van het nationaalsocialisme en had zich al voorbereid om ondergronds te gaan. Op 15 mei 1940 besloot het partijbestuur om een illegale organisatie te worden en het verzet in te gaan. De Waarheid werd een illegale krant van de partij en na de oorlog het ledenblad. De CPN was een van de grootste verzetsgroepen en werd ook door de nazi's fel vervolgd.
1945-1967
Na de oorlog werd de CPN geleid door Paul de Groot. Door de rol in het Nederlandse verzet kreeg de CPN in 1945 één ministerpositie aangeboden, maar de CPN wees dit af. Tijdens de verkiezingen van 1946 kreeg de partij 10 zetels in de Tweede Kamer. Dit is het hoogste aantal wat de partij ooit gehaald heeft. Ook voor de CPN voor het eerst zetels in de Eerste Kamer. De CPN was erg populair door hun verzet tegen de nazi's en de grote armoede in Nederland. Door de oorlog lag immers een groot deel van het land in puin.
Toch was deze populariteit maar van korte duur. De Koude Oorlog zorgde ervoor dat communisten nu als de vijand werden gezien. Ook was er een angst voor de revolutie, aangezien de communisten in 1948 de macht grepen in Tsjecho-Slowakije. De CPN was de enige partij in het parlement die positief was over de Sovjet-Unie. Tot aan 1953 speelde zelfs de ideologie van Sovjetleider Jozef Stalin een rol binnen de partij. De partij verloor twee zetels tijdens de verkiezingen van 1952. In 1956 verloor de partij stemmen, maar won één zetel omdat het aantal zetels van de Tweede Kamer werd uitgebreid. Toen de Hongaarse Opstand in 1956 uitbrak, steunde de CPN de Sovjet-Unie. Het CPN-partijbureau (Felix Meritis) in Amsterdam werd toen zelfs bestormd uit woede.
Binnen de partij was er ook veel onenigheid, waardoor groepen zich afsplitsten. Als alternatief van de CPN werd de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP) opgericht. De CPN was ook geïsoleerd in het parlement. De partij was namelijk tegen van de NAVO, de Europese Gemeenschap, atoomwapens en de Verenigde Staten en voorstander van de onafhankelijkheid van Indonesië. De AIVD hield de CPN zelfs goed in de gaten. Alle andere partijen in het parlement waren anti-communistisch en weigerden met de CPN samen te werken. Tijdens de verkiezingen van 1963 won de partij één zetel. In 1964 ontstond er opnieuw onenigheid over de breuk tussen de Sovjet-Unie en China. Hoewel de CPN geen kant koos, verlieten veel aanhangers van de Chinese leider Mao Zedong de partij en richtten de Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland op.
1967-1989
_tijdens_stemmingen,_Bestanddeelnr_932-8662.jpg)
Met de dood van Jozef Stalin deed de CPN afstand van het stalinisme. In 1967 won de partij vijf zetels en Marcus Bakker werd de nieuwe partijleider. Tijdens de Praagse Lente van 1968 veroordeelde de CPN de Sovjetinvasie van Tsjecho-Slowakije. In de jaren hierna groeide de partij opnieuw. In 1972 had de partij zeven zetels, maar tijdens de verkiezingen van 1977 hield de partij hier slechts twee van over. Hierna besloot de partij zich te vernieuwen en voerde acties tegen atoomwapens.
In 1982 werd de eerste CPN-burgemeester verkozen in Beerta in Groningen. Marcus Bakker werd door Ina Brouwer vervangen als partijleider. Tijdens de jaren 1980 begon de partij ook afstand te nemen van de Sovjet-Unie. De CPN begon het eurocommunisme aan te hangen en richtte zich meer op vrouwen- en lhbt-rechten. Hierdoor splitsten leden zich af en richtte het Verbond van Communisten In Nederland) (VBN) op. Het VBN en de CPN streden tegen elkaar tijdens de verkiezingen van 1986. Beide partijen behaalden toen geen zetels. Toch was de CPN nog steeds in de Eerste Kamer vertegenwoordigd.
De CPN besloot uiteindelijk in 1989 samen te werken met de Evangelische Volkspartij (EVP), de Politieke Partij Radikalen (PPR) en de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP) onder de naam GroenLinks. Deze drie partijen waren een stuk gematigder dan de CPN. Desondanks besloten de vier partijen samen één partij te vormen. In 1991 werd de CPN officieel opgeheven. Dit betekende overigens niet dat GroenLinks een communistische partij is. Veel communisten verlieten na de samenvoeging GroenLinks. Zij werden lid van de Socialistische Partij (SP) of stapten over naar de Nieuwe Communistische Partij-NCPN.
De partij
Ideologie
Zoals de naam zegt hing de CPN het communisme aan. De CPN wilde een communistische samenleving stichten door middel van een revolutie, waarin het kapitalisme omver zou worden geworpen. Zelf wilde de CPN opkomen voor het proletariaat (de onderklasse in de samenleving). Toch zijn er veel verschillende communistische stromingen, waardoor de ideologie van CPN over de jaren heen verschilde. Oorspronkelijk hing de partij het orthodox-marxisme aan. Na de Russische Revolutie van 1917 nam de partij het marxisme-leninisme (gedachtegoed van Vladimir Lenin) aan als ideologie. De CPN zag zichzelf als "voorhoedepartij" om de revolutie te leiden en uiteindelijk een socialistische samenleving te stichten.
Dit betekende ook dat niet alle communisten zich in de CPN konden vinden. Lenins gedachtegoed kon namelijk op twee manieren geïnspireerd worden, namelijk het trotskisme (vernoemd naar Leon Trotski) en het stalinisme (vernoemd naar Jozef Stalin). De CPN was vooral beïnvloed door de ideologie van Sovjetleider Stalin. De aanhangers van Trotski verlieten tijdens de jaren 1920 de partij. Het stalinisme zou tot aan de dood van Stalin in 1953 een rol spelen in de partij. Hierna keerde de partij weer terug naar het marxisme-leninisme. In de jaren 1960 verlieten ook veel aanhangers van de Chinese communist Mao Zedong (de maoïsten) de partij.
In de jaren 1980 keerde de CPN zich volledig af van de Sovjet-Unie. De CPN ging toen het eurocommunisme aanhangen, wat toentertijd erg populair was onder West-Europese communistische partijen.
Standpunten
De CPN had voornamelijk linkse standpunten. Zo wilden de partij betere werkomstandigheden en hogere lonen voor werknemers. De partij was ook uitgesproken tegenstander van kinderarbeid. Ook moesten de prijzen van goederen omlaag, moesten arbeiders minder uren werken en moest staken een recht worden. Volgens de CPN moest de overheid een leidende rol spelen in de economie. Ook moest de staat zaken als huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg regelen en gratis aanbieden. Op de langere termijn wilde de CPN een planeconomie zoals in de Sovjet-Unie.
Op buitenlands gebied was de CPN de enige partij in de Tweede Kamer die de Sovjet-Unie steunde. De CPN was anti-Amerikaans en anti-Duits. De partij wilde dat Nederland zich terugtrok uit de NAVO en Europese Economische Gemeenschap (voorloper van de EU). De partij was tegen kolonialisme en imperialisme. Zo steunde de partij de onafhankelijkheid van Indonesië en protesteerde tegen de Amerikaanse interventie tijdens de Vietnamoorlog. Ook protesteerde de partij tegen kernwapens.
De CPN was tegen de monarchie, wilde de Eerste Kamer afschaffen en het referendum invoeren. Vanaf de jaren 1970 en 1980 speelden de rechten van vrouwen en lhbt'ers een belangrijkere rol binnen de partij.
Organisatie
De partij had het gebouw Felix Meritis aan de Keizersgracht in Amsterdam als hoofdkantoor tussen 1946 en 1980. Het bestuur van de partij was erg gecentraliseerd. Dit betekende dat het centrale bestuur de beslissing had over wie erop de kieslijsten kwam, ook voor lokale verkiezingen. Dit bestuur werd door middel van een congres gekozen.
De CPN had banden met andere communistische organisaties, waaronder de vakbonden Rode Vakcentrale (tot 1940) en Eenheidsvakcentrale (1945-1960). Voor de oorlog had de partij een eigen krant met de naam De Tribune. Tijdens de oorlog werd De Waarheid uitgegeven als verzetskrant en bleef ook na de oorlog bestaan. Ook had de partij een eigen uitgeverij met de naam "Pegasus".
Het wetenschappelijk bureau van de partij heette het Instituut voor Politiek en Sociaal Onderzoek. Daarnaast had de CPN een jongerenorganisatie onder de naam Algemeen Nederlands Jeugd Verbond (ANJV). Deze organisatie was officieel onafhankelijk van de partij, maar had banden met de CPN. Op internationaal vlak behoorde de CPN tot de Derde Internationale.
Verkiezingsresultaten
Hieronder zie je een overzicht van de verkiezingsresultaten voor de Tweede Kamer. Tot 1956 had de Tweede Kamer 100 zetels; sindsdien zijn dit er 150.
| Jaar | Lijsttrekker | Zetels | +/- |
|---|---|---|---|
| 1918 | David Wijnkoop | 2/100 |
+2 |
| 1922 | David Wijnkoop | 2/100 |
0 |
| 1925 | Lou de Visser | 1/100 |
-1 |
| 1929 | Lou de Visser David Wijnkoop (lijstverbinding met CPH) |
2/100 |
+1 |
| 1933 | Lou de Visser | 4/100 |
+2 |
| 1937 | Lou de Visser | 4/100 |
0 |
| 1946 | Paul de Groot | 10/100 |
+6 |
| 1948 | Paul de Groot | 8/100 |
-2 |
| 1952 | Paul de Groot | 6/100 |
-2 |
| 1956 | Paul de Groot | 7/150 |
+1 |
| 1959 | Paul de Groot | 3/150 |
-4 |
| 1963 | Paul de Groot | 4/150 |
+1 |
| 1967 | Marcus Bakker | 5/150 |
+1 |
| 1971 | Marcus Bakker | 6/150 |
+1 |
| 1972 | Marcus Bakker | 7/150 |
+1 |
| 1977 | Marcus Bakker | 2/150 |
-5 |
| 1981 | Marcus Bakker | 3/150 |
+1 |
| 1982 | Ina Brouwer | 3/150 |
0 |
| 1986 | Ina Brouwer | 0/150 |
-3 |
Aanhang
De CPN had de meeste aanhang onder geschoolde arbeiders en linkse intellectuelen. De partij had hiervoor eerst vrijwel alleen aanhang in Amsterdam, Rotterdam en Zaandam. Na de oorlog breidde de CPN zich uit naar de plattelandsgemeenten. Voornamelijk in Noord-Holland en Groningen was de CPN erg populair. In de Groningse gemeenten Beerta en Finsterwolde behaalde de CPN verschillende keren meer dan 50% van de stemmen. De CPN leverde tussen 1982 en 1990 haar enige burgemeester; Hanneke Jagersma. Een derde bolwerk in Groningen was Reiderland. Daarnaast scoorde de partij goed in Pekela, Bellingwedde, Oostzaan, Medemblik en Ilpendam.
De partij kreeg de minste stemmen in de gereformeerde plattelandsgemeenten, zoals Alblasserwaard. De enige uitzondering hierop was het plaatsje Ammerstol, waar de CPN juist vrij veel stemmen haalde. Ammerstol had hierdoor de bijnaam "Moskou van de Lek".
Galerij
Verkiezingsposter uit 1933
Verkiezingsposter uit 1948
CPN-demonstratie op 1 mei 1977
CPN-protest tegen de Vietnamoorlog
Bestorming van Felix Meritis in 1956
_voor_de_Tweede-Kamerverkiezingen_van_1933,_Communistische_Partij_Nederland,_1933.jpg)
.jpg)
