Jan de Quay
| Jan de Quay | |
|---|---|
.jpg)
| |
| De Quay in 1962 | |
| Naam voluit | Jan Eduard de Quay |
| Geboren | 26 augustus 1901 |
| Geboren te | 's-Hertogenbosch |
| Overleden | 4 juli 1985 |
| Overleden te | Beers |
| Partij | Katholieke Volkspartij (KVP) |
| Functie | Minister-president van Nederland |
| Aantreden | 19 mei 1959 |
| Aftreden | 24 juli 1963 |
| Voorganger | Louis Beel |
| Opvolger | Victor Marijnen |
Portaal  Politiek
| |
Jan de Quay ('s-Hertogenbosch, 26 augustus 1901 – Beers, 4 juli 1985) was een Nederlands politicus namens de Katholieke Volkspartij (KVP). De Quay was minister-president van Nederland tussen 1959 en 1963.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was De Quay een van de oprichters van de Nederlandse Unie. De Nederlandse Unie wilde samenwerken met de Duitse bezetter om zo Nederland zelfbestuur te geven, maar in 1941 werd de partij verboden. Aan het einde van de oorlog werd De Quay minister van Oorlog in de regering van Pieter Sjoerds Gerbrandy. Vanwege zijn oorlogsverleden was De Quay erg omstreden. Hij werd uiteindelijk partijleider van de Katholieke Volkspartij (KVP) en minister-president. Onder De Quay werden onder andere de bijstand en de vrije zaterdag ingevoerd en werd er aardgas in Slochteren ontdekt.
Levensloop
Jeugd en opleiding
De Quay werd geboren op 26 augustus 1901 in de Brabantse stad 's-Hertogenbosch. Hij kwam uit een katholiek gezin. Op jonge leeftijd verhuisde De Quay naar het Zuid-Hollandse Katwijk, waar hij ook naar de middelbare school ging. Vervolgens studeerde hij rechten en later psychologie aan de Universiteit Utrecht. Hij was een van de eerste Nederlanders die promoveerde in de psychologie. Hij werd vervolgens docent en later hoogleraar aan de Katholieke Hogeschool Tilburg, wat tegenwoordig de Tilburg University heet.
.jpg)
Op 27 augustus 1927 trouwde hij met Maria van der Lande. Het paar kreeg samen vijf zonen en vier dochters.
Oorlogsjaren
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was De Quay betrokken bij de Nederlandsche Unie. Deze unie werd kort na de Duitse invasie van Nederland opgericht. Het was een politieke beweging die bestond uit personen die wilden samenwerken met de Duitse bezetter. De beweging was geen aanhanger van het nationaalsocialisme, maar wilde eerder de Nederlandse belangen onder Duitse bezetting vertegenwoordigen. De Nederlandsche Unie was bereid om te onderhandelen met de Duitse bezetter om deze belangen te behartigen. Zo wilde de Unie een regeling treffen over Joden die voor de oorlog naar Nederland gevlucht waren, maar wilde Joden die al generatieslang in Nederland woonden beschermen. Hiermee wilde de Nederlandsche Unie de wind uit de zeilen van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) halen. In 1941 werd de Nederlandsche Unie door de Duitse bezetter verboden.
De Quay werd tussen 1942 en 1943 vastgezet in kamp Sint-Michielsgestel. Hij was onderdeel van de Heeren Zeventien; een groep van zeventien belangrijke Nederlandse bestuurders die vastzaten in dat kamp. Na zijn vrijlating dook hij onder tot aan de bevrijding van Zuid-Nederland in 1944. De Quay werd toen voorzitter van een tijdelijke organisatie die huisvesting in het zuiden van Nederland moest regelen. Tussen 5 april en 23 juni 1945 was hij ook kort minister van Oorlog in de regering van premier Pieter Sjoerds Gerbrandy.
In de politiek
Na de oorlog werd De Quay actief binnen de Nederlandse Volksbeweging. Deze organisatie wilde een einde maken aan de verzuiling in Nederland. Sinds de late 19e eeuw was de Nederlandse samenleving namelijk in vier zuilen (protestanten, katholieken, socialisten en liberalen) verdeeld. Deze vier groepen leefden vrijwel gescheiden van elkaar en hadden hun eigen partijen, organisaties, kranten, verenigingen, etc. De Nederlandse Volksbeweging wilde hier juist vanaf, maar de verzuiling zou nog tot aan de jaren 1960 bestaan. De Quay verliet de Nederlandse Volksbeweging en werd onderdeel van de Katholieke Volkspartij (KVP).
De naam van De Quay werd in 1946 gezuiverd nadat premier Wim Schermerhorn een historisch onderzoek instelde. Tussen 1946 en 1959 was hij commissaris van de Koningin voor Noord-Brabant.
Kabinet-De Quay
De Katholieke Volkspartij won in 1959 de Tweede Kamerverkiezingen en werd de grootste politieke partij. De Quay was destijds niet verkiesbaar, maar de KVP haalde hem toch naar voren als minister-president. De Quay weigerde dit eerst, maar accepteerde het aanzoek uiteindelijk. Dit kwam onder meer doordat zowel de katholieke bisschoppen als koningin Juliana het verzoek steunden. De Quay leidde een centrumrechts kabinet bestaande uit de Katholieke Volkspartij (KVP), de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), de Christelijk-Historische Unie (CHU) en de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). Dit was het eerste naoorlogse kabinet zonder de Partij van de Arbeid (PvdA).
Onder De Quay werd Nederlands-Nieuw-Guinea aan Indonesië gegeven. Ook werd er aardgas in Slochteren gevonden, waardoor Nederlands begon met het pompen van gas uit Groningen. Daarnaast kregen ambtenaren op zaterdag vrij, besloot de overheid zich minder met de loonvorming te bemoeien en werd de algemene bijstandswet ingevoerd.
Tijdens de verkiezingen van 1963 wist de KVP maar liefst 50 zetels te behalen (het hoogste aantal zetels ooit). Desondanks besloot De Quay te stoppen als premier. Volgens De Quay had namelijk weinig plezier in zijn werk.
Na zijn premierschap
De Quay was tussen 1963 en 1966 en tussen 1967 en 1969 lid van de Eerste Kamer namens de Katholieke Volkspartij. In de tussenperiode van 1966-1967 was hij ook minister van Verkeer en Waterstaat en vicepremier in het kabinet van premier Jelle Zijlstra. Tijdens de jaren 1960 had De Quay veel moeite met de veranderingen in de katholieke kerk. In 1973 besloot hij zich terug te trekken op landgoed Hiersenhof.
In 1975 werd De Quay ziek en overleed uiteindelijk in 1985.
Bronnen
- Het artikel op Wikipedia
- Koops, Enne (2020). Jan de Quay: politicus met een dubbel imago via Historiek.
