Fjodor Dostojevski: verschil tussen versies
| (18 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| − | |||
{{Infobox auteur | {{Infobox auteur | ||
| naam = Fjodoro Dostojevski | | naam = Fjodoro Dostojevski | ||
| Regel 26: | Regel 25: | ||
'''Fjodor Michajlovitsj Dostojevski''' (geboren te [[Moskou]] op 11 november 1821 - gestorven te [[Sint-Petersburg]] op 9 februari 1881) was een van de bekendste schrijvers uit de Russische literatuur. Dostojevski had een unieke schrijfstijl. Hij schreef vaak haastig en maakte veel gebruik van nadruk en herhalingen. Overigens schreef hij niet de vrolijkste boeken; zijn personages lijden veel en worden vernederd. Toch zit er een boodschap van hoop en liefde in zijn boeken. Volgens hem had de wereld zowel een hoop verdriet als schoonheid. Dostojevski zelf leed aan [[epilepsie]] en volgens hem had dit invloed op zijn werk. | '''Fjodor Michajlovitsj Dostojevski''' (geboren te [[Moskou]] op 11 november 1821 - gestorven te [[Sint-Petersburg]] op 9 februari 1881) was een van de bekendste schrijvers uit de Russische literatuur. Dostojevski had een unieke schrijfstijl. Hij schreef vaak haastig en maakte veel gebruik van nadruk en herhalingen. Overigens schreef hij niet de vrolijkste boeken; zijn personages lijden veel en worden vernederd. Toch zit er een boodschap van hoop en liefde in zijn boeken. Volgens hem had de wereld zowel een hoop verdriet als schoonheid. Dostojevski zelf leed aan [[epilepsie]] en volgens hem had dit invloed op zijn werk. | ||
| − | Hij schreef 15 romans, 17 kortere boeken en 3 werken die waargebeurd zijn. Zijn bekendste boeken zijn ''[[Misdaad en straf]]'' (1866), ''[[De idioot]]'' (1869) en ''[[De gebroeders | + | Hij schreef 15 romans, 17 kortere boeken en 3 werken die waargebeurd zijn. Zijn bekendste boeken zijn ''[[Aantekeningen uit het ondergrondse]]'' (1864), ''[[Misdaad en straf]]'' (1866), ''[[De idioot]]'' (1869), ''[[Boze geesten]]'' (1871) en ''[[De gebroeders Karamazov]]'' (1881). |
==Biografie== | ==Biografie== | ||
===Jeugd=== | ===Jeugd=== | ||
| + | Fjodor Dostojevski werd geboren op 11 november 1821 in [[Moskou]]. Hij was het tweede kind van Mikhail en Maria Dostojevski. Zijn vader werkte als arts in een ziekenhuis. Ook stamde Dostojevski van een adellijke familie af. Hij had één oudere broer en zeven jongere broers en zussen. Hij kwam van jongs af aan in contact met literatuur. Zijn ouders hadden veel boeken van allerlei Russische en Europese schrijvers, zoals [[Nikolaj Gogol]], [[Aleksandr Poesjkin]], [[Friedrich von Schiller]], [[Johann Wolfgang von Goethe]], [[Miguel de Cervantes]], [[Walter Scott]] en [[Homerus]]. | ||
| + | |||
| + | In 1833 stuurden zijn ouders hem naar een [[kostschool]]. Volgens zijn ouders was dat goed om zijn gedrag aan te passen. Dostojevski voelde zich helemaal niet thuis op de school. De meeste leerlingen kwamen namelijk uit rijke gezinnen. Zijn ervaringen schreef hij later op in zijn roman ''[[De jongeling]]'' (1875). In 1837 overleed Dostojevksi's moeder aan [[tuberculose]]. Eén jaar later ging Dostojevski naar de militaire academie van [[Sint-Petersburg]]. Zijn oudere broer studeerde hier al. Dostojevski haatte de academie, omdat hij niet van wetenschappelijke vakken hield. In plaats daarvan tekende hij veel en verdiepte zich in architectuur. | ||
| + | [[File:Trutovsky_004.jpg|left|300px|thumb|Dostojevski in 1847]] | ||
| + | Na de dood van zijn vader in 1839 begon Dostojevski last te krijgen van [[epilepsie]]. Dostojevski's vader is waarschijnlijk door een beroerte overleden. Zijn buurman beschuldigde echter de [[lijfeigene]]n van de vader voor zijn dood. Toch werden de lijfeigenen vrijgesproken. In 1843 begon Dostojevski met het vertalen van werken. Zijn eerste vertaling was ''Eugénie Grandet'' van [[Honoré de Balzac]]. | ||
===Vroege carrière=== | ===Vroege carrière=== | ||
| + | In 1845 schreef Dostojevski zijn eerste eigen roman, ''[[Arme mensen]]''. Het boek gaat over de relatie tussen de armen en rijken in Rusland. Het boek werd een succes en Dostojevski kon het geld goed gebruiken. Hij had een [[gokverslaving]] en leidde een luxe levensstijl. Eén jaar verscheen zijn tweede roman, ''[[De dubbelganger]]''. Zijn tweede roman werd echter slecht ontvangen. Dostojevski raakte in een depressie. Toch schreef Dostojevski nog enkele andere romans en korte verhalen. Ook die werken werden slecht ontvangen. | ||
| + | |||
| + | De negatieve kritiek op zijn werken kwam vooral van de literatuurcriticus [[Vissarion Belinski]]. Belinski was een heel invloedrijk persoon in Rusland. Hij prees Dostojevski's eerste roman, maar keurde de andere werken af. Dat kwam ook deels door hun verschillende kijk op de wereld. Belinski werd beïnvloed door het [[atheïsme]], het [[socialisme]] en het [[utilitarisme]]. Dostojevski was streng gelovig en vond het utilitarisme maar niets. Hoewel Dostojevski zich een tijdje tot het socialisme voelde aangetrokken, voelde hij niets voor een revolutie. | ||
| + | |||
| + | Dostojevski besprak met andere schrijvers politieke onderwerpen, zoals de afschaffing van de [[censuur]] en het lijfeigenschap. Die ontmoetingen waren illegaal. In 1848 braken in Europa overal revoluties uit. De Russische tsaar vreesde dat dat ook in Rusland zou gebeuren, zoals tijdens de [[Decembristenopstand]] van 1825. Dat zorgde er uiteindelijk voor dat Dostojevski werd opgepakt. | ||
===Gevangenschap=== | ===Gevangenschap=== | ||
| + | [[File:B_pokrovsky_kazn_1849.jpg|right|300px|thumb|Het vuurpeloton in 1849]] | ||
| + | Dostojevski werd eerst veroordeeld tot de [[doodstraf]]. Dat gebeurde toentertijd via een [[vuurpeloton]], waarbij meerdere mensen tegelijk ter dood gebracht werden. De doodstraf stond gepland op 23 december 1849. Op het allerlaatste moment zette de tsaar Dostojevski's straf om naar een gevangenschap. Die ervaring gebruikte hij later voor zijn roman ''[[De idioot]]'' (1869). | ||
| + | |||
| + | Vervolgens werd Dostojevski naar een werkkamp in [[Omsk]] gestuurd. De omstandigheden in het kamp waren zwaar. Toch stond Dostojevski bekend als een aardige man tegenover zijn medegevangenen. Hij kreeg kleding en zelfs een kopie van het [[Nieuwe Testament]]. Dat document was het enige boek wat hij mocht lezen. Dostojevski zat gevangen voor een periode van vijf jaar; hij kwam in 1854 vrij. Het boek ''[[Aantekening uit het dodenhuis]]'' (1862) is gebaseerd op zijn ervaringen in het gevangenkamp. | ||
===Huwelijken=== | ===Huwelijken=== | ||
| + | [[File:Dostoevskij_1863.jpg|left|250px|thumb|Dostojevski in 1863 in Parijs]] | ||
| + | Na zijn gevangenschap ging hij werken als leraar. Hij ontmoette Maria Dmitrievna Isaeva en de twee werden verliefd op elkaar. Ze trouwden met elkaar op 7 februari 1857. Ze waren niet gelukkig met elkaar. Dostojevski had last van zijn zwakke gezondheid. Hierdoor hoefde hij ook niet het leger in. | ||
| + | |||
| + | In 1862 begon Dostojevski zijn reis naar West-Europa. Hij bezocht verschillende plaatsen in Duitsland, België, Frankrijk, Zwitserland, Italië en het Verenigd Koninkrijk. Tijdens zijn reis ontmoette hij Polina Suslova met wie hij een relatie kreeg. Zijn vrouw, Maria, overleed in één jaar later. Dostojevski deed veel aan [[gokken]] en had grote schulden. Toen het tijdschrift waarvoor hij werkte failliet ging, verergerde de situatie. Zijn familieleden en vrienden moesten bijspringen om zijn schulden te kunnen betalen. Dostojevski ging vervolgens voor een nieuw tijdschrift werken. Toen hij de eerste twee delen van ''[[Misdaad en straf]]'' (1866) publiceerde, kreeg het tijdschrift een hoop nieuwe abonnees. | ||
| + | |||
| + | Dostojevski keerde terug naar [[Sint-Petersburg]] en kreeg een relatie met de 20-jarige Anna Grigoryevna Snitkina. Zij trouwden met elkaar op 15 februari 1867. Het echtpaar vertrok hierna naar Duitsland voor hun [[huwelijksreis]]. Tijdens de reis ontmoette Dostojevski ook de Russische schrijver [[Ivan Toergenjev]]. Hij begon met schrijven van ''[[De idioot]]'' (1869) en zijn dochter Sofia werd geboren. | ||
===Terugkeer naar Rusland=== | ===Terugkeer naar Rusland=== | ||
| + | In 1871 keerde Dostojevski terug naar Sint-Petersburg. Hij had grote schulden en probeerde om die af te betalen. Uiteindelijk kreeg hij de hulp van zijn familie. Zij verkochten een huurhuis in Peski. In 1873 stichtte hij samen met zijn vrouw zijn eigen uitgeverij. Op die manier publiceerde hij het boek ''[[Boze geesten]]'' (1872). In 1875 kreeg hij een zoon, Alexei. | ||
| − | + | Hierna begon Dostojevski met het werken aan zijn dagboek. In het boek zouden verschillende [[essay]]s over religie, politiek, ethiek en de maatschappij komen te staan. Tsaar [[Alexander II van Rusland|Alexander II]] wilde zelfs dat Dostojevski bij hem op bezoek kwamen om over de essays te praten. Ook wilde tsaar dat Dostojevski les zou geven aan zijn zoons. Hierdoor kwam hij in contact met de voornaamste families in Sint-Petersburg. In 1877 ging Dostojevski's gezondheid steeds verder achteruit. Hij werd een erelid van de [[Russische Academie van Wetenschappen]] en de [[Association Littéraire et Artistique Internationale]]. Ook was hij aanwezig mij de opening van monument voor Aleksandr Poesjkin in Sint-Petersburg in 1880, waar hij een speech gaf. | |
| + | |||
| + | Op 6 februari 1881 overleed Dostojevski door een bloeding in zijn longen. | ||
==Schrijverschap== | ==Schrijverschap== | ||
| + | Dostojevski wordt gerekend tot het [[realisme (literatuur)|realisme]] en het [[naturalisme]]. Het realisme wilde de samenleving op zo'n precies mogelijke manier beschrijven. Dostojevski's romans spelen zich af in de tijd waarin hij leefde. Hij probeerde in zijn romans (delen van) de Russische samenleving van die tijd zo goed mogelijk weer te geven. Het naturalisme was een beweging die na het realisme kwam. Die stroming had grotendeels dezelfde kenmerken als het realisme. Toch hield het naturalisme zich meer bezig met psychologische diepgang, uitsluiting uit de samenleving en het [[noodlot]]. | ||
| + | |||
===Politieke ideologie=== | ===Politieke ideologie=== | ||
| + | [[File:Fyodor_Mikahailovich_Dostoyevsky%27s_Study_in_St_Petersburg.jpg|left|300px|thumb|Dostojevski's werkkamer in [[Sint-Petersburg]].]] | ||
| + | Dostojevski was in zijn jongere jaren een [[socialisme|socialist]], maar keerde zich later tegen het socialisme.<ref name="Foreign Policy">{{Citeer bron |url= https://foreignpolicy.com/2022/06/25/russia-ukraine-war-literature-classics-imperialism-ideology-nationalism-putin-pushkin-tolstoy-dostoevsky-caucasus/ |titel= From Pushkin to Putin: Russian Literature’s Imperial Ideology |auteur= Volodymyr Yermolenko |uitgever= Foreign Policy |datum= 25 juni 2022 }}</ref> Hij werd toen [[conservativisme|conservatief]] en zeer religieus. Hij werd toen voorstander van de monarchie en de macht van de tsaar. Ook vond hij dat Rusland geen [[grondwet]] moest aannemen. Toch was hij wel voorstander van sociale veranderingen. In zijn tijd had Rusland nog een [[feodalisme|feodaal stelsel]]. Hij vond dat dat systeem afgeschaft moest worden, zodat de verschillende klassen dichter naar elkaar zouden toegroeien. Zijn ideaal was een christelijk Rusland waarin de tsaar het land zou verenigen.<ref>{{Citeer bron |url= https://ccsenet.org/journal/index.php/ells/article/view/0/44600 |titel= The Possessed: Dostoevsky’s Conscientious Monarchy |auteur= Yuanlin Liu |uitgever=English Language and Literature Studies |datum= 2021 }}</ref> | ||
| + | |||
| + | Hij was een Russisch [[nationalisme|nationalist]]. In zijn tijd waren er twee groepen intellectuelen: de pro-westerse intellectuelen en de slavofielen. De pro-westerse intellectuelen vonden dat Rusland een westers land moest worden. Zij waren beïnvloed door voornamelijk de Franse en Engelse cultuur. Zo moest Rusland meer vrijheid krijgen, moest de macht van de tsaar beperkt worden en moest er [[democratie]] ontstaan. De slavofielen vonden juist dat westerse invloeden geweerd moesten worden. Rusland moest geïsoleerd zijn en zich richten op zijn eigen cultuur en geschiedenis. Dostojevski was een tegenstander van het verwestersen van Rusland. Hij zag democratie en politieke partijen als problematisch. Toch was hij wel voorstander van een open Rusland in tegenstelling tot de slavofielen.<ref name="Foreign Policy"/> | ||
| + | |||
| + | Ook was een voorstander van de uitbreiding van Rusland. Dostojevski geloofde dat alle Slavische volkeren verenigd moesten worden. De Balkan stond toen nog onder de controle van het [[Ottomaanse Rijk]]. Tijdens de [[Tiende Russisch-Ottomaanse Oorlog]] (1877-1878) geloofde hij dat Rusland de islamitische Ottomanen moest verslaan. Hierdoor zou Rusland de Slavische volkeren (vaak christelijk) bevrijden. Die volkeren moesten dan weer onder de controle van Rusland staan ([[panslavisme]]).<ref>{{Citeer bron |url= https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10611967.2022.2101283 |titel= Dostoevsky’s Philosophical Universe |auteur= Marina F. Bykova |uitgever= Russian Studies in Philosophy |datum= 2022 }}</ref> | ||
===Religie=== | ===Religie=== | ||
| + | [[File:Modest_Durnov_-_Kirillov_before_his_suicide.jpg|right|300px|thumb|Alexei Kirillov uit ''[[Boze geesten]]'' laat Dostojevski's kritiek op het atheïsme zien. Hij gelooft dat hij door middel van [[zelfmoord]] de menselijk angst om te sterven weg te nemen. Als die angst wegvalt, zou er een nieuwe band tussen mens en God ontstaan, waarbij de menselijke wil tot nieuwe God wordt verheven.]] | ||
| + | Dostojevski was aanhanger van de [[Russisch-Orthodoxe Kerk]] en las veel christelijke [[filosofie]]. De religieuze invloeden zijn te merken in zijn teksten. Dostojevski verzette zich tegen het [[atheïsme]]. Voor hem was atheïst niet iemand die niet in God geloofde, maar iemand die zich tegen God verzette. Dostojevski vond het atheïsme duivels en onmenselijk. Een boek waarin dat thema terugkomt is ''[[Boze geesten]]'' (1871). Een groep atheïstische revolutionairen proberen een menselijke maatschappij op te richten zonder de hulp van God. Die maatschappij slaat echter om naar een onmenselijke maatschappij. Hij bedoelt hiermee dat degenen die wegrennen van God te maken zullen krijgen met vernietiging (van de moraal of de maatschappij).<ref>{{Citeer bron |url= https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/23753234.2017.1391674 |titel= Dostoevsky and the religious experience. An analysis of The Possessed |auteur= Sara Gacía Sanz |uitgever= Church Communication and Culture |datum= 2017 }}</ref> | ||
| + | |||
| + | Ook in ''[[De gebroeders Karamazov]]'' (1880) speelt religie een belangrijke rol. Het personage Dimitri vraagt in het boek ''"Maar wat zal er met de mensheid gebeuren?, vroeg ik hem, "zonder God en onsterfelijkheid? Alle dingen zijn dan toegestaan. Kunnen mensen dan doen wat zij willen?"'' Dat [[citaat]] is van Dostojevski's bekendste citaten. Dostojevski bedoelde hiermee dat religie nodig was om een moreel en goed leven te leiden. Religie en [[moraal]] zijn erg met elkaar verbonden dat er zonder religie geen moraal bestaat.<ref>{{Citeer bron |url= https://www.abc.net.au/religion/slavoj-zizek-if-there-is-a-god-then-anything-is-permitted/10100616 |titel= “If there is a God, then anything is permitted”: On Dostoevsky, freedom, and religious violence |auteur= Slavoj Žižek |uitgever= ABC News Australia |datum= 22 januari 2024}}</ref> Daarom verzette Dostojevski zich tegen ideologieën die God afkeurden, zoals het [[socialisme]] en het [[nihilisme]]. | ||
| − | ===Thema's | + | Voor Dostojevski was het Orthodox christendom de ware vorm van het christendom. Hij geloofde dat de [[Rooms-Katholieke Kerk]] de tradities van het [[Romeinse Rijk]] had doorgezet. Hierdoor was de kerk volgens hem antichristelijk. Ook vond hij dat de kerk te veel met politiek bezig was en te weinig met het christendom.<ref>{{Citeer bron |url= https://www.mdpi.com/2076-0752/12/2/76 |titel= The Holy See and Fyodor Dostoevsky: Mutual Attraction and Repulsion |auteur= Elena Besschetnova |uitgever= MDPI |datum= 2023 }}</ref><ref>{{Citeer bron |url= https://now.fordham.edu/arts-and-culture/dostoevskys-sharp-criticisms-of-catholicism-orthodox-christian-studies/ |titel= Dostoevsky’s Sharp Criticisms of Catholicism Examined in Orthodox Christian Studies Lecture |auteur= Joanna Mercuri |uitgever= Fordham Magazine |datum= 12 november 2015 }}</ref> Het [[protestantisme]] was volgens Dostojevski tegenstrijdig met zichzelf. Hij geloofde dat die christelijke stroming zijn geloof zou verliezen over verloop van tijd.<ref>{{Citeer bron |url= https://www.firstthings.com/article/2003/03/dostoevsky-and-the-fiery-word |titel= Dostoevsky and the Fiery Word |auteur= Richard John Neuhaus |uitgever= First Things |datum= maart 2003}}</ref> |
| + | |||
| + | ===Thema's=== | ||
| + | Naast religie spelen ook andere [[thema (literatuur)|thema's]] in Dostojevski's werken een rol. Een typisch boek van Dostojevski gaat over lijden en pijn. Het volgt een of meerdere personages die een eenzaam en geïsoleerd bestaan van de samenleving leiden. Zo heeft de verteller in ''[[Aantekeningen uit het ondergrondse]]'' zijn vertrouwen in de maatschappij verloren. Hij voelt zich eenzaam en haalt zijn geluk juist uit lijden (als rebellie tegen de samenleving). Ook zijn zijn personages vaak onbegrepen door de samenleving. Ljev Mýsjkin uit ''[[De idioot]]'' staat bekend om zijn goede hart en naïef, waardoor iedereen hem als dom ziet. Toch is Mýsjkin juist enorm slim. Dostojevski beschreef dan ook vooral personages uit groepen die onzichtbaar in de Russische samenleving, zoals de armen, mensen met geestelijke problemen en vrouwen die mishandeld worden. | ||
==Invloed en nalatenschap== | ==Invloed en nalatenschap== | ||
| + | [[File:Dostoevsky_"Brothers_Karamazov"_Yaroslavl_Volkov_theatre_Directing_Roman_Markholia_Stage_design_Vladimir_Kovalchuk_Costumes_Fagilia_Selskaya-2.png|left|300px|thumb|Van verschillende van Dostojevski's verhalen zijn later [[toneelstuk]]ken, televisieseries en films gemaakt. Een voorbeeld is ''[[De gebroeders Karamazov]]''.]] | ||
Dostojevski een van de twee bekendste Russische schrijvers uit de 19e eeuw. De andere belangrijke persoon is [[Lev Tolstoj]], die bekend staat om zijn boeken ''[[Oorlog en vrede]]'' en ''[[Anna Karenina]]''. Dostojevski's werken hadden een grote invloed op schrijvers uit zijn tijd. Ook had hij een invloed op de [[psychologie]] en de [[filosofie]]. Dostojevski schreef personages met veel psychologische diepgang, waardoor de lezer precies weet hij zij zich voelen en wat zij denken. Bijvoorbeeld: In ''[[Misdaad en straf]]'' beschrijft hij de schuldgevoelens en angst van Raskolnikov na het plegen van een dubbele moord. Raskolnikov moet steeds om zijn hoeden zijn om niet gepakt te worden. Hierdoor wordt hij zelfs ziek en leeft een eenzaam bestaan. Dostojevski had een grote invloed op verschillende schrijvers, zoals [[Franz Kafka]], [[Knut Hamsun]], [[James Joyce]], [[Aleksandr Solzjenitsyn]] en [[Anton Tsjechov]]. | Dostojevski een van de twee bekendste Russische schrijvers uit de 19e eeuw. De andere belangrijke persoon is [[Lev Tolstoj]], die bekend staat om zijn boeken ''[[Oorlog en vrede]]'' en ''[[Anna Karenina]]''. Dostojevski's werken hadden een grote invloed op schrijvers uit zijn tijd. Ook had hij een invloed op de [[psychologie]] en de [[filosofie]]. Dostojevski schreef personages met veel psychologische diepgang, waardoor de lezer precies weet hij zij zich voelen en wat zij denken. Bijvoorbeeld: In ''[[Misdaad en straf]]'' beschrijft hij de schuldgevoelens en angst van Raskolnikov na het plegen van een dubbele moord. Raskolnikov moet steeds om zijn hoeden zijn om niet gepakt te worden. Hierdoor wordt hij zelfs ziek en leeft een eenzaam bestaan. Dostojevski had een grote invloed op verschillende schrijvers, zoals [[Franz Kafka]], [[Knut Hamsun]], [[James Joyce]], [[Aleksandr Solzjenitsyn]] en [[Anton Tsjechov]]. | ||
| Regel 54: | Regel 92: | ||
==Overzicht van literaire werken== | ==Overzicht van literaire werken== | ||
| + | Onderstaande tabel toont een overzicht van Dostojevski's [[roman (literatuur)|romans]] en [[novelle]]s. Die boeken zijn allemaal naar het [[Nederlands]] vertaald met uitzondering van ''Khozayka'' (1847). Daarnaast schreef Dostojevski een serie van korte verhalen (zoals ''[[Witte nachten]]'' uit 1848), artikelen en essays en gedichten. Een groot deel hiervan is niet vertaald naar het Nederlands en daarom niet opgenomen in onderstaand overzicht. | ||
| + | [[Bestand:Klodt_Michail_Petrovich_-_Raskolnikov_and_Marmeladov.jpg|right|300px|thumb|Raskolnikov en Marmeladov praten met elkaar in ''[[Misdaad en straf]]''.]] | ||
| + | {| class="wikitable" | ||
| + | ! Nederlandse naam !! Russische naam !! Jaar | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Arme mensen]]'' || Бедные люди || 1846 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[De dubbelganger]]'' || Двойник || 1846 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Netotsjka Nezvanova]]'' || Неточка Незванова || 1849 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Ooms droom]]'' || Дядюшкин сон || 1859 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Het dorp Stepantsjikovo en zijn bewoners]]'' || Село Степанчиково и его обитатели || 1859 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[De vernederden en gekrenkten]]'' || Униженные и оскорблённые || 1861 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Aantekeningen uit het dodenhuis]]'' || Записки из Мёртвого дома || 1862 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Aantekeningen uit het ondergrondse]]'' || Записки из подполья || 1864 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Misdaad en straf]]'' || Преступление и наказание || 1866 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[De speler (roman)|De speler]] || Игрок || 1867 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[De idioot]]'' || Идиот || 1869 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[De eeuwige echtgenoot]]'' || Вечный муж || 1870 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[Boze geesten]]'' || Бесы || 1871 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[De jongeling]]'' || Подросток || 1875 | ||
| + | |- | ||
| + | | ''[[De gebroeders Karamazov]]'' || Братья Карамазовы || 1880 | ||
| + | |- | ||
| + | |} | ||
==Bronnen== | ==Bronnen== | ||
| − | + | * [https://en.wikipedia.org/wiki/Fyodor_Dostoevsky Het artikel op de Engelstalige Wikipedia] | |
| + | {{bronvermelding}} | ||
[[Categorie:Russisch schrijver]] | [[Categorie:Russisch schrijver]] | ||
Huidige versie van 23 jan 2025 om 19:08
| Fjodoro Dostojevski | |
| |
| Dostojevski in 1872 | |
| Algemene informatie | |
| Geboren | 11 november 1821 |
| Geboorteplaats | Moskou |
| Overleden | 8 februari 1881 |
| Nationaliteit |  Rusland
|
| Beroep | Schrijver, journalist en essayist |
| Werk | |
| Jaren actief | 1844-1880 |
| Genre(s) | Romans, korte verhalen, essays, novelles, journalistische artikelen, literaire kritiek |
| Stroming | Realisme Naturalisme |
| Bekende werken | Aantekeningen uit het ondergrondse Misdaad en straf Boze geesten De idioot De gebroeders Karamazov |
| Handtekening | 
|
Portaal  Literatuur
| |
Fjodor Michajlovitsj Dostojevski (geboren te Moskou op 11 november 1821 - gestorven te Sint-Petersburg op 9 februari 1881) was een van de bekendste schrijvers uit de Russische literatuur. Dostojevski had een unieke schrijfstijl. Hij schreef vaak haastig en maakte veel gebruik van nadruk en herhalingen. Overigens schreef hij niet de vrolijkste boeken; zijn personages lijden veel en worden vernederd. Toch zit er een boodschap van hoop en liefde in zijn boeken. Volgens hem had de wereld zowel een hoop verdriet als schoonheid. Dostojevski zelf leed aan epilepsie en volgens hem had dit invloed op zijn werk.
Hij schreef 15 romans, 17 kortere boeken en 3 werken die waargebeurd zijn. Zijn bekendste boeken zijn Aantekeningen uit het ondergrondse (1864), Misdaad en straf (1866), De idioot (1869), Boze geesten (1871) en De gebroeders Karamazov (1881).
Biografie
Jeugd
Fjodor Dostojevski werd geboren op 11 november 1821 in Moskou. Hij was het tweede kind van Mikhail en Maria Dostojevski. Zijn vader werkte als arts in een ziekenhuis. Ook stamde Dostojevski van een adellijke familie af. Hij had één oudere broer en zeven jongere broers en zussen. Hij kwam van jongs af aan in contact met literatuur. Zijn ouders hadden veel boeken van allerlei Russische en Europese schrijvers, zoals Nikolaj Gogol, Aleksandr Poesjkin, Friedrich von Schiller, Johann Wolfgang von Goethe, Miguel de Cervantes, Walter Scott en Homerus.
In 1833 stuurden zijn ouders hem naar een kostschool. Volgens zijn ouders was dat goed om zijn gedrag aan te passen. Dostojevski voelde zich helemaal niet thuis op de school. De meeste leerlingen kwamen namelijk uit rijke gezinnen. Zijn ervaringen schreef hij later op in zijn roman De jongeling (1875). In 1837 overleed Dostojevksi's moeder aan tuberculose. Eén jaar later ging Dostojevski naar de militaire academie van Sint-Petersburg. Zijn oudere broer studeerde hier al. Dostojevski haatte de academie, omdat hij niet van wetenschappelijke vakken hield. In plaats daarvan tekende hij veel en verdiepte zich in architectuur.
Na de dood van zijn vader in 1839 begon Dostojevski last te krijgen van epilepsie. Dostojevski's vader is waarschijnlijk door een beroerte overleden. Zijn buurman beschuldigde echter de lijfeigenen van de vader voor zijn dood. Toch werden de lijfeigenen vrijgesproken. In 1843 begon Dostojevski met het vertalen van werken. Zijn eerste vertaling was Eugénie Grandet van Honoré de Balzac.
Vroege carrière
In 1845 schreef Dostojevski zijn eerste eigen roman, Arme mensen. Het boek gaat over de relatie tussen de armen en rijken in Rusland. Het boek werd een succes en Dostojevski kon het geld goed gebruiken. Hij had een gokverslaving en leidde een luxe levensstijl. Eén jaar verscheen zijn tweede roman, De dubbelganger. Zijn tweede roman werd echter slecht ontvangen. Dostojevski raakte in een depressie. Toch schreef Dostojevski nog enkele andere romans en korte verhalen. Ook die werken werden slecht ontvangen.
De negatieve kritiek op zijn werken kwam vooral van de literatuurcriticus Vissarion Belinski. Belinski was een heel invloedrijk persoon in Rusland. Hij prees Dostojevski's eerste roman, maar keurde de andere werken af. Dat kwam ook deels door hun verschillende kijk op de wereld. Belinski werd beïnvloed door het atheïsme, het socialisme en het utilitarisme. Dostojevski was streng gelovig en vond het utilitarisme maar niets. Hoewel Dostojevski zich een tijdje tot het socialisme voelde aangetrokken, voelde hij niets voor een revolutie.
Dostojevski besprak met andere schrijvers politieke onderwerpen, zoals de afschaffing van de censuur en het lijfeigenschap. Die ontmoetingen waren illegaal. In 1848 braken in Europa overal revoluties uit. De Russische tsaar vreesde dat dat ook in Rusland zou gebeuren, zoals tijdens de Decembristenopstand van 1825. Dat zorgde er uiteindelijk voor dat Dostojevski werd opgepakt.
Gevangenschap
Dostojevski werd eerst veroordeeld tot de doodstraf. Dat gebeurde toentertijd via een vuurpeloton, waarbij meerdere mensen tegelijk ter dood gebracht werden. De doodstraf stond gepland op 23 december 1849. Op het allerlaatste moment zette de tsaar Dostojevski's straf om naar een gevangenschap. Die ervaring gebruikte hij later voor zijn roman De idioot (1869).
Vervolgens werd Dostojevski naar een werkkamp in Omsk gestuurd. De omstandigheden in het kamp waren zwaar. Toch stond Dostojevski bekend als een aardige man tegenover zijn medegevangenen. Hij kreeg kleding en zelfs een kopie van het Nieuwe Testament. Dat document was het enige boek wat hij mocht lezen. Dostojevski zat gevangen voor een periode van vijf jaar; hij kwam in 1854 vrij. Het boek Aantekening uit het dodenhuis (1862) is gebaseerd op zijn ervaringen in het gevangenkamp.
Huwelijken
Na zijn gevangenschap ging hij werken als leraar. Hij ontmoette Maria Dmitrievna Isaeva en de twee werden verliefd op elkaar. Ze trouwden met elkaar op 7 februari 1857. Ze waren niet gelukkig met elkaar. Dostojevski had last van zijn zwakke gezondheid. Hierdoor hoefde hij ook niet het leger in.
In 1862 begon Dostojevski zijn reis naar West-Europa. Hij bezocht verschillende plaatsen in Duitsland, België, Frankrijk, Zwitserland, Italië en het Verenigd Koninkrijk. Tijdens zijn reis ontmoette hij Polina Suslova met wie hij een relatie kreeg. Zijn vrouw, Maria, overleed in één jaar later. Dostojevski deed veel aan gokken en had grote schulden. Toen het tijdschrift waarvoor hij werkte failliet ging, verergerde de situatie. Zijn familieleden en vrienden moesten bijspringen om zijn schulden te kunnen betalen. Dostojevski ging vervolgens voor een nieuw tijdschrift werken. Toen hij de eerste twee delen van Misdaad en straf (1866) publiceerde, kreeg het tijdschrift een hoop nieuwe abonnees.
Dostojevski keerde terug naar Sint-Petersburg en kreeg een relatie met de 20-jarige Anna Grigoryevna Snitkina. Zij trouwden met elkaar op 15 februari 1867. Het echtpaar vertrok hierna naar Duitsland voor hun huwelijksreis. Tijdens de reis ontmoette Dostojevski ook de Russische schrijver Ivan Toergenjev. Hij begon met schrijven van De idioot (1869) en zijn dochter Sofia werd geboren.
Terugkeer naar Rusland
In 1871 keerde Dostojevski terug naar Sint-Petersburg. Hij had grote schulden en probeerde om die af te betalen. Uiteindelijk kreeg hij de hulp van zijn familie. Zij verkochten een huurhuis in Peski. In 1873 stichtte hij samen met zijn vrouw zijn eigen uitgeverij. Op die manier publiceerde hij het boek Boze geesten (1872). In 1875 kreeg hij een zoon, Alexei.
Hierna begon Dostojevski met het werken aan zijn dagboek. In het boek zouden verschillende essays over religie, politiek, ethiek en de maatschappij komen te staan. Tsaar Alexander II wilde zelfs dat Dostojevski bij hem op bezoek kwamen om over de essays te praten. Ook wilde tsaar dat Dostojevski les zou geven aan zijn zoons. Hierdoor kwam hij in contact met de voornaamste families in Sint-Petersburg. In 1877 ging Dostojevski's gezondheid steeds verder achteruit. Hij werd een erelid van de Russische Academie van Wetenschappen en de Association Littéraire et Artistique Internationale. Ook was hij aanwezig mij de opening van monument voor Aleksandr Poesjkin in Sint-Petersburg in 1880, waar hij een speech gaf.
Op 6 februari 1881 overleed Dostojevski door een bloeding in zijn longen.
Schrijverschap
Dostojevski wordt gerekend tot het realisme en het naturalisme. Het realisme wilde de samenleving op zo'n precies mogelijke manier beschrijven. Dostojevski's romans spelen zich af in de tijd waarin hij leefde. Hij probeerde in zijn romans (delen van) de Russische samenleving van die tijd zo goed mogelijk weer te geven. Het naturalisme was een beweging die na het realisme kwam. Die stroming had grotendeels dezelfde kenmerken als het realisme. Toch hield het naturalisme zich meer bezig met psychologische diepgang, uitsluiting uit de samenleving en het noodlot.
Politieke ideologie
Dostojevski was in zijn jongere jaren een socialist, maar keerde zich later tegen het socialisme.[1] Hij werd toen conservatief en zeer religieus. Hij werd toen voorstander van de monarchie en de macht van de tsaar. Ook vond hij dat Rusland geen grondwet moest aannemen. Toch was hij wel voorstander van sociale veranderingen. In zijn tijd had Rusland nog een feodaal stelsel. Hij vond dat dat systeem afgeschaft moest worden, zodat de verschillende klassen dichter naar elkaar zouden toegroeien. Zijn ideaal was een christelijk Rusland waarin de tsaar het land zou verenigen.[2]
Hij was een Russisch nationalist. In zijn tijd waren er twee groepen intellectuelen: de pro-westerse intellectuelen en de slavofielen. De pro-westerse intellectuelen vonden dat Rusland een westers land moest worden. Zij waren beïnvloed door voornamelijk de Franse en Engelse cultuur. Zo moest Rusland meer vrijheid krijgen, moest de macht van de tsaar beperkt worden en moest er democratie ontstaan. De slavofielen vonden juist dat westerse invloeden geweerd moesten worden. Rusland moest geïsoleerd zijn en zich richten op zijn eigen cultuur en geschiedenis. Dostojevski was een tegenstander van het verwestersen van Rusland. Hij zag democratie en politieke partijen als problematisch. Toch was hij wel voorstander van een open Rusland in tegenstelling tot de slavofielen.[1]
Ook was een voorstander van de uitbreiding van Rusland. Dostojevski geloofde dat alle Slavische volkeren verenigd moesten worden. De Balkan stond toen nog onder de controle van het Ottomaanse Rijk. Tijdens de Tiende Russisch-Ottomaanse Oorlog (1877-1878) geloofde hij dat Rusland de islamitische Ottomanen moest verslaan. Hierdoor zou Rusland de Slavische volkeren (vaak christelijk) bevrijden. Die volkeren moesten dan weer onder de controle van Rusland staan (panslavisme).[3]
Religie
Dostojevski was aanhanger van de Russisch-Orthodoxe Kerk en las veel christelijke filosofie. De religieuze invloeden zijn te merken in zijn teksten. Dostojevski verzette zich tegen het atheïsme. Voor hem was atheïst niet iemand die niet in God geloofde, maar iemand die zich tegen God verzette. Dostojevski vond het atheïsme duivels en onmenselijk. Een boek waarin dat thema terugkomt is Boze geesten (1871). Een groep atheïstische revolutionairen proberen een menselijke maatschappij op te richten zonder de hulp van God. Die maatschappij slaat echter om naar een onmenselijke maatschappij. Hij bedoelt hiermee dat degenen die wegrennen van God te maken zullen krijgen met vernietiging (van de moraal of de maatschappij).[4]
Ook in De gebroeders Karamazov (1880) speelt religie een belangrijke rol. Het personage Dimitri vraagt in het boek "Maar wat zal er met de mensheid gebeuren?, vroeg ik hem, "zonder God en onsterfelijkheid? Alle dingen zijn dan toegestaan. Kunnen mensen dan doen wat zij willen?" Dat citaat is van Dostojevski's bekendste citaten. Dostojevski bedoelde hiermee dat religie nodig was om een moreel en goed leven te leiden. Religie en moraal zijn erg met elkaar verbonden dat er zonder religie geen moraal bestaat.[5] Daarom verzette Dostojevski zich tegen ideologieën die God afkeurden, zoals het socialisme en het nihilisme.
Voor Dostojevski was het Orthodox christendom de ware vorm van het christendom. Hij geloofde dat de Rooms-Katholieke Kerk de tradities van het Romeinse Rijk had doorgezet. Hierdoor was de kerk volgens hem antichristelijk. Ook vond hij dat de kerk te veel met politiek bezig was en te weinig met het christendom.[6][7] Het protestantisme was volgens Dostojevski tegenstrijdig met zichzelf. Hij geloofde dat die christelijke stroming zijn geloof zou verliezen over verloop van tijd.[8]
Thema's
Naast religie spelen ook andere thema's in Dostojevski's werken een rol. Een typisch boek van Dostojevski gaat over lijden en pijn. Het volgt een of meerdere personages die een eenzaam en geïsoleerd bestaan van de samenleving leiden. Zo heeft de verteller in Aantekeningen uit het ondergrondse zijn vertrouwen in de maatschappij verloren. Hij voelt zich eenzaam en haalt zijn geluk juist uit lijden (als rebellie tegen de samenleving). Ook zijn zijn personages vaak onbegrepen door de samenleving. Ljev Mýsjkin uit De idioot staat bekend om zijn goede hart en naïef, waardoor iedereen hem als dom ziet. Toch is Mýsjkin juist enorm slim. Dostojevski beschreef dan ook vooral personages uit groepen die onzichtbaar in de Russische samenleving, zoals de armen, mensen met geestelijke problemen en vrouwen die mishandeld worden.
Invloed en nalatenschap
Dostojevski een van de twee bekendste Russische schrijvers uit de 19e eeuw. De andere belangrijke persoon is Lev Tolstoj, die bekend staat om zijn boeken Oorlog en vrede en Anna Karenina. Dostojevski's werken hadden een grote invloed op schrijvers uit zijn tijd. Ook had hij een invloed op de psychologie en de filosofie. Dostojevski schreef personages met veel psychologische diepgang, waardoor de lezer precies weet hij zij zich voelen en wat zij denken. Bijvoorbeeld: In Misdaad en straf beschrijft hij de schuldgevoelens en angst van Raskolnikov na het plegen van een dubbele moord. Raskolnikov moet steeds om zijn hoeden zijn om niet gepakt te worden. Hierdoor wordt hij zelfs ziek en leeft een eenzaam bestaan. Dostojevski had een grote invloed op verschillende schrijvers, zoals Franz Kafka, Knut Hamsun, James Joyce, Aleksandr Solzjenitsyn en Anton Tsjechov.
Daarnaast staat Dostojevski bekend om zijn filosofische ideeën. Zijn boeken worden vaak gerekend tot het existentialisme en worden soms vergeleken met de ideeën van Friedrich Nietzsche. Nietzsche las tijdens zijn leven enkele korte werken van Dostojevski. Veel thema's komen overeen met zijn werken. Ook andere existentialistische filosofen, zoals Jean-Paul Sartre en Albert Camus, haalden invloed uit Dostojevski's verhalen. Bijvoorbeeld: In Aantekeningen uit het ondergrondse verwerpt de Ondergrondse Man het idee van een utopische samenleving. Hij gelooft dat mensen vroeger of later tegen hun eigen belang zullen handelen. Mensen snakken namelijk naar vrijheid en identiteit, zelfs als dat voor meer lijden zorgt.
Overzicht van literaire werken
Onderstaande tabel toont een overzicht van Dostojevski's romans en novelles. Die boeken zijn allemaal naar het Nederlands vertaald met uitzondering van Khozayka (1847). Daarnaast schreef Dostojevski een serie van korte verhalen (zoals Witte nachten uit 1848), artikelen en essays en gedichten. Een groot deel hiervan is niet vertaald naar het Nederlands en daarom niet opgenomen in onderstaand overzicht.
| Nederlandse naam | Russische naam | Jaar |
|---|---|---|
| Arme mensen | Бедные люди | 1846 |
| De dubbelganger | Двойник | 1846 |
| Netotsjka Nezvanova | Неточка Незванова | 1849 |
| Ooms droom | Дядюшкин сон | 1859 |
| Het dorp Stepantsjikovo en zijn bewoners | Село Степанчиково и его обитатели | 1859 |
| De vernederden en gekrenkten | Униженные и оскорблённые | 1861 |
| Aantekeningen uit het dodenhuis | Записки из Мёртвого дома | 1862 |
| Aantekeningen uit het ondergrondse | Записки из подполья | 1864 |
| Misdaad en straf | Преступление и наказание | 1866 |
| De speler | Игрок | 1867 |
| De idioot | Идиот | 1869 |
| De eeuwige echtgenoot | Вечный муж | 1870 |
| Boze geesten | Бесы | 1871 |
| De jongeling | Подросток | 1875 |
| De gebroeders Karamazov | Братья Карамазовы | 1880 |
Bronnen
- ↑ 1,0 1,1 From Pushkin to Putin: Russian Literature’s Imperial Ideology Volodymyr Yermolenko. Foreign Policy (25 juni 2022).
- ↑ The Possessed: Dostoevsky’s Conscientious Monarchy Yuanlin Liu. English Language and Literature Studies (2021).
- ↑ Dostoevsky’s Philosophical Universe Marina F. Bykova. Russian Studies in Philosophy (2022).
- ↑ Dostoevsky and the religious experience. An analysis of The Possessed Sara Gacía Sanz. Church Communication and Culture (2017).
- ↑ “If there is a God, then anything is permitted”: On Dostoevsky, freedom, and religious violence Slavoj Žižek. ABC News Australia (22 januari 2024).
- ↑ The Holy See and Fyodor Dostoevsky: Mutual Attraction and Repulsion Elena Besschetnova. MDPI (2023).
- ↑ Dostoevsky’s Sharp Criticisms of Catholicism Examined in Orthodox Christian Studies Lecture Joanna Mercuri. Fordham Magazine (12 november 2015).
- ↑ Dostoevsky and the Fiery Word Richard John Neuhaus. First Things (maart 2003).