Circe (mythologie)

Circe biedt Odysseus de beker aan (schilderij van John William Waterhouse).

Circe of Kirke (Grieks: Κίρκη) is een figuur uit de Griekse mythologie. Zij was de dochter van Helios, de zonnegod, en Perseïs, een waternimf. Net als haar vader en moeder was Circe onsterfelijk en had zij magische krachten. In de Griekse mythologie had zij dan ook de rol van tovenares die haar vijanden in dieren (of monsters) veranderen kon. Ze deed dat met behulp van toverdrankjes, spreuken en kruiden.

Circe komt voor als personage in de Odyssee van Homerus. Odysseus en zijn mannen bezoeken het eiland Aeaea, waar Circe in haar eentje woont. Zij werd naar het eiland verbannen nadat zij de nimf Scylla in een reusachtig zeemonster veranderde. Circe deed dat uit jaloezie, omdat de zeegod Glaucus verliefd op haar was. Odysseus en Circe hadden een relatie en kregen zelfs kinderen, waaronder Telegonus. Odysseus, die terug wilde naar Ithaka om zijn vrouw Penelope te zien, verliet uiteindelijk na een jaar het eiland, nadat Circe hem hielp om de weg naar de Onderwereld te vinden. Later had Circe een relatie met Telemachus, de zoon van Odysseus.

Naast de Odyssee komt Circe ook voor als personage in de Argonautica, het verhaal van Jason en de Argonauten, en verschillende verhalen van Ovidius.

Levensloop

Geboorte en familie

Circe straft Glaucus door Scylla in een zeemonster te veranderen.

Circe werd geboren als de dochter van Helios en Perseïs. Helios was de zonnegod in de Griekse mythologie, terwijl Perseïs een van de Oceaniden (waternimfen van de zeeën) was. Circe had drie broers (Aietes, Aloeus en Perses) en één zus (Pasiphaë). Aietes was de tovenaar die de Gulden Vlies in zijn bezit had. Hij was ook de vader van de tovenares Medea; het nichtje van Circe. Pasiphaë was de vrouw van koning Minos van Kreta en de moeder van de Minotaurus.

Toen Circe jong was, werd zij verliefd op Glaucus. Hij was een sterfelijke man die werkte als visser. Circe werd verliefd op Glaucus. Helios verbood het huwelijk tussen Circe en Glaucus. Daarom besloot Circe om hem onsterfelijk te maken door middel van kruiden. Glaucus werd uiteindelijk onsterfelijk en zeegod. Volgens de Griekse mythologie redde hij vissers en matrozen die tijdens stormen overboord vielen. Circe hoopte op deze manier dat zij Glaucus samen konden zijn. Glaucus was niet verliefd op haar en wees haar huwelijksverzoek af. Hij werd verliefd op de beeldschone waternimf Scylla. Hij vroeg aan Circe om een liefdesdrankje voor haar te maken, zodat zij verliefd op hem werd. Circe was zo jaloers dat zij wraak wilde nemen op Scylla. Zij vergiftigde het badwater van Scylla, waardoor zij een reusachtig zeemonster met meerdere hoofden veranderde. Scylla zou de rest van haar leven bij een draaikolk wonen, waar zij voorbijgaande schepen opat.

In de Romeinse mythologie werd Circe verliefd op Picus, de koning van Latium en de zoon van de god Saturnus. Picus was echter verliefd op de waternimf Canens. Picus kwam Circe tegen in het bos, waar zij kruiden verzamelde. Net als Glaucus verklaarde hij dat hij altijd trouw aan haar zou blijven. Toen Circe erachter kwam dat hij verliefd was op Canens, veranderde zij Picus in een specht.

Verbanning naar Aeaea

Circe op Aeaea

Circe woonde een groot deel van haar leven op het mythische eiland Aeaea. In de echte wereld bestaat dat eiland niet, maar er zijn wel enkele theorieën dat het eiland bestaat onder een andere naam. De exacte ligging van het eiland is een raadsel, omdat klassieke bronnen steeds een andere beschrijving geven. Volgens de Argonautica lag het eiland ten zuiden van het Italiaanse eiland Elba. Andere wetenschappers denken echter dat Aeaea in de buurt van de Georgische regio Colchis lag.

Volgens sommige bronnen werd Circe verbannen naar het eiland Aeaea. Andere bronnen gaan er juist vanuit dat zij werd weggejaagd en Aeaea de eerste plaats was die zij kon vinden. Aeaea was een onbewoond eiland waar Circe in haar eentje woonde met een stel tamme dieren. Op het eiland ontwikkelde zij haar magische krachten verder. Een van de kruiden die zij gebruikte was het magische kruid moly. Dat kruid zou ontstaan zijn op de plek waar de gigant Picolous door Helios werd gedood. Het bloed van Picolous zou de magische kracht aan het kruid geven. Het kruid stond echter bekend om het feit dat gewone mensen het niet konden plukken; alleen goden en onsterfelijke wezens (zoals Circe) konden dat.

Circe en Odysseus

Odysseus en Circe

Volgens de Odyssee was Circe een beeldschone godin die aangekomen scheepslui naar haar huis op het eiland lokte. Zij gaf de scheepslui vervolgens te eten en te drinken. In het voedsel en drinken had zij echter magische kruiden gemengd. Vervolgens veranderde zij de mannen in dieren. De Odyssee geeft geen reden waarom zij dat doet. Latere schrijvers gaven hun eigen interpretatie aan het veranderen. Zo zou Circe mannen haten, omdat zij slechte ervaringen ervaringen had met mannen.

Op een dag komt Odysseus met zijn mannen aan op het eiland. Zijn mannen ontmoeten Circe en Circe nodigt hen uit om bij haar te eten. Zij verandert de mannen vervolgens in zwijnen. Eurylochus is de enige die niet naar binnen gaat. Hij vermoedt namelijk dat Circe iets van plan is. In plaats daarvan gaat hij terug naar Odysseus en de anderen en waarschuwt hen op het schip te blijven. De Griekse god Hermes komt aan en onthult wat Circe met de mannen heeft gedaan. Hij geeft Odysseus een drankje gemaakt van moly om hem tegen Circes magie te beschermen. Hermes moedigt Odysseus om niet bang te zijn om zijn zwaard te gebruiken. Odysseus confronteert Circe en legt uit dat haar magie niet werkt. Circe, onder de indruk van Odysseus, probeert hem vervolgens te versieren. Hermes adviseert Odysseus dat Circe hem nog steeds kan bedriegen. Hierdoor laat Odysseus haar een belofte op de Styx zweren dat zij hem niets aan zou doen.

Odysseus en Circe kregen op het eiland een relatie. Na een jaar krijgt Odysseus echter heimwee naar zijn huis in Ithaka. Hij heeft hij namelijk een vrouw, Penelope, die al meer dan 10 jaar op hem wacht. Na de Trojaanse Oorlog probeert hij terug te keren naar Ithaka, maar onderweg krijgt tegenslagen en ruzie met de god Poseidon. Odysseus vraagt aan Circe of zij hem kan helpen terug te keren naar huis. Circe geeft hem informatie over hoe Odysseus de Onderwereld kan binnendringen om informatie te winnen. Op die manier kan hij het goed maken met de goden en veilig thuis kan keren. Naast advies spreekt zij ook spreuken over hem uit, waardoor hij met doden kan communiceren en veilig in en uit de Onderwereld kan. Circe geeft daarnaast twee mogelijke routes naar Ithaka, maar waarschuwt dat beide zeer gevaarlijk zijn. Uiteindelijk verlaat Odysseus het eiland en laat Circe achter.

Latere leven

Circe en haar varkens.

Circe had samen met Odysseus enkele kinderen: Cassiphone, Rhomos, Ardeas, Anteias en Telegonus. De hoeveelheid kinderen de precieze namen verschilt per bronnen. Toch is een van de kinderen zeer belangrijk: Telegonus. Zijn verhaal zou worden verteld in de Telegonie. Dat is een lang episch gedicht dat bedoeld was als vervolg op de Odyssee. We weten dat de Telegonie bestond en wat er ongeveer in stond, maar het gedicht zelf is verloren gegaan.

Na het vertrek van Odysseus zou Circe Telegonus op het eiland hebben opgevoed. Telegonus wilde echter dolgraag zijn vader ontmoeten en trok uiteindelijk naar Ithaka. Odysseus was echter afwezig en Telegonus zou een aanval op het eiland hebben uitgevoerd. Odysseus besloot om het eiland te verdedigen, maar Telegonus vermoordde hem met het wapen dat Circe hem gaf. Telegonus was echter niet bewust dat hij zijn vader had vermoord. Hier kwam hij pas later achter. Telegonus trok vervolgens met Penelope, de vrouw van Odysseus, en Telemachus, de zoon van Odysseus en Penelope, naar Aeaea. Circe besloot om Telegonus, Telemachus en Penelope onsterfelijk te maken. Vervolgens gaf de godin Pallas Athena het advies dat Circe zou trouwen met Telemachus en Penelope met Telegonus.

In een andere versie probeerde Circe om met behulp van haar magische krachten Odysseus tot leven te brengen. Zij slaagde hierin en Odysseus besloot dat Telemachus moet trouwen met Circes dochter Cassiphone. Enige tijd later zou Telemachus Circe vermoorden tijdens een ruzie. Cassiphone zou vervolgens Telemachus vermoorden uit wraak. Odysseus werd zo verdrietig toen hij dit hoorde dat hij stierf.

In de literatuur

Klassieke bronnen

Circe komt als personage voor in verschillende bronnen. De twee bekendste werken waar zij in voorkomt zijn de Odyssee van Homerus en de Argonautica van Apollonius van Rhodos. In dat laatste werk bezoeken Jason en Medea haar op haar eiland. Circe zuivert de Argonauten van moord op Medea's broer Absyrtus. Medea vertelt in het gedicht het verhaal van hun reis aan Circe, maar laat de moord buiten beschouwing. Circe is echter niet achterlijk en weet dat zij de moord verzwijgt. Zij wijst hun acties af, maar uit medelijden voor Medea zuivert zij de bemanning van hun daden. Vervolgens moeten zij van haar het eiland verlaten.

Een filmposter voor Circe, the Enchantress uit 1924. Het verhaal van Circe kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Ze kan gezien worden als sluwe en amorele mannenverleidster, zoals in de film, maar ook als een feministische rebel die juist tegen het patriarchaat inging.

Het verhaal van Circe zou later nog in de Telegonie verteld worden. Dat gedicht is verloren gegaan en slechts korte fragmenten zijn overgebleven. Toch weten we uit andere bronnen wat er ongeveer in het gedicht stond. Tijdens de Griekse Oudheid zijn ook minstens drie toneelstukken over Circe geschreven, waaronder eentje door de beroemde toneelschrijver Aeschylus. Al die stukken zijn ook verloren gegaan. In de Aeneis van de Romeinse schrijver Vergilius maakt Circe een korte verschijning. De held van het verhaal, Aeneas, zou het eiland Aeaea betreden en het geschreeuw van mannen hebben gehoord. Die mannen zouden door Circe in varkens veranderd worden.

De verhalen van Circe werden opgeschreven door de Romein Ovidius in zijn Metamorfosen. Hij vertelt over de ontmoeting tussen Odysseus en Circe en de liefde tussen Circe en Glaucus (en later ook Picus). Plutarchus schreef in zijn Moralia een dialoog over een interview tussen Odysseus en een man die door Circe in een varken is veranderd. Volgens het varken is hij liever een varken dan een persoon, want dieren zijn wijzer en moreler dan mensen.

Latere bronnen

De Italiaanse schrijver Giovanni Boccaccio schreef in de 14e eeuw een verzameling over de levens van beroemde vrouwen. Circe is een van de vrouwen in de collectie. Volgens Boccaccio woonde Circe in Italië en probeerde zij mannen te verleiden. In 1922 publiceerde Ierse schrijver James Joyce zijn beroemde boek Ulysses, dat gebaseerd is op de Odyssee. In plaats van de heldhaftige Odysseus is de doorsnee Leopold Bloom de held van het verhaal. Hij maakt binnen één dag een toch door Dublin in 1904. Ieder hoofdstuk is geïnspireerd door een episode uit de Odyssee. Het 15e hoofdstuk volgt dan ook Circe. De bordeeleigenaresse Bella Cohen is op haar gebaseerd.

In het boek De Zee van Monsters (2006) van Rick Riordan komt Circe voor als de eigenaresse van een spa. Zij verandert Percy Jackson, het hoofdpersonage, in een cavia. Riordan maakt een woordgrap, omdat een cavia in het Engels guinea pig (Guinees varken) heet en Circe in de Odyssee mannen in echte varkens verandert. In latere boeken uit de Percy Jackson-serie keert Circe terug als personage.

Daarnaast is het verhaal van Circe verschillende keren herteld. In 2018 publiceerde de Amerikaanse schrijver Madeline Miller het boek Circe over het leven van de godin en haar ontmoetingen met verschillende mythologische figuren. Het boek wordt verteld door Circe zelf vanuit een feministisch perspectief.

In Epic: The Musical (een concept dat populair werd op TikTok) komt Circe voor in de Circe Saga. De musical is een moderne vertelling van de Odyssee met enkele veranderingen. Zo blijft Odysseus in de musical trouw aan zijn vrouw, Penelope. In werkelijkheid hadden Circe en Odysseus een relatie en zelfs kinderen. In de musical probeert Circe hem te verleiden, maar ontdekt al snel dat Odysseus alleen maar terug naar Ithaca wil. Ze besluit hem te helpen, omdat zij ziet dat hun liefde waar is. Net als Odysseus hoopt zij dat de wereld op een dag eerlijker zal worden, zodat mensen als haar niet meer nodig zijn.

Gallerij

• 

  La maga Circe door Giovanni Benedetto Castiglione

• 

  Circe door Adolf Frey-Moock

• 

  Circe the temptress door Charles Hermans

• 

  Odysseus aan het paleis van Circe door Wilhelm Schubert van Ehrenberg en Carl Borromäus Andreas Ruthart

• 

  Circe Invidiosa door John William Waterhouse

• 

  Ulisse e Circe door Camerino Farnese

• 

  Standbeeld in de tuin van het Kasteel van Versailles

• 

  The Sorceress door John William Waterhouse