Renaissanceliteratuur

De eerste bladzijde van De goddelijke komedie; een van de belangrijkste werken uit de Renaissance.

De renaissanceliteratuur is de naam voor de literatuur die tijdens de renaissance gemaakt werd. De renaissance was een belangrijke periode in de westerse literatuur en begon in Italië. Vanuit verspreidde de renaissance zich door heel Europa. De renaissance literatuur was de opvolger van de middeleeuwse literatuur en werd zelf door de barokliteratuur opgevolgd.

Renaissanceschrijvers keken vooral naar de Oude Grieken en Romeinen. Men vertaalde klassieke werken uit deze tijd, probeerde ze te imiteren (nabootsen) of te overtreffen. In plaats van het Latijn of Oudgrieks werd in de volkstaal geschreven. Dit was vrij bijzonder, aangezien de hogere klasse nog altijd het Latijn gebruikte in hun werken. De Italiaanse renaissance bracht de schrijvers Dante Alighieri, Francesco Petrarca en Giovanni Boccaccio voort, die door heel Europa bekend werden. Ook de Engelse toneelschrijver William Shakespeare, de Duitse kerkhervormer Maarten Luther, de Nederlandse humanist Desiderius Erasmus en de Spaanse schrijver Miguel de Cervantes zijn bekende Renaissanceschrijvers.

Een nieuw mensbeeld was een belangrijk uitgangspunt in de Renaissance. Waar voorheen het leven na de dood centraal stond, staat nu het leven op Aarde centraal. Een belangrijke ontwikkeling was de boekdrukkunst, waarmee boeken sneller gemaakt en verspreid konden worden. De renaissanceliteratuur haalde zijn inspiratie uit de klassieke literatuur van onder meer Homerus, Horatius en Vergilius. Andere invloeden waren The Canterbury Tales van Geoffrey Chaucer en De vorst van Niccolò Machiavelli.

Ontstaan

Invloed vanuit de Oudheid

In de middeleeuwen stond het leven na de dood centraal. Bij alles wat een persoon deed moest hij/zij denken welke consequenties dit zou hebben voor het leven na de dood. Wanneer iemand iets verkeerd zou hebben gedaan, zou hij/zij namelijk in de hel terecht komen. Enkel mensen die goed geleefd hadden zouden in de hemel terecht komen. Het motto van de middeleeuwen was dan ook momento mori, oftewel gedenk te sterven. In de 14e eeuw ontstond in Italië interesse voor de klassieke oudheid. In Italië waren (en zijn) nog altijd veel overblijfselen van gebouwen uit de Romeinse tijd te vinden. De Italianen gingen de bouwstijl kopiëren en kregen steeds meer interesse in de Romeinse en Griekse oudheid. Hierdoor besloten ze ook werken uit deze tijd weer te gaan lezen en te vertalen naar het Italiaans. Een nieuw motto was geboren, carpe diem (Pluk de dag). In plaats van het leven na de dood moest men zich ook meer richten op het leven op Aarde. Hoewel het leven na de dood belangrijk bleef, moest men ook meer van het leven genieten. Dit betekende mooie huizen, kleding, lekker eten en mooie kunst. Deze nieuwe beweging zou uiteindelijk de renaissance worden.

De Renaissanceschrijvers haalden hun inspiratie voornamelijk uit de klassieke werken. Deze invloed vond op de volgende manieren plaats:

• Translatio (vertalen) - Renaissanceschrijvers gingen klassieke werken vertalen naar de volkstaal. De Odyssee van Homerus werd bijvoorbeeld naar het Italiaans vertaald.
• Imitatio (nabootsen) - Renaissanceschrijvers gingen klassieke werken na-apen. Ze gaven hun eigen draai aan een klassiek werk en maakten het zo eigen.
• Aemulatio (overtreffen) - Renaissanceschrijvers probeerden klassieke werken te overtreffen. Ze wilden een nog mooier en epischer werk maken dan het origineel.

Deze drie begrippen bleven belangrijk tot aan de 17e eeuw, toen de zogeheten Strijd tussen klassieken en modernen plaatsvond. De klassieken hielden zich vast aan deze drie begrippen, terwijl de modernen de creativiteit vooropstelden.

Het humanisme

Zie Humanisme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het humanisme was een beweging binnen de filosofie en wetenschap die in diezelfde tijd opstak. Het humanisme stelde kritisch denken en het bewijs boven het geloof. Het humanisme vroeg zich af of de dingen die kerk zei wel echt zo waren. Een voorbeeld is dat de kerk stelde dat de aarde het middelpunt van het heelal was en de zon om de aarde heen cirkelde. Door het kritisch denken en het zoeken naar bewijs kwam men er achter dat het juist andersom is; de aarde draait om de zon heen en de zon is het middelpunt van ons sterrenstelsel. Het humanisme nam de religie over. In plaats van het opvolgen wat de kerk zei wilde het humanisme dat iemand zelf ging nadenken.

Andere invloeden

Daarnaast waren er nog andere invloeden. Het christendom en de kerk bleven ook in de Renaissanceliteratuur belangrijk. De kerk was zelfs een belangrijke opdrachtgever van veel kunstenaars. Bijbelse taferelen en gebeurtenissen uit de christelijke geschiedenis werden belangrijke onderwerpen. Hoewel men kritischer ging nadenken, bleven veel mensen nog steeds in het christendom geloven. Ook bleef het leven na de dood belangrijk.

Ook de politiek oefende invloed uit op de Renaissance. De Renaissance was een beweging van rijke families en personen, die vaak veel macht hadden. Niccolò Machiavelli's boek De vorst was van groot belang. Machiavelli was een Italiaanse filosoof uit Florence. In zijn boek geeft hij raad aan vorsten over hoe ze hun macht kunnen bewaren. Machiavelli was voorstander van een absolute vorst, die zorgde voor vrede, welvaart en orde onder bevolking.

Daarnaast waren nog The Canterbury Tales van Geoffrey Chaucer van belang, voornamelijk in Engeland. The Canterbury Tales is een onafgemaakte verzameling van verhalen. Het boek gaat over een groep reizigers die reist naar de heilige plaats Canterbury en vertellen elkaar allerlei verhalen onderweg. Chaucer overleed overigens gedurende het werk, waardoor de reizigers nooit in Canterbury zijn aangekomen.

Per land

Italië

Laat varen alle hoop, gij die hier binnen treedt - De goddelijke komedie

In Italië ontstond de Renaissance in de 14e eeuw. Binnen de Italiaanse renaissanceliteratuur zijn er drie belangrijke schrijvers. Als eerste was er Dante Alighieri, die het epische gedicht De goddelijke komedie schreef. Dit gedicht vertelt het verhaal van een man die een reis maakt door de hel, vervolgens het wagenvuur en tenslotte de hemel. Het verhaal zit vol verwijzingen naar de Bijbel en de Klassieke Oudheid. De hel in het gedicht symboliseert het tijdelijke geluk, terwijl de hemel het oneindige geluk symboliseert. Hoe wij de hemel en hel vandaag de dag zien is grotendeels beïnvloed door dit gedicht. Het gedicht speelt in op de verwarring over religie in die tijd. Het werk is een zogeheten alegorie en sluit daarom ook aan bij de middeleeuwse literatuur.

De tweede belangrijke Italiaanse schrijver is Francesco Petrarca. Petrarca is vooral bekend door zijn dichtvorm, het sonnet. Een sonnet is een gedicht van 14 regels. Een sonnet is ook op een bepaalde manier opgebouwd. Petrarca zag de liefde zowel als iets moois als iets verschrikkelijks. Als laatste is er de schrijver Giovannie Boccaccio, bekend van zijn werk Decamerone. Decamerone gaat over een groep mensen die de stad zijn ontvlucht vanwege uitbraak van pest. Ze besluiten elkaar verhalen te vertellen in de tussentijd. Het boek is een voorbeeld van een raamvertelling; een verhaal in een verhaal.

Nederlanden

De Nederlandse Renaissanceliteratuur begint bij de rederijkers. Rederijkers waren dichters en toneelschrijvers die door middel van toneelstukken de bevolking van steden iets wilden leren. De rederijkers vormen de overgang tussen de middeleeuwse literatuur en de Renaissanceliteratuur. De rederijkers schreven hun stukken in het Nederlands, aangezien alleen geestelijken en hoogopgeleide mensen Latijn konden. De rederijkers dichtten bovendien ook. Bekende Renaissancedichters zijn Anthonis de Roovere en Filips van Marnix van Sint-Aldegonde en bekende dichtvormen waren het rondo en het acrostichon.

Humanistische schrijvers, zoals Desiderius Erasmus, schreven in het Latijn, maar later werden deze werken naar het Nederlands vertaald. In zijn boek Lof der Zotheid bekritiseerde hij de kerk, de adel en de hogere klasse. Erasmus had onder meer kritiek op kerkelijke tradities, zoals het vereren van heiligen en relikwieën. De Nederlandse Renaissanceliteratuur wordt opgevolgd door de Barokliteratuur na de val van Antwerpen. De val van Antwerpen zorgde ervoor dat veel rijke inwoners vluchtten naar Amsterdam. Amsterdam neemt hierdoor de rol als belangrijkste havenstad in West-Europa over van Antwerpen, dat leidde tot de Gouden Eeuw. De literatuur van de Gouden Eeuw was daarom ook barokliteratuur.

Duitsland

Net als in Nederland bleven veel Duitse humanistische schrijvers in het begin in het Latijn schrijven. Later stapten ze over naar de volkstaal, het Duits. Bekende renaissanceschrijvers in Duitsland waren Sebastian Brant, Ulrich von Hutten en Johannes Reuchlin. Daarnaast waren kluchten en volksverhalen populair. Kluchten zijn grappige toneelstukken waarvan mensen iets moesten leren. Vooral Hans Sachs is een belangrijke schrijver van kluchten.

De belangrijkste Duitse Renaissanceschrijver is kerkhervormer Maarten Luther. Luther staat bekend om zijn Bijbelvertaling, maar schreef ook vele gebeden en liederen. Door zijn vertaling kreeg Luther ruzie met de paus. Luther ontdekte namelijk allerlei "fouten" in de teksten en noemde een aantal kerkelijke tradities (zoals het kopen van aflaten) heidens. Mede hierdoor splitste het protestantisme zich af van de kerk. Maarten Luther heeft desondanks veel betekent voor de Duitse taal. Zijn Bijbelvertaling zorgde ervoor dat er een Standaardduits kwam. Luther ging erg nauwkeurig hiervoor te werk en onderzocht de verschillende Duitse dialecten.

Engeland

Allerlei scenes uit de toneelstukken van Shakespeare.

De Engelse renaissance ontstond tijdens de regeerperiode van koning Hendrik VIII, maar beleefde zijn hoogtepunt tijdens de regeerperiode van koningin Elizabeth I (1558-1603). De Engelse renaissance wordt hierdoor ook wel het Elizabethaans tijdperk genoemd. De Engelsen namen veel over uit de Italiaanse renaissance, zoals het sonnet. De Engelse dichter Thomas Wyatt experimenteerde vooral met zijn sonnetten. Ook ontstonden de eerste gedichten zonder rijm, die voornamelijk door Henry Howard gemaakt werden. Andere belangrijke dichters waren Edmund Spenser, Philip Sidney en Thomas Campion. Het filosofische werk Utopia van Thomas More is een bekend werk uit de Engelse renaissance.

De bekendste Britse Renaissanceschrijver is natuurlijk William Shakespeare. Shakespeare schreef zowel sonnetten als toneelstukken, die vandaag nog steeds erg bekend en geliefd zijn. Shakespeare schreef zowel komedies (As You Like It) als historische drama's (Henry V) als tragedies (Macbeth). Hij haalde zijn inspiratie uit de mythologie (A Midsummer Night's Dream), de oudheid (Anthony and Cleopatra) of volksverhalen (Hamlet). Zo is een van zijn bekendste werken, Romeo en Julia, gebaseerd op de Griekse mythe van Pyramus en Thisbe. Shakespeare heeft ook nog veel meer andere verhalen geschreven die te maken hebben met de oude Grieken zo heeft hij ook gedicht geschreven over het liefdesverhaal tussen Venus de godin van de liefde en Adonis.

De Engelse renaissance eindigde na de dood van koningin Elizabeth I in 1603.

Spanje en Portugal

In Spanje kwam de renaissance aan in de tweede helft van de 16e eeuw. De Spaanse schrijvers Garcilaso de la Vega en Juan Boscán vertaalden toen Spaanse versvoeten uit het Italiaans in het Spaans. De Spaanse Renaissanceliteratuur bestond eigenlijk uit twee stromingen. Ten eerste was er het maniërisme, dat zich bezighield met de manieren. Ten tweede was er het christelijke spiritualisme, dat zich bezighield met het geloof. Het bekendste werk uit de periode is waarschijnlijk Don Quichote van Miguel de Cervantes. Het boek is een parodie op de ridderromans, die toen erg populair waren. Don Quichote gaat over een man die zijn verstand verliest. Het boek was de eerste roman in een moderne Europese taal.

Binnen de Portugese renaissance waren Francisco Sa de Miranda en Luís de Camões belangrijke figuren. De Camões staat bekend om zijn meesterwerk Os Lusíadas, een van de bekendste werken in de Portugese literatuur. Het werk gaat over de avonturen van Portugese zeilers en bevat veel Portugese legenden.