Hof van assissen

Het hof van assissen in Brussel in 1843

Het Hof van assissen is een rechtscollege in het Belgisch rechtssysteem. Het college gaat over misdaden, politieke misdrijven en misdrijven binnen de drukpers (zoals kranten en tijdschriften). De rechtbank gaat dus over de zwaarste misdrijven, zoals (poging tot) moord, (poging tot) doodslag en gijzelneming met dodelijke afloop. Het hof van assissen kan echter geen uitspraken in zaken over xenofobie en racisme.

Het hof van assissen is vorm van juryrechtspraak. In plaats van normale rechtszaken heeft men met één of meerdere rechters te maken. Bij het hof van assissen zijn er naast de drie rechters ook twaalf juryleden. Die twaalf juryleden worden gekozen als vertegenwoordiging van het Belgische volk. De jury maakt een oordeel (een vonnis) in de rechtszaak. Sinds 2010 moet dat vonnis met een motivering (een uitleg) onderbouwd worden. Het hof van assissen is niet vergelijkbaar met een Nederlandse rechtbank, omdat Nederland geen juryrechtspraak kent.

Uitspraken van het hof van assissen kunnen niet verworpen worden in hoger beroep. Wel kan het Hof van Cassatie de uitspraak verwerpen als er fouten in de procedure gemaakt zijn.

Wanneer?

Het hof van assissen doet uitspraak in de volgende gevallen:

• Bij zware misdaden, zoals (poging tot) moord, (poging tot) doodslag, gijzelneming met dodelijke afloop, etc. Het hof doet oordeel over zaken die niet gecorrectionaliseerd kunnen worden. Oftewel, zaken die zo ernstig zijn dat er geen verzachtende omstandigheden ter sprake komen. Dat komt in principe vrij weinig voor. In veel gevallen worden verzachtende omstandigheden erkent, waarna een correctionele rechtbank een gevangenisstraf van maximaal vijf jaar kan opleggen.
• Politieke misdrijven: In de wet staat hiervoor geen duidelijke definitie. De definitie van een politieke misdrijf is door de jaren heen ook veranderd. Een mogelijke betekenis kan zijn: een misdrijf waarbij iemand probeert om politieke instellingen van een land in de war te brengen.
• Persmisdrijven: Ook hiervan staat geen definitie in de wet. Een persmisdrijf kan omschreven worden als het uiten van een idee of mening die inbreuk doet op het strafrecht. Dat idee of de mening is dan in de drukpers (of een vergelijkbaar medium) geuit en vervolgens via dat medium verspreid.

Persmisdrijven over racisme en xenofobie worden niet door het hof van assissen behandeld. Hierover gaat een correctionele rechtbank. In principe komen persmisdrijven en politiek misdrijven nauwelijks voor in België. De meeste assissenprocessen gaan ook over zware misdrijven.

Samenstelling

Hof

Het hof van assissen bestaat uit een voorzitter en twee assessoren (bijzitters).

De voorzitter is een raadsheer in het hof van beroep. Hij of zij zit de rechtszaak voor en bepaalt wie eraan het woord komt. Ook houdt hij/zij orde in de rechtszaal en helpt de juryleden met hun taken. De voorzitter is neutraal, wat betekent dat hij geen partij kiest. De voorzitter zit altijd vooraan in de rechtszaak.

Links en rechts van de voorzitter zitten de assessoren. De assessoren helpen de voorzitter met het uitvoeren van zijn/haar taken. De assessoren zijn altijd rechters in een rechtbank van eerste aanleg of een hof van beroep.

Jury

De jury bestaat uit twaalf juryleden. Die juryleden worden gehaald van een grote lijst, waarvan hun namen worden geloot. Bij ieder assissenproces verandert de samenstelling van de jury. Maximaal twee derde van de juryleden hebben hetzelfde geslacht. Omdat de juryleden vaak maar eens in hun leven jurylid zijn, volgen zij vooraf een informatiesessie.

De jury beslist in zijn eentje of de verdachte schuldig is. Sinds 2010 moeten de jury hiervoor ook een motivering geven (een reden). De vergadering over de schuldvraag is geheim; men weet dus niet wie van de juryleden wat gestemd heeft. De jury komt dus als één stem uit de vergadering.

De juryleden beslissen vervolgens samen met de drie rechters welke straf de verdachte krijgt. Het hof van assissen kan een gevangenisstraf opleggen van tussen de vijf jaar en levenslang. In het verleden kon het hof van assissen ook de doodstraf opleggen. Sinds 1867 is er in België geen doodstraf meer geweest in vredestijd. In 1996 is de doodstraf officieel afgeschaft.

Tijdens het proces hebben de juryleden de volgende rechten:

• Zij krijgen een kopie van de akte van beschuldiging en de akte van verdediging (als die bestaat).
• Zij mogen via de voorzitter vragen stellen aan de getuigen en de verdachte.
• Zij mogen aantekeningen maken, maar de rechtszaak mag hiervoor niet onderbroken worden.
• Zij worden vergoed voor hun tijd in het hof van assissen. Er zijn zowel vergoedingen voor reiskosten als voor aanwezigheid.

Hier tegenover staat dat juryleden aanwezig moeten zijn. Juryleden die niet komen opdagen of zich terugtrekken zonder toestemming van de voorzitter krijgen een boete. Daarnaast mogen de juryleden niet aan anderen vertellen wie wat heeft gestemd tijdens de vergadering voor de schuldvraag. Tijdens de vergadering gelden de volgende plichten:

• De juryleden moeten aandachtig opletten. Wanneer men niet oplet, kan een jurylid vervangen worden.
• De juryleden moeten onpartijdig zijn. Wanneer een jurylid toch partijdig is, kan een jurylid vervangen worden.
• De juryleden moeten zich afzijdig uit de media houden.

Eisen voor juryleden

Inwoners van België komen in aanmerking om jurylid te worden als zij:

• De Belgische nationaliteit hebben.
• Tussen de 28 en 65 jaar oud zijn.
• Kunnen lezen en schrijven.
• Burgerlijke en politieke rechten genieten.
• Geen gevangenisstraf van meer dan vier maanden of een taakstraf van meer dan 60 uur hebben gehad.

De kandidatenlijst wordt samengesteld op basis van de lijst voor de federale verkiezingen. Iedere gemeente bepaalt vervolgens op basis van een lot wie van haar inwoners gekozen wordt. Vervolgens worden de namen getoetst aan de hand van bovenstaande eisen. Daarnaast worden ook mensen met een bepaald beroep uit de lijst gehaald, zoals rechters, mensen met een politiek ambt (zoals ministers), militairen en artsen. De kandidatenlijst wordt om de vier jaar opgesteld. Vervolgens wordt deze doorgestuurd naar het hof van assissen. Het hof van assissen kan uit die kandidatenlijst juryleden oproepen.

Juryleden die te dicht bij het slachtoffer of de verdachte staan (denk aan vrienden of familieleden), kunnen door het hof van assissen worden afgewezen. Ook juryleden die de taal van de rechtszaak niet spreken, worden door het hof van assissen afgewezen. Stel je voor je spreekt alleen Nederlands, maar de rechtszaak vindt in het Frans plaats. In dat geval kun je aangeven dat je Frans niet (goed genoeg) spreekt om de rechtszaak te volgen.

Jury zitten is een burgerplicht. Hierdoor kun je dat niet weigeren. Ook een werkgever kan zijn werknemer (die jury moet zitten) niet verhinderen. Wel kan een jurylid onder bepaalde voorwaarden een uitzondering aanvragen om uit de plicht ontheven te worden. Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn. Zo kan iemand op het punt staan te bevallen of operatie ondergaan, een ziek familielid verzorgen, in het buitenland verblijven of zeer belangrijke, onmisbare functie hebben. Het hof van assissen beslist vervolgens over die ontheffing.