Zwarte Dood

De verspreiding van de pest. Hoe lichter, hoe later de pest er toesloeg. Grijze gebieden zijn bijna niet getroffen.

De Zwarte Dood was de Middeleeuwse naam voor de ziekte de pest. Miljoenen mensen zijn er aan overleden. De pandemie (dan gaan er héél erg veel mensen dood) duurde van 1346 tot 1351 De pandemie kostte over de hele wereld aan 75 tot 100 miljoen mensen het leven. In Europa stierf ongeveer 30% van de bevolking aan de vreemde ziekte.

In de ongeveer 50 jaar voor de uitbraak van deze pandemie waren er heel veel mensen. Eigenlijk meer mensen dan dat er eten voor was. De steden zaten overvol, mens en dier leefden naast elkaar en waren nog helemaal niet van het wassen! (sommige mensen zeiden zelfs dat baden niet goed voor je was) Het weer veranderde ook, waardoor de winters langer en kouder werden. De zomers werden natter door de vele regen (deze tijd wordt ook wel de 'kleine ijstijd' genoemd). Hierdoor waren er steeds meer misoogsten en ontstonden er hongersnoden die de mensen verzwakte.

Waar kwam die ziekte nou vandaan?

Een pestdokter. Geleerden in die tijd dat de ziekte door de lucht verspreid zou worden. Door het dragen van het masker zouden de kwade luchten worden tegengehouden. In de snavel zaten ook kruiden waarvan zij dachten dat het beschermend was. En het hielp tegen de enorme stank van de zieke en dode mensen.

De Zwarte Dood is waarschijnlijk ontstaan in Centraal-Azië. Vanaf daar verspreidde de bacterie van de Zwarte Dood zich over de hele toen bekende wereld. In 1346 was de Krim aan de beurt. Het verhaal gaat dat soldaten die de stad Kaffa belegerden de lijken van de soldaten over de muur van Kaffa schoten. De lijken waren besmet met de pestbacterie en de Italiaanse kooplieden die in de stad waren vluchtten naar huis (Genua) en daar verspreidde de ziekte zich verder. Of dit waar is is onbekend. Waarschijnlijk is de Zwarte Dood gewoon via de handel en scheepvaart naar Europa gekomen. Eenmaal in Italië deed de ziekte zijn verschrikkelijke werk. Veel mensen vluchtten weg voor de ziekte. De bacterie ging mee met die mensen en zo kwam de ziekte ook in andere landen. Eerst Spanje en Frankrijk, daarna Engeland en het Heilige Roomse Rijk en in 1349 Noorwegen. Rond 1351 kwam de ziekte ook in Rusland. De Zwarte Dood kreeg bijna de Europese beschaving op haar knieën. De Rooms-Katholieke Kerk, die de machtigste organisatie van wereld was en misschien is, kreeg een zware klap doordat de mensen eerst dachten dat de ziekte een straf van God was maar toen ook de goede mensen stierven wist niemand het meer. Duizenden mensen stierven en de Zwarte Dood zegevierde. De doodsklokken luidden dag en nacht, totdat de koningen verboden ze nog te luiden omdat alle mensen ervan bang werden. Veel mensen dachten dat het einde van de wereld was aangebroken. In het begin gingen de mensen massaal naar de kerk maar toen ze nog steeds doodgingen stopte ook dat. De priesters deden druk hun werk. Ze waren de hele dag bezig stervenden op te zoeken en hun zonden te vergeven maar ze stierven zelf ook bij bosjes. Het vertrouwen in de priester nam af, want heel veel waren zelf bang voor de Zwarte Dood en vluchtte angstig weg. Het werd zo erg dat Paus Clemens VII iedereen die stervende was de zonden vergaf omdat anders heel veel mensen zouden sterven zonder vergeven te worden. Midden op straat zakte soms mensen in elkaar een niemand verpleegde hen. De pestdokters met hun rare vogelachtige maskers liepen rond zonder iets te kunnen doen. De mensen meden de zieken omdat ze bang waren besmet te raken. De angst onder de mensen was erg groot. De flagellanten kwamen op. De flagellanten zeiden dat de mensen moesten lijden om de Zwarte Dood te overwinnen. Ze liepen in lange optochten door het land terwijl ze zichzelf geselde (zweepslagen geven). De mensen waren doodsbang en sloten zich bij hen aan. In grote groepen liepen ze van de ene naar de andere stad en namen zo ook de ziekte mee! In deze verenigingen ging het er niet altijd even netjes aan toe en priesters werden zonder pardon vermoord. De Kerk verbood dit omdat ze het geselen geen goede methode vonden en priesters doden, dat kon natuurlijk helemaal niet! De mensen deden wat ze wilden. Ach, we leven toch maar kort, we gaan dood door de pest. Dan zijn we in de Hemel of de Hel, wat maakt het uit. Zo dachten de mensen. Ze gingen anders denken. De beroemde schrijver Bocaccio schreef zijn gedurfde Demacerone bijvoorbeeld in de tijd van de Zwarte Dood. Voor de tijd van de Zwarte Dood was het veel moeilijker geweest om het populair te maken. Er waren uiteindelijk zoveel slachtoffers dat pas rond 1600 er weer evenveel inwoners waren. Moet je je voorstellen, in 4 jaar overleden meer mensen dan er in 250 jaar bijkwamen!

Wat is de pest/ zwarte dood?

De pest is een infectieziekte die mensen kregen door een beet van een zieke vlo. Deze vlo was besmet met een bacterie die Yersina Pestis heet (pas ontdekt in 1898!). Deze bacterie zorgde ervoor dat de vlo maar honger bleef houden. Hoeveel bloed hij ook dronk het was nooit genoeg. Deze vlo zat het liefste op de zwarte rat. En er waren veel zwarte ratten in de middeleeuwen. Mensen sliepen vaak op matrassen van stro. Ook gooide zij gewoon hun afval op straat. De rat had dus en een heerlijke slaapplek en al het eten van de wereld. Zaten er zieke vlooien op de rat, dan stierf hij al snel, omdat er zoveel bloed werd gedronken en hij zelf ook ziek werd. De vlo, die razende honger had, sprong over naar de mens voor eten en beet haar ook, voor dat ze zelf stierf van de honger.

Er zijn drie soorten pest:

1) de builenpest: die kreeg je van de vlooienbeten. Na twee tot acht dagen werd je heel erg ziek. Na een paar dagen kreeg je builen, soms wel zo groot als een appel! Deze waren blauw, paars en soms ook zwart en waren heel pijnlijk. Soms barsten ze zelf over. Sommige mensen (ongeveer een kwart) overleefde deze soort pest. Hij was ook niet besmettelijk.

2) de longpest: deze was wel besmettelijk. Bij de longpest is de infectie in de longen terechtgekomen. Je kreeg het heel benauwd met veel slijm. Als je hoest vliegen er allemaal kleine slijmdruppeltjes in het rond. Daar zat de infectie in, waardoor het makkelijk was over te dragen. Als je longpest had, was je binnen een paar dagen vaak dood.

3) pestsepsis: Deze pest zat direct in je bloedbaan. Als je deze pest had, was je meestal binnen een dag dood, nog voor de builen konden ontstaan.

De Joden

Meestal denken de mensen bij Jodenvervolgingen aan de Holocaust van Adolf Hitler. Dat klopt niet helemaal. Ook in andere tijden hadden de Joden het soms niet gemakkelijk. Ze gingen vaak bij elkaar wonen. Dat had als voordeel dat ze elkaar goed kenden en dat de synagoge niet ver weg was. Soms ging de samenwerking met niet-Joden niet zo gemakkelijk (hé, dat herkennen we). Toen de Zwarte Dood kwam, wezen enkele bange mensen de Joden aan als zondebokken. "Ze hebben de waterputten vergiftigd, ik zag het zelf!" zeiden de mensen. Het viel namelijk op dat het percentage Joden dat door de Zwarte Pest aanzienlijk kleiner was dan bij niet-joden. Men wist toen niet dat de Zwarte Pest zich snel kon verspreiden door een gebrek aan hygiëne. De Joden hadden echter in de Tora geleerd dat hygiëne een soort heilige wet van God was. Zo ben je goed voor je lichaam, maar ook voor de gemeenschap. In die zin was de Tora, met de wetten van Mozes, zijn tijd ver vooruit. In de periode van 1348-1351 leverde dat de Joden een hoop ellende op. Men dacht dat de Joden met opzet ervoor zorgden dat niet-Joden zo zwaar werden getroffen. Zo werden hele Joodse wijken uitgemoord. Dit werden pogroms genoemd. Wat misschien ook een rol speelde in het afmaken van de Joden was dat veel mensen schulden hadden bij Joodse bankiers. Als die bankiers werden vermoord waren ze in een klap van die schulden af. Paus Clemens VI verbood om de de Joden kwaad te doen maar vanwege de Babylonische ballingschap luisterde niemand naar de zwakke paus in Avignon. De Joden werden op deze manier nog duidelijker de buitenbeentjes van de samenleving.

Nasleep

De Zwarte Dood had een vreselijke nasleep. Omdat zoveel mensen gedood waren, waren er ook geen mensen om het land te onderhouden. De oogsten mislukte en hongersnood sloeg toe. Daarbovenop kwam nog dat doordat er weinig mensen waren en veel geld, de munt in een crisis kwam. De Franse munt bijvoorbeeld was bijna niks meer waard en daardoor werden er soms veel munten uit de roulatie (zo noem je dat als geld niet meer wordt gebruikt) gehaald. Doordat de Honderdjarige Oorlog nog bezig was werd met name het Frankrijk van koning Filips VI en Jan II zwaar getroffen. Engelse bendes plunderden het hele land en maakte het land arm. De steden waren opeens veel leger, nu zoveel mensen waren gestorven. Nog regelmatig zou de Zwarte Dood soms opduiken in Europa, maar nooit zo erg als in 1348. De enige echte reden dat hij gestopt was, was dat de overgebleven mensen nu tegen de pestbacterie konden. Hun kinderen konden dat niet en werden wel weer getroffen door de pest. Tegenwoordig is de pest niet meer gevaarlijk. Er bestaat een vaccin tegen en er overlijden maar weinig mensen aan de pest nu. Europa heeft zich opvallend snel hersteld van de zware epidemie. In de daaropvolgende eeuw zou Europa in toenemende mate toonaangevend worden in de wereld. : )

Video

• De Zwarte Dood als een keerpunt in de geschiedenis van Europa
• Pandemie, de zwarte dood en de corona-virus

Link

Artikel over Zwarte Dood (1347-1352)