Unie tussen Zweden en Noorwegen
| Verenigde Koninkrijken van Zweden en Noorwegen Förenade Konungarikena Sverige och Norge De forenede Kongeriger Norge og Sverige
 | |
|---|---|
| Hoofdstad | Stockholm en Oslo |
| Talen | Zweeds, Noors |
| Adellijk huis | Huis Holstein-Gottrop Huis Bernadotte |
| Bestuursvorm | Personele unie |
Portaal  Geschiedenis
| |
.svg)
De unie tussen Zweden en Noorwegen bestond tussen 1814 en 1905. In deze tijd waren Noorwegen en Zweden twee aparte landen, maar hadden dezelfde koning. Dit wordt een personele unie genoemd. Zweden had hierdoor veel invloed in Noorwegen. De unie werd officieel de Verenigde Koninkrijken van Zweden en Noorwegen genoemd. In het dagelijks taalgebruik noemde men de unie vaak Zweden-Noorwegen.
De unie ontstond in 1814. Vóór die tijd behoorde Noorwegen tot het Koninkrijk Denemarken en Noorwegen, waarin Denemarken en Noorwegen één land waren. Denemarken had echter de kant van de Franse keizer Napoleon Bonaparte gekozen tijdens de Coalitieoorlogen. Frankrijk verloor de oorlog en Denemarken moest Noorwegen afstaan aan Zweden. Zweden had namelijk Finland verloren aan Rusland, waardoor Noorwegen als een compensatie werd gezien. Denemarken vond het niet erg om Noorwegen af te staan, maar de Noren waren hier niet blij mee. Tijdens de 19e eeuw werd de roep om onafhankelijkheid van Zweden steeds groter. Noorwegen verklaarde zich in 1905 onafhankelijk, wat enkele maanden later door Zweden werd erkend.
Na de onafhankelijkheid bleef Noorwegen een koninkrijk, maar koos een andere koning. De Deense prins Karel werd uiteindelijk gekroond tot koning Haakon VII.
Geschiedenis
Voorgeschiedenis
Noorwegen was tussen 1537 en 1814 onderdeel van het koninkrijk Denemarken en Noorwegen. Denemarken en Noorwegen vormden toentertijd één echt land. Het koninkrijk werd vaak "Denemarken" genoemd, aangezien Denemarken het belangrijkste deel van het koninkrijk was. De Denen hadden dan ook veel invloed, maar de Noren werden gezien als gelijken. De meeste Noren voelden zich dan ook thuis als onderdeel van Denemarken. Veel Noren konden naar Denemarken verhuizen en de twee delen konden makkelijk handel met elkaar drijven.
Tijdens de Coalitieoorlogen koos Denemarken-Noorwegen echter de kant van Napoleon Bonaparte. Dit leek toentertijd een slim idee, aangezien Napoleon aan het winnen was en veel gebieden in Europa in zijn bezit had. Frankrijk verloor uiteindelijk, waarna op het Congres van Wenen de toekomst van Europa werd bepaald. Op het congres werd besloten dat de Deense koning Noorwegen moest geven aan Zweden. Tijdens de Coalitieoorlogen had Zweden namelijk zijn bezittingen in Finland verloren aan de Russen. Zweden vocht eerst aan Napoleons kant, maar wisselde de later van kant. Hierdoor behoorde Zweden ook tot de winnaars van de oorlogen. Noorwegen was hierdoor een compensatie voor het verliezen van Finland. De Deense koning ging hiermee akkoord, aangezien Denemarken zijn andere koloniën (zoals IJsland en Groenland) mocht houden.
Ontstaan
De Noren waren hier niet blij mee, aangezien zij Denemarken-Noorwegen als een goed ding zagen. De Noren vochten zelfs een korte oorlog tegen Zweden; de Zweeds-Noorse Oorlog van 1814. In deze oorlog verklaarden zij zich korte tijd onafhankelijk en namen een Deense prins als hun koning. Noorwegen probeerde steun te krijgen van het Verenigd Koninkrijk, maar de Britten zagen hier vanaf. Hierdoor moest het land zich na enkele weken overgeven aan de Zweden.
De Zweedse koning ging wel akkoord met een compromis. Noorwegen mocht zijn eigen grondwet houden, die de macht van de koning beperkte. Uiteindelijk ging Noorwegen ook akkoord met deze compromis.
De unie in praktijk
Noorwegen en Zweden officieel twee aparte landen. Ze hadden een eigen grondwet, een eigen parlement, een eigen regering en eigen wetten. In Noorwegen was de macht van de koning ook beperkter als in Zweden. Toch hadden beide landen dezelfde koning. Ook was er vrijhandel tussen beide landen en werden ze internationaal als één land gezien. De Zweden zagen Noorwegen ook als onderdeel van hun land, terwijl de Noren dit anders zagen. De koning van de unie was vrijwel altijd in Stockholm. Hij stuurde een premier naar Noorwegen voor het dagelijks bestuur.
In de 19e eeuw kwam het nationalisme op in Europa, waaronder in Noorwegen. Steeds meer Noren wilden hierdoor onafhankelijkheid van Zweden. De Noren zagen hun cultuur en identiteit namelijk als anders. Andere inwoners van het land vonden juist dat Noorwegen, Zweden en Denemarken een gemeenschappelijk identiteit hadden. Zij pleitte zelfs voor een nieuwe Unie van Kalmar, waarin de landen verenigd werden. Toch werd het Noorse nationalisme steeds populairder tijdens de 19e eeuw. In 1884 werd Noorwegen een stuk democratischer en werden verkiezingen vrijer. Dit leidde tot de opkomst van de liberale partij Venstre. Venstre won de verkiezingen van 1891 en pleitte voor algemeen kiesrecht en Noorse onafhankelijkheid.
Zweden was hiertegen, waardoor de liberale Noorse regering voorbereidingen trof. Het land begon met het opzetten van eigen instituten en eigen leger. Ook wilde Noorwegen haar eigen economie beschermen, waardoor het importbelasting begon te heffen op Zweedse producten. De Zweden hieven hierdoor de vrijhandel tussen beide landen op. Zweden probeerde verschillende keren om de unie te redden, maar dit leidde tot steeds meer Noors zelfbestuur.
Einde
Op 23 mei 1905 nam het Noors parlement een wet aan om zijn eigen ambassadeurs te benoemen. Het Noors buitenlands beleid werd voorheen door Zweden gedaan, maar met deze wet wilde Noorwegen dit zelf doen. De Noorse koning weigerde de wet te tekenen, waardoor de regering wilde aftreden. De koning weigerde ook het aftreden van de regering te herkennen, wat hij niet mocht doen volgens de grondwet. Hierdoor ontstond een grondwettelijke crisis die de koning weigerde op te lossen. Het Noors parlement nam op 7 juni 1905 een wet aan om de unie met Zweden op te heffen.
De Zweedse koning en regering waren tegen deze wet en stuurde zijn leger naar de Noorse grens. Noorwegen mobiliseerde ook zijn leger naar de grens. Het kwam echter nooit tot een oorlog. Op 13 augustus 1905 hield Noorwegen een referendum over de onafhankelijkheid onder de bevolking. Maar liefst 99,9% van de Noren was voor de onafhankelijkheid. In Zweden was de bevolking tegen de oorlog. De Zweedse regering erkende dat de unie niet meer te redden was. De parlementen van beide landen stemden voor het einde van de unie op 16 oktober.
Na de onafhankelijkheid werd er nieuw referendum gehouden over de vraag of Noorwegen een monarchie of republiek moest worden. Tijdens het referendum stemde 78% van de bevolking voor de monarchie. Noorwegen koos de Deens prins Karel voor deze rol, die de naam koning Haakon VII kreeg.
Koningen
- Karel XIII (1814-1818)
- Karel XIV Johan (1818-1844)
- Oscar I (1844-1859)
- Karel XV (1859-1872)
- Oscar II (1872-1905)