Willem II der Nederlanden

Willem II der Nederlanden
Willem II
Land	Nederland
Aangetreden op	7 oktober 1840
Afgetreden op	17 maart 1849 (overleden)
Troonopvolger	Willem III der Nederlanden
Algemeen
Aanspreekvorm	Majesteit
Persoonlijke informatie
Volledige naam	Willem Frederik George Lodewijk
Geboren	Den Haag, 6 december 1792
Overleden	Tilburg, 17 maart 1849
Huwelijk	Anna Paulowna van Rusland (geh. 21 februari 1816)
Dynastie	Huis Oranje-Nassau
Ouders	Willem I der Nederlanden Wilhelmine van Pruisen (1774–1837)
Kinderen	5, Zie tekst
Portaal Monarchie

Willem Frederik George Lodewijk (geboren te Den Haag op 6 december 1792 - gestorven te Tilburg op 17 maart 1849) was tussen 1840 en 1849 de tweede koning der Nederlanden (Nederland). Ook was Hertog van Limburg en Groothertog van Luxemburg. Eerder was hij al Prins van Oranje. Hij regeerde onder de naam Willem II.

Jeugd

Een ander schilderij met Willem II erop

Willem was de oudste zoon van Willem I der Nederlanden (die later koning der Nederlanden werd) en Wilhelmina van Pruisen. Willem had ook een roepnaam, namelijk Guillot. Ondertussen was het onrustig geworden in het Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waarvan zijn opa (Willem V stadhouder van was. In 1795 moest de stadhouder Engeland, maar het gezin bleef in de Nederlanden. Later dat jaar werd het Bataafse Republiek uitgeroepen en het gezin moest ook vluchten. Eerst vluchtten ze naar Engeland en later naar Duitsland. Ondertussen had hij één jongere broer en twee jongere zussen gekregen. Eenmaal in Duitsland aangekomen, groeide Willem op aan het hof van Koninkrijk Pruisen (één van de belangrijkste staten van het vroegere Duitsland). Zijn moeder en zijn oma waren namelijk afstammeling van de Pruisische koning. Willem kreeg een opleiding tot militair en ging in het Pruisische leger. In Spanje ging hij het Engelse leger helpen om Napoleon Bonaparte te verslaan. Dit lukte hem en Napoleon werd verbannen naar Elba. In 1813 keerde hij terug naar de Nederlanden, omdat zijn vader daar soeverein vorst (soort van koning) was geworden en later koning der Nederlanden (sinds 1815). In 1815 werd hij officieel troonopvolger van zijn vader, als die zou aftreden of overlijden. Hiermee werd hij Prins van Oranje. In datzelfde jaar vocht hij mee in de Slag bij Waterloo, waarin Napoleon officieel werd verslagen en verbannen naar Sint-Helena. Hierbij is Willem II zelf gewond geraakt op het slagveld en zijn strijdpaard is toen omgekomen. Aangezien hij van zijn paard geen afstand kon doen, heeft hij het laten opzetten. Doordat hij meehielp in de strijd tegen Napoleon werd Willem II een dappere vorst gevonden.

Huwelijk en gezin

Een familieportret van Willem II en zijn gezin

In de tussentijd was Willem II al verloofd geweest met Charlotte Augusta van Wales, de Britse kroonprinses. Charlotte verbrak de verloving, omdat ze wilde trouwen met Leopold van Saksen-Coburg (later koning van België). Op 21 februari 1816 trouwde hij met Anna Paulowna van Rusland. Zij was de dochter van de Russische tsaar Paul I. Ze kregen vijf kinderen:

• Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk (19 februari 1817 - 23 november 1890), de latere koning Willem III
• Willem Alexander Frederik Constantijn Nicolaas Michiel (2 augustus 1818 - 20 februari 1848)
• Willem Frederik Hendrik (13 juni 1820 - 14 januari 1879)
• Willem Alexander Frederik Ernst Casimir (21 mei 1822 - 22 oktober 1822)
• Wilhelmine Marie Sophie Louise (8 april 1824 - 23 maart 1897)

België

De Tiendaagse Veldtocht - Willem II, Prins van Oranje, voert de Nederlandse troepen aan tegen de Belgen

Toen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ontstond werd Willem II minister in zijn vaders kabinet. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bestond toen eigenlijk uit Nederland (Noordelijke Nederlanden) en België (Zuidelijke Nederlanden) met Luxemburg daarbij. Willem II bleef vaak in de Zuidelijke Nederlanden, ook al vergaderde de regering zes maanden per jaar in Den Haag. In 1816 kwam hij daar in contact met Fransen. De Fransen hadden het idee, nu Napoleon verslagen was, de monarchie weer in te voeren (wat inmiddels al gebeurd is). Wel bleef Frankrijk een democratie met een gekozen bestuur. Ook zou België in bezit komen van Frankrijk, aangezien de helft van de bevolking toch al Frans sprak. Voor de Franse koning werd een opvolger gezocht en Willem II was hier kandidaat voor. Zijn vrouw (een Russin) wist daarvan en vertelde het aan de Russische tsaar, die het weer doorvertelde aan de Nederlandse koning Willem I. Willem I werd woest op zijn zoon, maar Willem II had het plan nog in zijn hoofd. In 1820 werd er een samenzweringscomplot ontdekt in Frankrijk. Hierin speelde Willem II een grote rol. Zijn vader wist nog net op tijd een rel te voorkomen. In 1829 werd Willem II voorzitter van de Raad van State. Hij bleef dit tot 1840, toen hij koning werd. Als voorzitter was hij de belangrijkste persoon die zijn vader advies mocht geven.

'Erfenis'

Rijkswapen van Nederland (1815-1907)

Willem I liet door de scheuring van Nederland en België een enorme staatsschuld achter voor Willem II. Dit had ook een verhoging van de belastingen gegeven. Door de afsplitsing moest de grondwet opnieuw worden gewijzigd, waarin onder andere geregeld werd dat ministers strenger werden gecontroleerd door de Hoge Raad. Willem II was een zwakke en aarzelende regeerder die in zijn regeerperiode een economische en sociale crisis kende.

Verzet en armoede

Met name in de streken waar katholieken woonden, protesteerde men tegen hun nog altijd tweederangs burger zijn. Men wilde de militaire verplichtingen niet meer vervullen. Deze streken hadden economisch minder binding met het toch wel rijkere westen. Ook de protesten tegen de belastingheffingen waren heftig. De arbeiders die in opdracht van Willem I hadden gewerkt aan polders, dijken en kanalen, riepen stakingen uit. Journalisten (uit betere kringen) schreven opruiende artikelen.

Overal zag je amoede, landlopers en vagebonden. Met projecten als het ontginnen van heidegebieden en het opzetten van zogeheten koloniën van weldadigheid als Willemsoord en Veenhuizen (in 2021 cultureel erfgoed geworden) trachtte men de armoede te bestrijden. De komst van de aardappel als volkvoedsel was gunstig.

Economie

De vroegere stapelmarkt waarmee Nederland in de Gouden Eeuw groot geworden was, is verleden tijd. Men ging hard aan het werk om de staatsschuld te verminderen. De accijnzen (belastingen) op binnenlandse marktgoederen werden afgeschaft. De inkomsten uit de koloniën stegen behoorlijk. Door de komst van spoorwegen en stoomtrein groeide de handel en het verkeer. Op de Rijn kwam een vrij scheepsverkeer. De ligging van Nederland bleek hierbij gunstig te zijn. Hierdoor kon Rotterdam uitgroeien tot een belangrijke doorvoerhaven. In Nederland verschenen steeds meer stoommachines en fabrieken. De Hoogovens in IJmuiden van 1819 bijvoorbeeld, het tegenwoordige Tata Steel. De IJzeren Eeuw bracht onder andere de textielindustrie in Twente. Weliswaar veel later dan bijvoorbeeld in Engeland, maar toch. De huisnijverheid verplaatste zich naar de fabrieken en veel arbeiders trokken naar de steden.

Cultuur

De romantiek had op de Nederlandse cultuur weinig invloed. Men was eerder vroom. Naast de protestantse Hervormde kerk ontstond langzaam aan een beweging richting de Gereformeerde gemeenschap. Opnieuw trok Nederland veel immigranten aan, terwijl anderen de armoede ontvluchte om een nieuw bestaan op te bouwen in het nieuwe land Amerika (met name Michigan). In Nederland ging het er zoals dat heet er braaf en burgerlijk aan toe. De schilderkunst van die tijd wordt de Biedermeierstijl genoemd die uit Duitsland kwam.

Landschap

Het landschap veranderde behoorlijk. Omwallingen van steden verdwenen en steden groeiden snel. De aanleg van spoorlijnen groeide gestaag, later gevolgd door een verfijnder netwerk van stoomtramlijnen. Dit ging ten koste van de trekschuit die langzaam verdween. Ook inpolderingen gingen door, zoals de Haarlemmermeer polder waaraan in 1848 werd begonnen. Ook hier werd stoomkracht gebruikt zoals het stoomgemaal Cruquius. De zogeheten woeste grond in het oosten van het land werd ontgonnen. In en bij de dorpen en steden ontstonden parken.

Koning der Nederlanden

Willem II in de Nieuwe Kerk te Amsterdam

Op 7 oktober 1840 werd Willem II koning der Nederlanden en op 28 november werd hij officieel ingehuldigd in de Nieuwe Kerk te Amsterdam. Toen hij koning was, had de koning in Nederland al minder macht. Door het revolutiejaar 1848 vreesde hij voor zijn troon. Overal anders in Europa werden vorsten met onder andere geweld gedwongen om aftreden of anders te regeren. In Frankrijk werd zelfs de koning afgezet. Willem II was conservatieve koning. Hij zij tegen een diplomaat van hem als grap dat hij in één nacht van conservatief in liberaal kon veranderen, het tegenovergestelde van conservatief. In 1848 werd de macht van de koning nog minder. De liberale politicus Johan Rudolph Thorbecke wist samen met anderen opnieuw de grondwet te wijzigen. Bijna de volledige grondwet werd toen herschreven en de koning kreeg veel minder macht. Volgens sommigen was dit een gevaar voor de Nederlandse monarchie, maar ook een redding voor de Nederlandse monarchie voor langere tijd. Wat zeker is dat het volk meer te zeggen kreeg door uitbreiding van het kiesrecht en de monarchie behouden bleef. Door het veranderen van de grondwet begon Nederland meer op het huidige Nederland te lijken. Ministers moesten nu verantwoording afleggen aan het parlement en niet meer aan de koning. De koning zelf werd 'onschendbaar'; de ministers werden politiek verantwoordelijk voor zijn daden. De macht van de elites was gebroken.

Willem II hield aan de andere kant erg van dingen bouwen. In de tijd wat hij in Engeland studeerde, kreeg hij interesse in bouwstijl Neogotiek. Paleis Kneuterdijk liet hij verbouwen en bouwde er een heel complex achter. Ook liet hij Kasteel Vaeshartelt in Limburg en het Paleis-Raadhuis in Tilburg. Het Paleis-Raadhuis was oorspronkelijk bedoeld als het nieuwe paleis voor de koning, maar het is nooit afgebouwd. Verder liet hij een jachthuis bij Gorp bouwen en had hij plannen met Rheeburg en Zionsburg bij Vught, maar heeft hier nooit iets mee gedaan. In Paleis Het Loo liet hij weinig verbouwen. Dit komt omdat de koning woonde in Kasteel Het Oude Loo op dat landgoed.

Overlijden

Nadat de grondwet was veranderd, regeerde Willem II nog een korte tijd. Het ging slechter met hem nadat zijn lievelingszoon Alexander overleed. Zijn gezondheid ging achteruit. Ook had hij problemen met zijn opvolger en zoon, Willem III. Hij was het niet eens met zijn vader dat hij de grondwet liet veranderen. Willem III wilde zelf geen koning meer worden, maar later weer wel. Toen Willem II de nieuwe Tweede Kamer toesprak werd gemerkt da zijn stem zwak was en zijn gezondheid achteruit ging. Kort daarna vertrok bij naar Tilburg, om zich hier terug te trekken. Zijn arts raadde dit hem af, maar Willem II zette door. Op 13 maart nam hij afscheid van zijn vrouw en reed in een koets naar Rotterdam. Voordat hij naar Tilburg ging, wilde hij nog kijken bij zijn nieuwe schip in de Rotterdamse haven. Toen hij uit zijn koets stapte, viel hij zes traptreden naar beneden, omdat zijn laars vast zat in zijn mantel. Hij stond weer op en zei: "Het is niets". Via Geertruidenberg vertrok hij naar Tilburg. Door juichende mensen werd hij begroet, maar hij reageerde niet (wat niet gewoonlijk was).

In Tilburg ging zijn gezondheid nog meer achteruit. De koning kon zijn werk niet meer doen en had last van zijn ademhaling. Op 16 maart kwam zijn zoon Hendrik op bezoek, waardoor zijn gezondheid verbeterde. Toen zijn vrouw op bezoek kwam, mocht zij niet naar binnen. De dag daarna ging het ineens erg slecht. Rond drie kreeg Willem II een aanval van kortademigheid. Zelf ging hij hijgend naar zijn artsen toe. Deze zette hem in een stoel, waar hij overleed. Zijn vrouw was erg geschrokken en kon het niet bevatten. Een aantal dagen heeft zij nog uren met het lichaam van Willem II in een kamer gezeten. Willem II wilde gebalsemd worden en daarna in een simpele witte mantel in houten kist begraven worden. Op 4 april werd hij begraven in de Koninklijke grafkelder in Delft. Willem II is tot aan zijn dood koning geweest en is 57 jaar oud geworden. Hij werd opgevolgd door zijn zoon, Willem III.

Wist je dat...

Het portret dat hangt in de Eerste Kamer.

• ...in de zaal van Eerste Kamer nog steeds een portret hangt van Willem II.
• ...Willem II biseksueel zou zijn geweest en een homoseksuele relatie zou hebben gehad. Dat laatste werd lange tijd ontkend, maar in 2004 werd hier bewijs voor gevonden.
• ...er van Willem II geen foto bestaat, hoewel hij veel met fotografie oefende. Tot nu toe is geen fotoportret van hem gevonden, wel zijn er foto's van zijn vrouw en stiefmoeder gevonden.
• ...de Naald van Waterloo voor hem is gebouwd in 1815.

Media

Videomateriaal

• Het veldbed van koning Willem II (NTR/Drie koningen van Oranje)
• De Televisieserie: 200 jaar Koninkrijk (NOS)
• Koning Willem II kan alles maken (NTR/Welkom in de IJzeren Eeuw)
• De wispelturige koning (NTR/Welkom in de IJzeren Eeuw)

Informatie

• Het artikel op Wikipedia

Koningen van Koninkrijk Holland en het (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden (inclusief regentessen)
Koninkrijk Holland: Lodewijk I · Lodewijk II · Hortense (regentes) (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden: Willem I · Willem II · Willem III · Emma (regentes) · Wilhelmina · Juliana · Beatrix · Willem-Alexander