Sociaal-Democratische Arbeiderspartij
| Sociaal-Democratische Arbeidspartij (SDAP) | |
|
| |
|---|---|
| Oprichting | 26 augustus 1894 |
| Opheffing | 9 februari 1946 |
| Actief in |  Nederland
|
| Richting | Centrum-links tot links |
| Stroming | Sociaaldemocratie Marxisme (tot 1933) |
| Overig | |
| Jongerenorganisatie | Arbeiders Jeugd Centrale |
| Opvolgende partij(en) | Partij van de Arbeid |
| Afsplitsing van | Sociaal-Democratische Bond |
| Afsplitsing(en) | Communistische Partij van Nederland Onafhankelijke Socialistische Partij |
Portaal  Politiek
| |
De Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) was een Nederlandse politieke partij die van 1894 tot 1946 bestond. De SDAP was een centrumlinkse, sociaaldemocratische partij. Oorspronkelijk wilde de partij het socialisme bereiken door middel van een revolutie, maar vanaf 1933 wilde de partij dit enkel op democratische manier doen.
De SDAP ontstond uit de Sociaal-Democratische Bond van Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Er ontstond een conflict binnen deze partij, waarbij een klein groepje onder Pieter Jelles Troelstra zich afscheidde. Al snel werd de SDAP de grote linkse partij en vertegenwoordigde de socialistische zuil tijdens de verzuiling. Troelstra probeerde in 1918 een socialistische revolutie te ontketenen, maar deze mislukte. Door de vergissing van Troelstra werd de SDAP als onbetrouwbaar gezien. De andere partijen weigerden ermee samen te werken. In 1939 werd de SDAP toch toegelaten tot de regering en bleef dit tijdens de oorlog.
In 1946 ging de SDAP samen met de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christelijk-Democratische Unie (CDU) in de Partij van de Arbeid (PvdA).
Geschiedenis
Ontstaan
Sinds 1881 bestond al de Sociaal-Democratische Bond. Dit was de eerste socialistische partij van Nederland en werd opgericht door de Friese dominee Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Deze partij wilde onder andere algemeen kiesrecht invoeren en het socialisme bereiken door middel van een revolutie. De Sociaal-Democratische Bond was dus meer bedoeld voor protesten en vertegenwoordiging van de arbeidersklasse. Nieuwenhuis werd uiteindelijk gearresteerd en de Sociaal-Democratische Bond werd in 1893 verboden.
In 1894 richtte enkele SDB-leden vervolgens de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) op. Zij wilden juist wel meedoen aan de verkiezingen. Hoewel de SDAP geloofde dat het socialisme alleen via een revolutie bereikt kon worden, geloofden ze ook dat ze via het parlement sociale wetten konden invoeren. Op deze manier konden ze de situatie van de arbeidersklasse op de korte termijn verbeteren. De revolutie was dus meer iets voor de langere termijn.
De twaalf oprichters van de SDAP worden de twaalf apostelen genoemd. Een van deze partijleden was partijleider Pieter Jelles Troelstra.
Beginjaren
De SDAP was voor het eerst in 1897 vertegenwoordigd in de Tweede Kamer. De partij behaalde toen twee zetels. Ook gaf de partij gedoogsteun aan de regering van premier Nicolaas Pierson. Onder Pierson werden enkele sociale wetten ingevoerd die de situatie van de arbeidersklasse moesten verbeteren.
Al vanaf het begin waren er twee vleugels binnen de partij. Ten eerste was er de revolutionaire vleugel die het socialisme wilde bereiken door middel van een revolutie. Tijdens deze revolutie werden de bourgeoisie (rijke bovenklasse) en het kapitalisme omvergeworpen. De tweede vleugel was reformistisch; deze leden geloofden dat het socialisme door middel van verkiezingen en politieke hervormingen bereikt kon worden. In 1909 ontstond er een splitsing tussen deze twee vleugels. Troelstra had een ijzeren grip op de partij en tijdens een partijcongres werd de redactie van De Tribune uit de partij gezet.
Vervolgens stapten veel leden van de revolutionaire vleugel uit de SDAP. Zij richtten vervolgens de Sociaal-Democratische Partij (SDP) op, wat later werd omgedoopt in de Communistische Partij van Nederland (CPN). De CPN was een stuk linkser en radicaler dan de SDAP.
Groei
Desondanks werd de SDAP de grote partij van de arbeidersklasse. In 1917 wordt het algemeen kiesrecht ingevoerd, waardoor de SDAP grote winst behaald bij de verkiezingen dat jaar erop. Door het algemeen kiesrecht konden namelijk voor het eerst ook arme mensen stemmen. Zij vonden zich erg in de ideeën van de SDAP.
Partijleider Troelstra was geïnspireerd door de Oktoberrevolutie in Rusland. Ondertussen was het ook onrustig in Duitsland en andere plekken in Europa. Overal leek het erop alsof een socialistische revolutie op het punt stond om te gebeuren. Troelstra riep op 9 november 1918 daarom ook de revolutie uit in Nederland. Toch wist hij het volk niet voor zich te winnen. Tegenwoordig wordt gedacht dat dit door Troelstra's eigen twijfels kwamen. Hierdoor kwam er geen revolutie en deze gebeurtenis staat bekend als de vergissing van Troelstra.
Door de oproep tot revolutie weigerden de andere partijen met de SDAP samen te werken. De SDAP werd namelijk als onbetrouwbaar gezien. Hierdoor wordt de partij buiten de regering gehouden. Troelstra wordt in 1925 vervangen door Johan Willem Albarda. De partij doet in 1933 afstand van het marxisme en verschuift meer naar het centrum. In 1937 veranderd de SDAP haar verkiezingsprogramma en wil nu het socialisme enkel via verkiezingen en politieke hervormingen bereiken.
Latere jaren
In 1939 mag de SDAP voor het eerst deelnemen aan de regering van Dirk Jan de Geer. Eén jaar later valt Nazi-Duitsland Nederland binnen. De regering vlucht naar Londen en de SDAP wordt door de bezetter verboden. Tijdens de oorlog zijn veel SDAP-leden actief in het verzet. Zo startte de SDAP de verzetskrant Het volk. Andere SDAP-leden werden gevangengezet of kwamen om.
Na de oorlog besloot de SDAP samen te gaan met de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) en de Christen-Democratische Unie (CDU) in de Partij van de Arbeid. Voormalig SDAP-lid Willem Drees zou later premier worden namens deze partij.