Wede

Werk in uitvoering! Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt. Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren. De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel. Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

Wede Isatis tinctoria
Leefgebied	Turkije, Italië, Zuidoost Europa, (oorspronkelijk) De Euraziatische steppe
Leefomgeving	Rivierduinen, hogere rivieroevers, rivierdijken, kribben
Behoort tot de	Brassicaceae (Kruisbloemenfamilie)
Portaal Biologie

De wede of weed (Isatis tinctoria) is een tweejarige plant uit de kruisbloemenfamilie. Voor de komst van de kleurstof indigo in de lakenindustie werd wede gebruikt om wedeblauwe wol mee te maken. De weedas (de as van de plant) werd gebruikt om salpeter mee te maken; een ingrediënt van buskruit. Deze plant is daarnaast de waardplant voor onder meer het oranjetipje en het groot koolwitje. Hij staat op de rode lijst en is dus in Nederland beschermd.

Uiterlijk

Bloemen

• Klein en geel
• Groeien in trossen

Bladeren

• Blauwgroen met een witte hoofdnerf (de grote nerf die door het midden van een blaadje heen loopt)
• Langwerpig en pijlvormig

Steel

• Blauw/paars
• Glanst een beetje door het laagje van was
• Groeit recht omhoog
• Meerdere vertakkingen

Voorkomen

De oorspronkelijke groeiplaats van wede zijn de Euraziatische steppes, maar al in de oudheid is deze plant naar Europa gebracht doordat wede gebruikt kan worden als verf voor wol. Wede is in Nederland zeldzaam en groeit vooral langs de oevers van de Waal en de Rijn. Dat komt doordat de zaadjes uit Beieren en Zwitserland door de rivier worden meegenomen naar Nederland.

Geschiedenis

Wede werd in West-Europa tot in de zestiende eeuw gebruikt om blauwe kleurstof uit te halen. Wede is uitgebreid verbouwd in Nederland (Zeeland) voor de pastel, maar dat zorgde niet voor vaste verbouwplaatsen. Dat gebeurde bijvoorbeeld wel in Zuid-Duitsland en Frankrijk. Vanaf 1100 groeide de lakenindustrie heel erg. De wedecultuur stortte volledig in toen de Portugezen, en later de Nederlanders en Engelsen, indigo uit India naar Europa brachten.

Wede wordt tegenwoordig nog gebruikt door sommige eco-printers en om schapenwol en -vilt op een natuurlijke manier te verven.

Van plant tot kleurstof

Wede wordt geoogst vlak voor de bloei en daarna in stukken gesneden. Vervolgens begon het rottingsproces. Als resultaat ontstaat er een kleiachtige massa, genaamd pastel. Van deze pasta werden balletjes gemaakt, die kokanjes werden genoemd. Die balletjes werden gedroogd, verscheept en verkocht.

Zo'n balletje wordt in een “wede-kuip” met zemelen en veel water gedaan. Soms werd daar óók nog de plant mede aan toegevoegd. (Op zichzelf zorgt meekrap in textiel voor een 'Turksrode' tint.) Na één of twee dagen is het resultaat een geel-groenige vloeistof.

Textiel wordt maar voor tien seconden in de vloeistof gedoopt. De kleurstof hecht zich snel aan het textiel, dat te drogen wordt gehangen. Daarbij komt de gele kleurstof in aanraking met zuurstof uit de lucht, waardoor het verandert in pastelblauw, dat er bij een wasbeurt niet meer uitgaat! Door dit proces te herhalen kon de kleur donkerder gemaakt worden, maar een diepe, donkerblauwe tint is met wede niet mogelijk. Dat is ook de reden waarom de wede na de komst van de kleurstof indigo niet meer gebruikt werd; de kleur van indigo is veel intenser.

Zie ook

• Recept: Wol met wede verven