Liniaal

Een liniaal van 30 centimeter lang.

Een liniaal is een meetinstrument en een (teken- en meet) gereedschap wat in de wiskunde, de bouw en bij het tekenen wordt gebruikt. Een liniaal kan daarnaast nog worden gebruikt voor afstanden op de kaart te meten. Een liniaal is vaak rechthoekig van vorm. Linialen worden gemaakt van plastic, kunststof, metaal of hout. Op een liniaal staan vaak met cijfertjes de maten aangegeven.

Een liniaal wordt soms gebruikt tijdens de rekenlessen op de basisschool. Op de middelbare school wordt tijdens wiskunde vaak eerder een geodriehoek gebruikt.

Lengte en maten

Er zijn verschillende soorten linialen. In Nederland en België worden de maten op de liniaal bijna altijd aangegeven in centimeters. De lange streepjes hebben een cijfertje, dat zegt hoeveel centimeter de afstand van het cijfertje 0 precies is. Daartussen bevinden zich weer kortere lijntjes. Dit zijn de millimeters. Tussen elke centimeter zitten negen van deze lijntjes, want de tiende millimeter is weer een centimeter. Vaak is het lijntje van de 5 millimeter net iets langer dan de rest van de millimeter. Hierbij staat geen getal, maar dat is makkelijker bij het tellen. In Engeland en de Verenigde Staten zijn er liniaal in inches, wat daar gebruiken ze in plaats van centimeters inches. In Nederland en België kom je weleens linialen tegen waaraan de ene kant de maten in centimeters en millimeters staan en aan de andere kant in inches.

Close-up van een liniaal.

De meeste linialen hebben een lengte van 30 centimeter. Dit past vaak niet in een etui, dus zijn er ook linialen van 15 centimeter (de helft dus). Bij het tekenen kan een liniaal van 30 centimeter weer te kort zijn, daarom zijn er ook linialen van 50 centimeter en er bestaan zelfs linialen van 1 meter!

Meetinstrumenten waar een liniaal in zit

De liniaal zit in sommige andere meetinstrumenten verwerkt. Het bekendste voorbeeld is een geodriehoek. Naast een liniaal heeft een geodriehoek ook nog een gradenboog. Het liniaalstuk van een geodriehoek is vaak 14 centimeter lang. Daarnaast zit er ook nog een liniaal verwerkt in een parallelliniaal, die in de scheepvaart wordt gebruikt.

Een meetlint, een rolmaat en een duimstok hebben dezelfde functie als een liniaal, maar zijn handiger om te gebruiken in de bouw. Deze dingen zijn steviger dan een liniaal en gaan dus minder snel stuk.

Tekentafel

Klassieke tekentafel

Hoewel ontwerpen en technische tekeningen tegenwoordig veel op de computer worden gemaakt, zie je af en toe nog een tekentafel. Deze heeft een tweetal linialen die haaks op elkaar staan en middels een knop gedraaid kunnen worden. Ook in het tekenprogramma op de computer kan gebruik worden gemaakt van linialen.

Geschiedenis

Nippur el-meetlat uit Sumer

Het oudste gebruik van een soort liniaal stamt uit ca. 2.650 v. Chr. uit de stad Nippur in Sumer. Het is een staaf van een koperlegering met daarop enkele krassen die overeen komen met menselijke lichaamsdelen zoals de el (afstand van de elleboog tot de middelvinger), hand (101,6 mm) en voet (305 mm).

Dergelijke maten waren niet echt standaard (je hebt mensen met grote en kleine handen en voeten). Toch hadden ze in Sumer al linialen van ivoor met een standaard verdeling. Deze hebben een verbazing-wekkende nauwkeurigheid in decimale (tientallige) onderverdelingen gemarkeerd, tot op 0,13 mm. Oude (bak)stenen die in de hele regio zijn gevonden, hebben afmetingen die overeenkomen met deze eenheden.

Anton Ullrich vond de duimstok uit in 1851. Frank Hunt maakte later de flexibele liniaal in 1902.