Kartel (politiek)

Een kartel of kieskartel is een samenwerking van twee of meerdere politieke partijen tijdens verkiezingen. De partijen maken samen één kandidatenlijst. Na de verkiezingen gaan zij als aparte partijen verder of besluiten om één fractie te vormen. In Nederland komen kartels vrijwel niet voor (enkel op gemeentelijk vlak). In België komen kieskartels een stuk vaker voor (ook tijdens regionale en federale verkiezingen).

In tegenstelling tot Nederland heeft België een districtenstelsel en een verhoogde kiesdrempel. Kleinere partijen maken hierdoor weinig kans om in het parlement te komen. Sinds 2003 hebben veel grote partijen besloten om samen te werken met kleinere partijen. Een bekend voorbeeld hiervan de Socialistische Partij Anders (het huidige Vooruit). Tussen 2003 en 2007 werkte die partij samen met Spirit, een sociaalliberale partij, tijdens de verkiezingen.

Een kieskartel is iets anders dan een lijstverbinding. Bij een kieskartel doen een of meerdere partijen mee onder één lijst. Zij hebben dan vaak één kiesprogramma. Bij een lijstverbinding zijn twee of meerdere partijen (onzichtbaar) verbonden. Zij doen mee onder aparte lijsten met aparte kiesprogramma's.

In België

In België komen kartels vaak voor op gemeentelijk niveau. In bepaalde gemeenten besluiten een of meerdere partijen samen te werken onder één lijst. Zo werken Groen en Vooruit samen in veel gemeenten, waar zij anders de kiesdrempel niet behalen. Ook CD&V en Open Vld werken in veel gemeenten samen. Er bestaan ook andere combinaties. Zo werken Open Vld en Vooruit in Gent samen.

Op regionaal en federaal vlak waren er in het verleden de volgende kieskartels:

• Sp.a en Spirit tussen 2003 en 2007.
• CD&V en N-VA tussen 2004 en 2007.
• Open Vld en Vivant tussen 2004 en 2006.

In Nederland

In Nederland komen kartels voor op gemeentelijk niveau. Een voorbeeld hiervan zijn de Partij van de Arbeid en GroenLinks die in veel gemeenten samenwerken in één fractie, zoals Woerden. Ook de SGP en ChristenUnie werken in veel gemeenten samen onder één lijst.

Op landelijk niveau komen kartels haast niet voor. Nederland heeft namelijk geen districtenstelsel en geen verhoogde kiesdrempel. Hierdoor is het mogelijk voor een partij om één zetel te halen als de partij in het gehele land genoeg stemmen krijgt. In sommige gevallen besluiten nieuwe of kleine partijen wel samen een kartel te hebben. Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 2023 besloten de Piratenpartij en De Groenen om onder één lijst met één programma deel te nemen. Dat kan als een kieskartel beschouwd worden.