Elfstedentocht
De Elfstedentocht (Fries: Âlvestêdetocht) is een schaatswedstrijd van ruim 200 kilometer over natuurijs in de provincie Friesland, gereden door de Friezen uit het Noorden. De Elfstedentocht werd voor het eerst georganiseerd in 1909 en is tot nu toe vijftien maal verreden. De laatste keer was in 1997, dus deze eeuw is er nog geen enkele Elfstedentocht geweest.
De Elfstedentocht wordt ook wel Tocht der Tochten genoemd.
De elf steden
De schaatstocht doet elf steden aan:
Fries afstand vanaf startpunt (km) Leeuwarden (start) Ljouwert 0 Sneek Snits 22 IJlst Drylts 26 Sloten Sleat 40 Stavoren Starum 66 Hindeloopen Hylpen 77 Workum Warkum 86 Bolsward Boalsert 99 Harlingen Harns 116 Franeker Frjentsjer 129 Dokkum Dokkum 174 Leeuwarden (finish) Ljouwert 199
Finish
De finish is traditioneel in Leeuwarden. De Elfstedentocht wordt alleen gereden als het ijs dik genoeg is. Na afloop eten de deelnemers en de toeschouwers een kop snert (erwtensoep met rookworst).
Rayonhoofden
De route van de Elfstedentocht is verdeeld in rayons. Er zijn 22 rayons. Dus ook 22 rayonhoofden. Een rayonhoofd is verantwoordelijk voor dit gedeelte van de route. Allemaal baas over zo'n 10 km route. Ze controleren hoe dik het ijs is, waar de wakken liggen. De wakken worden gemarkeerd met takken en struiken. Ze proberen zo snel mogelijk de wakken dicht te krijgen door de watervogels naar een ander wak te verjagen. Soms ook door ijstransplantaties. Wanneer er sprake is van een mogelijke tocht, komen de rayonhoofden in vergadering bij elkaar en bespreken de kwaliteit van het ijs op de route. Alleen als iedereen het ermee eens is dat de tocht verantwoord is, nemen ze de beslissing "it giet oan".
Geschiedenis
In 1845 stond er in de krant dat 3 Friese mannen in één dag 11 steden hadden afgeschaatst. Ze deden er 14 en ½ uur over. In de winter van 1890-1891 trokken honderden Friezen over het ijs langs de elf steden. Ze probeerden steeds sneller te rijden. De recordtijd was toen 12 uur en 55 minuten (De wedstrijdrijders doen er tegenwoordig ongeveer 7 uur over). Als bewijs dat ze de hele route hadden gereden namen ze briefjes mee met daarop handtekeningen van de cafés en restaurants langs de route. Op 2 januari 1909 werd de eerste echte Elfstedentocht gereden. Er deden 23 rijders aan mee. De mensen schaatsten toen nog op 'houtjes', die ook wel de Friese doorlopers genoemd worden. Tegenwoordig schaatsen de mensen op noren of klapschaatsen, daar rijden ze natuurlijk veel sneller op. In 1909 werd de Vereniging de Friesche Elf Steden opgericht. Sindsdien organiseert deze vereniging de tocht. Dat kan niet elk jaar. Het is steeds weer afwachten of het koud genoeg wordt. Soms gaan er jaren voorbij zonder Elfstedentocht, zoals tussen 1963 en 1985 toen is er 22 jaar lang geen tocht gereden. In 1997 werd de tocht voor de vijftiende en tot nu toe laatste keer gehouden.
Elke Elfstedentocht is anders; soms schijnt de zon en soms waait het hard. Mensen die aan de tocht deelnamen moesten veel kracht en doorzettingsvermogen hebben want vroeger had je geen speciale schaatspakken. De mensen trokken een paar hemden en truien over elkaar aan en stopten er soms kranten tussen om de wind tegen te houden. In 1929 was het ijskoud en er stond een keiharde wind. In dat jaar werd de Elfstedentocht op 12 februari gereden; het vroor toen 18 graden. Niemand keek naar de start, want het was veel te koud. De meeste wedstrijdrijders hebben de streep toen niet gehaald. Vaak was de Elfstedentocht gereden in de bittere koude. Zoals bijvoorbeeld in "de Hel van 63" - vanwege de strenge winter van dat jaar. Deelnemers hebben wel eens vingers en tenen verloren aan de kou, het vroor wel -18. Deze tocht is in 2009 verfilmd.
Om een Elfstedentocht te kunnen houden moet het natuurlijk eerst heel hard vriezen en het ijs moet minsten 13 - 15 centimeter dik zijn om al die duizenden mensen te kunnen dragen. De veiligheid staat bij de Elfstedentocht voorop. Pas als het ijs over de hele route veilig is, kan de tocht doorgaan. De route is verdeeld in rayons (dat zijn stukjes van de route), er zijn eenentwintig rayonhoofden. Elke rayonhoofd is verantwoordelijk voor zijn eigen rayon. De ijsmeester is de baas van de rayonhoofden. Hij is verantwoordelijk voor het ijs op de hele route. Samen beslissen ze of een Elfstedentocht kan worden gereden. Soms moet de natuur een handje worden geholpen, zoals in 1997, toen is in Nederland de eerste ijstransplantatie geweest. Bij een ijstransplantatie zaagt de brandweer eerst het oude, te dunne ijs weg. De nieuwe blokken ijs worden in het water gelegd en vriezen aan het oude ijs, dat wel goed is, vast.
Vanwege het steeds warmer wordende klimaat worden ook de Friese winters zachter. De kans op een Elfstedentocht wordt daardoor dus ook steeds kleiner. Waarschijnlijk hangt dit ermee samen dat de tocht nu al sinds 1997 niet meer is gereden.
Begin februari 2012 leek het er even op dat de Elfstedentocht opnieuw georganiseerd kon worden. Op 8 februari werd echter bekend gemaakt dat het niet door kon gaan, aangezien het niet veilig genoeg was op het ijs en het binnen enkele dagen weer ging dooien. In 2013 vroor het ook veel, maar opnieuw niet genoeg voor voldoende ijs.
De winnaars
Varia
- Willem Alexander reed de tocht ook een keer uit, in 1986. Hij deed dat onder een andere naam, om niet op te vallen.