Verlichting

De scheikundige Lavoisier, later een van de slachtoffers van de Franse Revolutie

De Verlichting, ook wel bekend als Eeuw van de Rede was een nieuwe politieke en filosofische beweging in Europa die opkwam in de 18e eeuw. Als belangrijkste aanleiding worden de natuurwetten van sir Isaac Newton genoemd, omdat hij de mystieke sfeer van het heelal wegnam en aantoonde dat het heelal werkte volgens vaste natuurwetten. De verlichting begon in landen zoals Nederland en Engeland. Dit waren landen waar godsdienstvrijheid bestond en boeken met verlichte ideeën mochten worden gedrukt, en waar er geen koning was die absolute macht had, zoals in Frankrijk. Halverwege de 18e eeuw werd Parijs toch het nieuwe centrum van de Verlichting, met denkers als Montesquieu en Voltaire. Tijdens de Verlichting ging men meer nadenken over hoe de ideale samenleving er uit zou moeten zien. Veel denkers waren het er over eens dat vrijheid en gelijkheid hiervoor belangrijk waren. Er wordt ook wel gezegd dat de Verlichting de oorzaak van de Franse Revolutie was.

Ook nu nog merken we de effecten van de Verlichting. Enkele belangrijke verlichte denkers zijn Denis Diderot, Montesquieu en John Locke.

Wat is de Verlichting?

De Verlichting is de nieuwe manier van denken rond de 18e eeuw. Mensen gingen anders denken over:

• Politiek
• Filosofie
• Wetenschap
• Geloof
• Economie
• Sociale verhoudingen (de relatie hoe mensen tot elkaar staan)

Hoe ontstond de Verlichting?

In de 18e eeuw ontdekten mensen steeds meer van de wereld. Ook werden er steeds meer uitvindingen gedaan. Sinds de Renaissance was de nieuwsgierigheid van de mensen naar de wereld om hen heen groter geworden. De Wetenschappelijke Revolutie was net begonnen, en mensen waren erg optimistisch over wat er met het verstand en goed nadenken allemaal te bereiken was. Dat is verlicht denken. Rationeel (verstandig) nadenken over hoe de wereld beter kan worden. Verlicht denken moest een einde maken aan dingen zoals bijgeloof. Kennis en verstand moesten belangrijker worden dan dingen als tradities en geloof. En om de ideale samenleving te bereiken moest iedereen vrij en gelijk zijn. Verlichte ideeën waren vaak revolutionair. Voltaire bijvoorbeeld moeste enkele maanden de gevangenis in voor zijn uitspraken. Langzamerhand kregen de koning en de adel steeds minder macht, terwijl de burgers juist meer macht kregen. Burgers durfden voor hun mening op te komen en gingen zelf bedenken hoe dingen zaten.

Verlichtingsdenkers

Enkele beroemde verlicht denkers zijn:

• Montesquieu. Montesquieu vond dat het verschrikkelijk was als koningen alle macht hadden. Hij bedacht het systeem van de driemachtenleer (Ook wel trias politica of scheiding der machten) dat wij vandaag nog steeds gebruiken, met rechters (rechterlijke macht), een regering (uitvoerende macht), en een parlement (wetgevende macht), en niet met een koning die de machten had van alle drie deze dingen.

• Jean-Jacques Rousseau. Rousseau werkte het idee van de volkssoevereiniteit uit. Dit houdt in dat het volk soeverein is, oftewel dat het volk de macht heeft. Hij vond dat burgers hun soevereiniteit moesten geven aan een volksvergadering, die voor hen zou beslissen wat het beste was voor het land. Dit systeem zien wij ook nog in Nederland. De regering en de Tweede Kamer beslissen voor ons wat het beste is voor het land.

• John Locke. Locke vond dat het de taak van de overheid om de rechten van burgers, oftewel mensenrechten, te beschermen. Hij was ook tegenstander van de droit divin. Hij vond dat koningen hun macht niet van God kregen, maar juist van het volk.

• Voltaire. Voltaire had veel kritiek op de Katholieke kerk, die volgens hem bijgeloof en intolerantie verspreidden. Voltaire was een deïst. Hij geloofde in God, maar hij geloofde dat God niet meer actief was in de wereld. Het beste machtssysteem was volgens Voltaire verlicht absolutisme. Dat houdt in dat een koning, die verlicht denkt, goede beslissingen neemt voor het volk, omdat het volk te dom zou zijn om zelf beslissingen te nemen.

Hoe dacht men tijdens de Verlichting?

Voor de Verlichting had de kerk heel veel macht, vaak ook politieke macht. Ze had [dogma]]'s op grond van het geloof gemaakt. Maar de macht van de kerk was steeds kleiner door de invloed van de protestanten en de anglicanen. De kerk zei dat de mensen vanaf hun geboorte zondig waren, maar dat God hun kon vergeven. In de verlichting veranderde dit. Mensen gingen afstand nemen van de kerk en het geloof anders benaderen. Vooral dogma's van de kerken moesten het ontgelden. Er waren immers meerdere kerken die geloofden dat zij het dichtst bij de waarheid waren. Veel filosofen gingen zelf hun geloof onder woorden brengen.

Hoe dacht men over sociale verhoudingen?

Heel lang was er in Frankrijk een standenmaatschappij. Je had de geestelijkheid (kerkleiders), de adel (bijvoorbeeld mensen in de regering) en de boerenstand (het 'gewone' volk). De boerenstand moest luisteren naar de adel en geestelijkheid en had bijna niks te vertellen. Ook moest de boerenstand veel belasting betalen, terwijl de andere twee standen dat niet hoefden. De boerenstand was vaak heel arm en leed erg onder het gezag van de adel en geestelijkheid. Tijdens de Verlichting vonden verlichte denkers dat de standenmaatschappij moest worden afgeschaft en dat er meer gelijkheid moest komen. En daar was de boerenstand het natuurlijk helemaal mee eens.

Wat had de Verlichting voor invloed op de regering?

Verlichte denkers (Mensen die op de Verlichte manier dachten) ging zich meer en meer verzetten tegen tradities (gewoonten). Ze kwamen in opstand tegen de kerk en de monarchie(wanneer een koning de macht heeft)

Die monarchie kreeg steeds meer kritiek op zich af, mensen wilden samenwerken met met anderen om de macht te krijgen. Uiteindelijk is de monarchie nooit helemaal weg geweest, maar wel veranderd. Ook dachten mensen vroeger dat God hen op de wereld had gezet met een doel. Daar dacht men na de Verlichting wel anders over. Door het probleem van de monarchie, ontstond er heel langzaam een democratie (hier hebben ook de burgers een deel van de macht, en er komt een regering, zodat meerdere mensen de macht konden verdelen en beïnvloeden).

Verlicht Absolutisme

Verlicht Absolutisme, het systeem van Voltaire, werd in verschillende Europese landen toegepast. Frederik de Grote van Pruisen bijvoorbeeld, beschreef zichzelf als 'dienaar van de staat' en was een goede vriend van Voltaire. Andere verlichte koningen of koninginnen waren Catherina de Grote van Rusland en Jozef II van Oostenrijk.

Wie hadden een belangrijke rol in de Verlichting?

• Baruch Spinoza
• Denis Diderot
• Jean le Rond d'Alembert
• Pierre Bayle
• John Locke
• Sir Isaac Newton
• Robert Hooke
• Jacques Rousseau
• Benjamin Franklin
• Immanuel Kant
• Emanuel Swedenborg

Videoclips

• Isaac Newton, spiritueel natuurkundige als vader van de verlichting
• De invloed van Rousseau op Robespierre en de Franse Revolutie

Bronnen

[1] Moving History HV2