Toeslagenaffaire

De toeslagenaffaire, ook wel kinderopvangtoeslagenaffaire genoemd, is een kwestie in Nederland, waarbij 26.000 ouders onterecht van fraude werden verdacht. Zij moesten vervolgens hun kinderopvangtoeslag terugbetalen en werden hiermee slachtoffer van de harde fraudeaanpak van de Belastingdienst. Dit alles vond plaats tussen 2013 en 2019. In 2018 kwam de toeslagenaffaire aan het licht en dat leidde tot verschillende rechtszaken en onderzoeken.

In 2020 werd uiteindelijk een parlementaire enquêtecommissie onder leiding van Chris van Dam (CDA) ingesteld, die onderzoek moest doen naar de affaire.

Deze commissie verhoorde:

• de betrokken ambtenaren van de Belastingdienst;
• de ministers Rutte (AZ, 2010-2024), Asscher (SZW, 2012-2017) en Hoekstra (Fin, 2017-2022);
• de staatssecretarissen Weekers (Fin, 2010-2014), Wiebes (Fin, 2014-2017), Snel (Fin, 2017-2019) en Van Ark (SZW, 2017-2020).

Uit het onderzoek van de commissie kwam niet alleen kritiek op de werkwijze van de Belastingdienst, maar op de hele Nederlandse rechtsstaat: de Tweede Kamer had wetten gemaakt die niet uit te voeren waren, ambtenaren hadden te veel geheimhouden, het kabinet hield informatie achter en gaf onjuiste informatie, en de Raad van State had slecht advies gegeven aan het kabinet over wetten. Niet alleen de verantwoordelijke ministers, maar ook minister-president Mark Rutte moest het ontgelden: er zou sprake zijn van een Ruttedoctrine; premier Rutte zou de opdracht geven aan ambtenaren om zo min mogelijk informatie vast te leggen.

Na de onthullingen trad Lodewijk Asscher, PvdA-leider en voormalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, af als lijsttrekker van de Partij van de Arbeid. Een dag later, op 15 januari, viel het kabinet-Rutte III en bood het zijn ontslag aan aan de koning; het kabinet werd demissionair. Eric Wiebes (VVD), in Rutte III minister van Economische Zaken en Klimaat, besloot helemaal niet meer terug te keren: hij was ten tijde van de toeslagenaffaire staatssecretaris van Financiën en daarmee verantwoordelijk voor de Belastingdienst. In 2019 stapte oud-staatssecretaris Menno Snel (D66) van Financiën al op vanwege de kwestie.

De kwestie werd grotendeels aan het licht gebracht en geleid door Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP), alsook journalisten Pieter Klein (RTL Nieuws) en Jan Kleinnijenhuis (Trouw). Alle slachtoffers zouden binnen 4 maanden eenmalig gecompenseerd worden met 30.000 euro, ongeacht de schade die geleden was. Personen met meer schade zouden een hogere compensatie krijgen. Na de affaire kwamen er verschillende oproepen om de werkwijze van de Belastingdienst grondig te veranderen. Uiteindelijk heeft de Belastingdienst besloten de schulden van de gedupeerde ouders kwijt te schelden en af te zien van verdere vorderingen.

In 2022 zijn er pogingen gedaan om de belastingdienst of ambtenaren daarvan te berechten. Dat bleek echter onmogelijk. In wezen is de belastingdienst immuun zoals dat heet. De rechter oordeelde welliswaar dat de benadeelden veel onrecht was aangedaan, maar had niet de wettelijke middelen om tot een veroordeling te komen.

Televisieserie

In november 2024 werd een gedramatiseerde driedelige serie van regisseur Joram Lürsen uitgezonden bij BNNVARA over de toeslagenaffaire. Hierbij heeft de maker fictieve personen in beeld gebracht die de situatie op een soortgelijke manier beleven zoals het in het echt moet zijn gebeurd. Daartoe is er veel onderzoek verricht. Ook zijn er enkele documentaire-beelden te zien van de bewindslieden van toen.