Xenarthra: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k
k
 
(2 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
−
{{Werk}}
  
 
{{Infobox dier
  
{{Infobox dier
 
|Naam = Xenarthra
  
|Naam = Xenarthra
Regel 10: Regel 9:
 
|AfbeeldingLeefgebied =
 
|AfbeeldingLeefgebied =
 
}}
  
}}
−
'''Xenarthra''' (van het Oudgrieks ξένος , xénos , "vreemd" + ἄρθρον , árthron , "gewricht") is een belangrijke groep van [[placentadieren]] (en daarmee [[zoogdieren]]) afkomstig uit [[Zuid-Amerika]]. Er bestaat geen Nederlandse naam, maar je zou ze '''Zuid-Amerikaanse slurfdieren''' kunnen noemen. Er zijn 31 levende soorten: de [[Miereneter|miereneters]], (boom)[[Luiaard|luiaards]] en [[gordeldieren]]. De uitgestorven ''megafaunale'' (reuzen) xenarthrans omvatten de [[Megatherium|Megatheriums]], [[glyptodonts]], [[pampatheres]] en [[grondluiaards]]. Xenarthrans is laat in Zuid-Amerika ontstaan tijdens het [[Paleoceen]], ongeveer 60 miljoen jaar geleden. Ze evolueerden en ontwikkelden zich uitgebreid tot verschillende soorten in Zuid-Amerika tijdens de lange periode nadat Zuid-Amerika door continentale drift los was komen te liggen van Afrika (zie [[Pangea]]). Ze verspreidden zich tegen het vroege [[Mioceen]] tijdperk naar de [[Antillen]] en verspreidden zich vanaf ongeveer 3 miljoen jaar geleden naar [[Midden-Amerika|Midden]]- en [[Noord-Amerika]] als onderdeel van de zogeheten Great American Interchange.  Bijna alle voorheen in grote aantallen voorkomende ''megafaunale'' (reuzen) xenarthrans stierven aan het einde van het [[Pleistoceen]] uit.
 +
'''Xenarthra''' (van het Oudgrieks ξένος , xénos , "vreemd" + ἄρθρον , árthron , "gewricht") is een belangrijke groep van [[placentadieren]] (en daarmee [[zoogdieren]]) afkomstig uit [[Zuid-Amerika]]. Er bestaat geen Nederlandse naam, maar je zou ze '''Zuid-Amerikaanse slurfdieren''' kunnen noemen. Er zijn 31 levende soorten: de [[Miereneter|miereneters]], (boom)[[Luiaard|luiaards]] en [[gordeldieren]]. De uitgestorven ''megafaunale'' (reuzen) xenarthrans omvatten de [[Megatherium|Megatheriums]], [[glyptodonts]], [[pampatheres]] en [[grondluiaards]]. Xenarthrans is laat in Zuid-Amerika ontstaan tijdens het [[Paleoceen]], ongeveer 60 miljoen jaar geleden. Ze evolueerden en ontwikkelden zich uitgebreid tot verschillende soorten in Zuid-Amerika tijdens de lange periode nadat Zuid-Amerika door continentale drift los was komen te liggen van Afrika (zie [[Pangea]]). Ze verspreidden zich tegen het vroege [[Mioceen]] tijdperk naar de [[Antillen]] en verspreidden zich vanaf ongeveer 3 miljoen jaar geleden naar [[Midden-Amerika|Midden]]- en [[Noord-Amerika]] als onderdeel van de zogeheten ''Great American Interchange''. Bijna alle voorheen in grote aantallen voorkomende ''megafaunale'' (reuzen) xenarthrans stierven aan het einde van het [[Pleistoceen]] uit.
  +
  +
== Kenmerken ==
  +
Alle soorten hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat er tussen de lendenwervels onder in de rug benige gewrichten zitten. De vrouwtjes hebben een primitieve gespleten [[baarmoeder]], en de mannetjes hebben inwendige testicles en een kleine penis zonder eikel. Van de placentadieren zijn ze het minst ontwikkeld.
  +
  +
De tanden van xenarthrans verschillen van alle andere zoogdieren. Het gebit van de meeste soorten is ofwel aanzienlijk verminderd, of afwezig. Van Xenarthrans is vastgesteld dat ze in één kleur kunnen zien, iets wat gebruikelijk is bij nachtelijke, in het water levende en ondergrondse zoogdieren.
  +
  +
== Soorten ==
  +
Het enige lid van de superorde dat nog voorkomt in Noord-Amerika is het [[negenbandgordeldier]] (''Dasypus novemcinctus''). De ''Glyptodon'', een enorme gordeldierachtige, en enkele grondluiaards wisten te overleven tot in het [[Holoceen]], en spelen nu nog een belangrijke rol in [[Legende|legenden]] van Patagonische indianen. Tegenwoordig leven er nog zo'n 31 soorten in vier tot vijf families. Die met een † zijn uitgestorven.
  +
* Cingulata
  +
** [[Bestand:Nine-banded Armadillo.jpg|miniatuur|Negenband gordeldier]]Familie Chlamyphoridae : [[gordeldieren]] en [[Glyptodont|glyptodonten]] †
  +
*** Groter sprookjesgordeldier , ''Calyptophractus retusus''
  +
*** Roze sprookjesgordeldier , ''Chlamyphorus truncatus''
  +
*** Noordelijk naaktstaartgordeldier , ''Cabassous centralis''
  +
*** Chacoan naaktstaartgordeldier , ''Cabassous chacoensis''
  +
*** Zuidelijk naaktstaartgordeldier , ''Cabassous unicinctus''
  +
*** Groter naaktstaartgordeldier , ''Cabassous-tatouay''
  +
*** Schreeuwend harig gordeldier , ''Chaetophractus vellerosus''
  +
*** Groot harig gordeldier , ''Chaetophractus villosus''
  +
*** Andes harig gordeldier , ''Chaetophractus nationi''
  +
*** Zesbandig gordeldier of geel gordeldier, ''Euphractus sexcinctus''
  +
*** Reuzengordeldier , ''Priodontes maximus''
  +
*** Zuidelijk driebandgordeldier , ''Tolypeutes matacus''
  +
*** Braziliaans driebandgordeldier , ''Tolypeutes-tricinctus''
  +
*** Pichi of dwerggordeldier, ''Zaedyus pichiy''
  +
*** Onderfamilie † Glyptodontinae : glyptodonts
  +
** Familie Dasypodidae : gordeldieren met lange neus
  +
*** Negenbandgordeldier of gordeldier met lange neus, ''Dasypus novemcinctus''
  +
*** Zevenbandgordeldier , ''Dasypus septemcinctus''
  +
*** Zuidelijk gordeldier met lange neus , ''Dasypus hybridus''
  +
*** Llanos gordeldier met lange neus , ''Dasypus sabanicola''
  +
*** Groot gordeldier met lange neus , ''Dasypus kappleri''[[Bestand:Bicho-preguiça 3.jpg|miniatuur|Luiaard]]
  +
*** Harig gordeldier met lange neus , ''Dasypus pilosus''
  +
*** Yepes' mulita , ''Dasypus yepesi''
  +
** Familie † Pampatheriidae : pampatheres
  +
*Pilosa
  +
**Onderorde Folivora : [[Luiaard|luiaards]]
  +
*** Familie Bradypodidae : drietenige luiaards
  +
**** Pygmee drietenige luiaard , ''Bradypus pygmaeus''
  +
**** Bruinkeel drietenige luiaard , ''Bradypus variegatus''
  +
**** Bleekkeel drietenige luiaard , ''Bradypus tridactylus''
  +
**** Drietenige luiaard met manen , ''Bradypus torquatus''
  +
*** Familie † Megalonychidae : megalonychide grondluiaards
  +
*** Familie † Megatheriidae : megatheriid grondluiaards
  +
*** Familie † Nothrotheriidae : nothrotheriid grondluiaards en aquatische luiaards
  +
*** Familie Choloepodidae : tweetenige luiaards
  +
**** Hoffmans tweevingerige luiaard , ''Choloepus hoffmanni''
  +
**** Linnaeus' tweetenige luiaard of zuidelijke tweetenige luiaard, ''Choloepus didactylus''
  +
*** Familie † Mylodontidae : mylodontide grondluiaards[[Bestand:Myrmecophaga tridactyla 86003166.jpg|miniatuur|Miereneter]]
  +
**Onderorde Vermilingua : [[Miereneter|miereneters]]
  +
*** Familie Cyclopedidae : zijdeachtige miereneters
  +
**** Zijdeachtige miereneter , ''Cyclopes didactylus''
  +
*** Familie Myrmecophagidae : miereneters
  +
**** Reuzenmiereneter , ''Myrmecophaga tridactyla''
  +
**** Noordelijke tamandua , ''Tamandua mexicana''
  +
**** Zuidelijke tamandua , ''Tamandua tetradactyla''
 
[[Categorie:Zoogdieren]]
  
[[Categorie:Zoogdieren]]

Huidige versie van 22 mrt 2023 om 10:36

Xenarthra
Xenarthra

Xenarthra.jpg

Leefgebied Zuid-Amerika
Leefomgeving bossen
Behoort tot de Placentadieren
Portaal Portal.svg Biologie

Xenarthra (van het Oudgrieks ξένος , xénos , "vreemd" + ἄρθρον , árthron , "gewricht") is een belangrijke groep van placentadieren (en daarmee zoogdieren) afkomstig uit Zuid-Amerika. Er bestaat geen Nederlandse naam, maar je zou ze Zuid-Amerikaanse slurfdieren kunnen noemen. Er zijn 31 levende soorten: de miereneters, (boom)luiaards en gordeldieren. De uitgestorven megafaunale (reuzen) xenarthrans omvatten de Megatheriums, glyptodonts, pampatheres en grondluiaards. Xenarthrans is laat in Zuid-Amerika ontstaan tijdens het Paleoceen, ongeveer 60 miljoen jaar geleden. Ze evolueerden en ontwikkelden zich uitgebreid tot verschillende soorten in Zuid-Amerika tijdens de lange periode nadat Zuid-Amerika door continentale drift los was komen te liggen van Afrika (zie Pangea). Ze verspreidden zich tegen het vroege Mioceen tijdperk naar de Antillen en verspreidden zich vanaf ongeveer 3 miljoen jaar geleden naar Midden- en Noord-Amerika als onderdeel van de zogeheten Great American Interchange. Bijna alle voorheen in grote aantallen voorkomende megafaunale (reuzen) xenarthrans stierven aan het einde van het Pleistoceen uit.

Kenmerken

Alle soorten hebben als gemeenschappelijk kenmerk dat er tussen de lendenwervels onder in de rug benige gewrichten zitten. De vrouwtjes hebben een primitieve gespleten baarmoeder, en de mannetjes hebben inwendige testicles en een kleine penis zonder eikel. Van de placentadieren zijn ze het minst ontwikkeld.

De tanden van xenarthrans verschillen van alle andere zoogdieren. Het gebit van de meeste soorten is ofwel aanzienlijk verminderd, of afwezig. Van Xenarthrans is vastgesteld dat ze in één kleur kunnen zien, iets wat gebruikelijk is bij nachtelijke, in het water levende en ondergrondse zoogdieren.

Soorten

Het enige lid van de superorde dat nog voorkomt in Noord-Amerika is het negenbandgordeldier (Dasypus novemcinctus). De Glyptodon, een enorme gordeldierachtige, en enkele grondluiaards wisten te overleven tot in het Holoceen, en spelen nu nog een belangrijke rol in legenden van Patagonische indianen. Tegenwoordig leven er nog zo'n 31 soorten in vier tot vijf families. Die met een † zijn uitgestorven.

  • Cingulata
    • Negenband gordeldier
      Familie Chlamyphoridae : gordeldieren en glyptodonten †
      • Groter sprookjesgordeldier , Calyptophractus retusus
      • Roze sprookjesgordeldier , Chlamyphorus truncatus
      • Noordelijk naaktstaartgordeldier , Cabassous centralis
      • Chacoan naaktstaartgordeldier , Cabassous chacoensis
      • Zuidelijk naaktstaartgordeldier , Cabassous unicinctus
      • Groter naaktstaartgordeldier , Cabassous-tatouay
      • Schreeuwend harig gordeldier , Chaetophractus vellerosus
      • Groot harig gordeldier , Chaetophractus villosus
      • Andes harig gordeldier , Chaetophractus nationi
      • Zesbandig gordeldier of geel gordeldier, Euphractus sexcinctus
      • Reuzengordeldier , Priodontes maximus
      • Zuidelijk driebandgordeldier , Tolypeutes matacus
      • Braziliaans driebandgordeldier , Tolypeutes-tricinctus
      • Pichi of dwerggordeldier, Zaedyus pichiy
      • Onderfamilie † Glyptodontinae : glyptodonts
    • Familie Dasypodidae : gordeldieren met lange neus
      • Negenbandgordeldier of gordeldier met lange neus, Dasypus novemcinctus
      • Zevenbandgordeldier , Dasypus septemcinctus
      • Zuidelijk gordeldier met lange neus , Dasypus hybridus
      • Llanos gordeldier met lange neus , Dasypus sabanicola
      • Groot gordeldier met lange neus , Dasypus kappleri
        Luiaard
      • Harig gordeldier met lange neus , Dasypus pilosus
      • Yepes' mulita , Dasypus yepesi
    • Familie † Pampatheriidae : pampatheres
  • Pilosa
    • Onderorde Folivora : luiaards
      • Familie Bradypodidae : drietenige luiaards
        • Pygmee drietenige luiaard , Bradypus pygmaeus
        • Bruinkeel drietenige luiaard , Bradypus variegatus
        • Bleekkeel drietenige luiaard , Bradypus tridactylus
        • Drietenige luiaard met manen , Bradypus torquatus
      • Familie † Megalonychidae : megalonychide grondluiaards
      • Familie † Megatheriidae : megatheriid grondluiaards
      • Familie † Nothrotheriidae : nothrotheriid grondluiaards en aquatische luiaards
      • Familie Choloepodidae : tweetenige luiaards
        • Hoffmans tweevingerige luiaard , Choloepus hoffmanni
        • Linnaeus' tweetenige luiaard of zuidelijke tweetenige luiaard, Choloepus didactylus
      • Familie † Mylodontidae : mylodontide grondluiaards
        Miereneter
    • Onderorde Vermilingua : miereneters
      • Familie Cyclopedidae : zijdeachtige miereneters
        • Zijdeachtige miereneter , Cyclopes didactylus
      • Familie Myrmecophagidae : miereneters
        • Reuzenmiereneter , Myrmecophaga tridactyla
        • Noordelijke tamandua , Tamandua mexicana
        • Zuidelijke tamandua , Tamandua tetradactyla
Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Xenarthra&oldid=775495"