Sinterklaas: verschil tussen versies

Versie van 20 nov 2018 10:57

Sinterklaas in 2007.

Schoentje zetten in 1873

Sinterklaas (ook wel Sint Nicolaas) is de hoofdpersoon van het kinderfeest dat in Nederland, België en in sommige andere landen gevierd wordt. Het hoogtepunt van het Sinterklaasfeest is Pakjesavond, dat in Nederland op 5 december wordt gevierd en in België op 6 december ‘s morgens op pakjesdag. Sinterklaas heeft altijd zijn trouwe knecht bij zich, Zwarte Piet, en rijdt op een paard genaamd Amerigo in Nederland en Slecht Weer Vandaag in België.

Er is in Nederland een school genoemd naar Sinterklaas (Sint Nicolaas Lyceum in Amsterdam) en in België een stad: Sint Niklaas. Ook zijn meerdere kerken naar Sint Nicolaas genoemd. De Amerikaanse Kerstman is afgeleid van Sint Nicolaas.

Nicolaas wordt Sint Nicolaas

Nicolaas was bisschop van de stad Myra. Dat lag toen in het Byzantijnse Rijk, maar inmiddels is dat in Turkije. Hij is geboren rond het jaar 280 en is waarschijnlijk gestorven op 6 december 343. Zoals het normaal was voor veel christenen in die tijd, gaf hij veel geld aan arme mensen. Ongeveer 200 jaar na zijn dood werd Nicolaas heilig verklaard. Er komt dan ‘’Sint’’ voor zijn naam te staan. Maar heilig werd je natuurlijk niet zomaar. Je moest tijdens je leven een goed voorbeeld zijn geweest voor alle andere mensen en er moesten minstens twee wonderen gebeurd zijn. Maar wat nou precies een ‘wonder’ was, wist men eigenlijk ook niet echt. Het waren dingen die gebeurden en die je niet kon verklaren. Dan moest het wel werk van God zijn. Over Nicolaas werden veel bijzondere verhalen verteld. Zo kan hij als baby al in zijn badje staan en bidden tot God en had hij 3 kinderen die gedood waren weer tot leven gewekt. In het begin konden gewone mensen iemand al ‘heilig’ verklaren, maar later kon alleen de kerk zeggen wie ‘heilig’ werd verklaard. Heiligen waren belangrijk voor de mensen van vroeger. Ze geloofden dat ze je konden helpen om in de hemel te komen of je beschermen. Nicolaas was beschermheilige van de kinderen, van de zeelieden en van ongehuwde (ongetrouwde) vrouwen. Omdat Sint Nicolaas beschermheilige is van de zeevaarders, hebben veel havensteden Sint Nicolaas als beschermheilige.(Amsterdam bijvoorbeeld, maar ook Aberdeen, Bari, Sint-Niklaas en Kampen in Overijssel.)

Het verhaal van de ongehuwde dochters

Dat Sint Nicolaas de beschermheilige is van de ongehuwde vrouwen, komt door het verhaal van de koopman en zijn ongehuwde dochters. Er was eens een koopman, die eerst erg rijk geweest was, maar door allerlei tegenslagen nu arm was. Hij had drie dochters die de leeftijd hadden om te trouwen. In die tijd nam een bruid een bruidsschat mee. Dat betekende dat ze geld of bezit gaf aan de bruidegom en zijn familie. Dat geld kreeg de dochter van haar vader. De arme koopman had echter helemaal geen geld meer en kon op deze manier zijn dochters niet uithuwelijken. Het gevolg zou zijn dat de dochters ongehuwd zouden blijven en daarmee door het leven zouden gaan als werkster bij andere families. Dit bericht bereikt Nicolaas. Op een nacht gooit hij 3 zakjes met geld door het raam naar binnen. De zakjes komen terecht op de grond maar ook een zakje in een schoen die onder het raam stond. Door dit verhaal wordt duidelijk waarom Sint iets in je schoen stopt en soms is dit een zakje chocolademunten.

Nicolaas maakt de gedode kinderen weer levend

Het verhaal van de 3 kinderen

Drie kinderen waren verdwaald en konden, doordat het inmiddels donker was geworden de weg helemaal niet meer terugvinden. Bij een slager vragen ze onderdak en wat te eten. De slager laat het drietal binnen en vermoordt hen met een scherp mes. Daarna stopt hij de drie kinderen in een pekelton, zodat door het zout het vlees niet bederft. Zeven jaren zijn voorbijgegaan als Nicolaas bij de slager langskomt. “Open je pekelton”, zegt hij tegen de slager. Nicolaas roept God aan en steekt zijn hand in de ton en roept: “Sta op, kinderen”! De kinderen staan op uit de dood. Sinds die tijd staat Nicolaas bekend als kindervriend en beschermer van kinderen. Het lastige van dit verhaal is dat het vele honderden jaren later is opgeschreven (legende).

Sinterklaas en Zwarte Piet in het boek van Jan Schenkman uit 1850

De knecht van Sinterklaas

Nicolaas als bisschop van Myra had geen knechten en al helemaal geen zwarte pieten. Tegenwoordig wordt het Sinterklaasfeest in verschillende landen in Europa gevierd, zelfs in Amerika kennen ze Saint Nicholas. Daar hebben ze echter Santa Claus als Kerstman dat ze vieren tijdens het Kerstfeest met zijn cadeautjes. Ze vonden in Amerika dat het Sint Nicolaas feest te Katholiek was. Sinterklaas wordt tegenwoordig altijd vergezeld door een helper. Bij ons heet die helper Zwarte Piet. Sinds het begin van deze eeuw vinden steeds meer mensen dat Zwarte Piet moet veranderen omdat ze het racistisch vinden dat hij zo zwart is. Die mensen vinden dat het nu net lijkt op slavernij. Daar was een blank iemand de baas en waren die zwarte mensen slaven die al het werk doen. Zij vinden dat het daar te veel op lijkt. Je ziet dan ook steeds vaker dat Zwarte Piet niet echt zwart meer is, maar meerdere kleuren heeft. (Roetpiet, Regenboogpiet, enz.) Anderen vinden dat Zwarte Piet gewoon Zwarte Piet moet blijven. Maar hoe de figuur van Zwarte Piet precies ontstaan is, verschilt van land tot land. Sint Nicolaas had vroeger geen knecht. Waar Zwarte Piet vandaan is niet precies bekend. In 1850 schreef een Amsterdamse onderwijzer (Jan Schenkman) een boek: Sint Nicolaas en zijn knecht. Daar dook Zwarte Piet dus op in een verhaal. De naam zou ook kunnen komen van Piter, een Ethiopische wees, die slaaf was en door Sint Nicolaas was vrijgekocht. Na zijn vrijlating bleef hij uit dankbaarheid bij Sint Nicolaas om hem te helpen. Maar in de 17e en 18e eeuw hadden rijke Europese edelen ook vaak Moorse slaven in dienst en in Italië deden kleine jongetjes dienst als schoorsteenveger. Met hun roe veegden ze het roet uit het rookkanaal in hun zak. Misschien waren ze daardoor wel zo zwart.

Sint Nicolaas in andere landen

In andere landen waar het Sinterklaasfeest gevierd wordt heet Sint Nicolaas en zijn helper vaak anders. Soms ziet de helper er zelfs heel anders uit, soms zelfs griezelig!

Oostenrijk kent men het feest van Nicolo. De helper heet Krampus en ziet er uit als een monster met lange zwarte haren en hoorns. Hij straft stoute kinderen.
In Zwitserland heet Sinterklaas Samichlaus en zijn helper heet Schmutzli. Samichlaus rijdt op een ezel en komt uit het bos en niet (zoals bij ons) uit Spanje. Hij ziet er wel een beetje uit als de Kerstman.
In veel streken in Duitsland heet Zwarte Piet ‘Knecht Ruprecht’.
Frankrijk kent Père Fouettard als hulp van Sinterklaas. Een woeste man met een rode baard, die stoute kinderen met een zweepje straft. Père Fouettard is hier de man die 3 kinderen had vermoord, die Sint Nicolaas weer tot levend had gebracht. Omdat hij spijt had werd Père Fouettard de hulp van Sint Nicolaas.
In Tsjechië heet Sinterklaas Svatý Mikuláš. Hij komt aan een gouden koord vanuit de hemel naar beneden met een duivel en een engel. Sint geeft cadeautjes en snoepgoed aan de kinderen, maar de duivel straft de stoute kinderen. Die krijgen alleen een aardappel en een zwart kooltje als cadeau. De engel beschermt de kinderen.

In Nederland was er eerst maar één Zwarte Piet als helper van Sint Nicolaas. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg Sint Nicolaas een heleboel pieten.

Sinterklaas en Zwarte Piet in hun traditionele kleding

De kleding van Sint Nicolaas

De kleren van Sint Nicolaas zijn (bijna) hetzelfde als die van een bisschop, maar er zijn wat verschillen. Vaak is de kleding van Sint Nicolaas wat simpeler uitgevoerd en heeft wat andere kleuren.

mijter De mijter van Sint Nicolaas is rood met een gouden kruis erop. In de katholieke kerk worden geen rode mijters gedragen. Meestal zijn ze wit of crème-kleurig. Ook droegen bisschoppen pas vanaf de 12e eeuw mijters en Sint Nicolaas was ver voor die tijd!

tabberd Het liedje zegt: “Sinterklaas Goedheiligman, trek je beste tabberd an… ” De tabberd (tabbaard) is het lange, paarse onderkleed van een bisschop. Het komt bijna tot op de schoenen van Sint Nicolaas. De eigenlijke naam van de tabberd is ‘soutane’ of ‘toga’ (toog). De soutane van een bisschop heeft meestal 33 knopen (zo oud werd Jezus), maar die van Sint Nicolaas heeft vaak minder knopen. De tabberd van Sint Nicolaas is altijd paars.

albe Over de tabberd draagt Sint Nicolaas een albe. Dat is een wit ‘hemd’, aan de onderkant met kant afgezet. Het komt tot een stukje onder de knieën. De albe wordt op zijn plaats gehouden door een cingel (klingel), een wit koord met kwastjes aan het uiteinde.

stola De stola is een smalle strook die om de hals wordt gedragen. Meestal is deze van dezelfde stof en kleur als de kazuifel.

kazuifel Het rode bovenkleed van Sint Nicolaas is een simpelere vorm van het kazuifel van een priester.

mantel Over alles heen draagt Sint Nicolaas een grote rode mantel, die bijna tot op de grond komt.

staf De staf zoals Sinterklaas die gebruikt, lijkt wel wat op de staf van een herder. Hij is goudkleurig. Een echte bisschopsstaf is van verguld koper. De staf laat de herderlijke zorg van de bisschop zien voor zijn gelovigen, net zoals de zorg van een herder voor zijn schapen.

handschoenen Sint Nicolaas draagt meestal witte (of soms paarse) handschoenen.

ring Aan zijn linkerhand draagt Sint Nicolaas een bisschopsring met een rode robijn erin. Hij hoort eigenlijk aan zijn rechterhand, maar dat is niet handig voor de vele handen die Sint Nicolaas moet geven. Bij een echte bisschop wordt de ring bij begroeting gekust.

schoenen Sinterklaas draagt zwarte schoenen.

Het Sinterklaasfeest

Intocht

De intocht van Sinterklaas vindt ieder jaar plaats in november. De intocht van Sinterklaas in 2017 zal op 18 november plaatsvinden in Dokkum. In België is de intocht altijd in Antwerpen. Sinterklaas komt in Nederland aan met de Pakjesboot 12. Volgens de liedjes komt Sinterklaas uit Spanje. Maar zoals je gelezen hebt is hij geboren in het huidige Turkije. Waarom zingen we dan dat hij uit Spanje komt? Men denkt dat het komt omdat Spanje vroeger een rijk en machtig land was. Tussen 1568 en 1648 was er tussen Nederland (België hoorde toen ook bij de Nederlanden) en Spanje de 80-jarige oorlog. Maar toch was er nog veel handel tussen beide landen. De Nederlanders ruilden goud en zilver voor kruiden en sinaasappels. Men dacht waarschijnlijk dat alles uit Spanje vandaan kwam, ook Sinterklaas. Want het Sinterklaasfeest werd al vanaf de 16e eeuw gevierd. Toen Sint Nicolaas gestorven was, werd hij begraven in Myra. Dat werd een populaire bedevaartplaats. Maar toen de moslims er de baas werden, was het niet zo veilig meer voor christelijke bedevaartgangers en haalden Italiaanse zeelui in 1087 de beenderen van Sint Nicolaas op en brachten die naar het Italiaanse Bari. Daar is hij opnieuw begraven in de Sint Nicolaasbasiliek. Ook daar is Spanje een tijdje de baas geweest. Maar Sinterklaas komt echt niet uit Spanje.

Paard

Sinterklaas rijdt in Nederland op een paard genaamd Amerigo. In België heet het paard ‘Slecht Weer Vandaag’.

het paard heet shimel

Schoentje zetten

Bij het Sinterklaasfeest horen veel tradities. Zo worden vanaf het moment dat Sint in het land is door (kleine) kinderen hun schoen gezet in de hoop dat er door de pieten ’s nachts wat in wordt gedaan. Wat lekkers of een klein (schoen)cadeautje. Dat schoen zetten stamt al uit de 15e eeuw. Arme mensen in Utrecht zetten hun schoen in de Sint Nicolaaskerk en de rijke Utrechtenaren deden er iets in. Het was toen dus liefdadigheid. Het Sint Nicolaasfeest was een van de winterfeesten, net zoals Sint Maarten, Kerstmis, Nieuwjaar en Driekoningen. Omdat de winter een moeilijke tijd was voor arme mensen, mochten ze met die feesten officieel bedelen. Ook op oude schilderijen zie je hoe het Sinterklaasfeest werd gevierd.

Sint Nicolaasfeest, geschilderd door Jan Steen in ± 1663

Meisje zet een klomp bij de kachel en zingt een liedje 1959

Pakjesavond

Voor de Tweede Wereldoorlog was er nog geen pakjesavond. Rond 1930 was er een grote crisis in Nederland en was er niet veel geld. Na de Tweede Wereldoorlog, toen er meer welvaart (geld) was, konden er meer cadeautjes worden gekocht voor de kinderen. Schoentje zetten en pakjesavond zelf werd toen heel gewoon. Eerst kregen kinderen zelfgemaakte cadeautjes, maar later gewone cadeautjes uit de winkel. Eerst waren de pakjes alleen voor kinderen bedoeld. Tegenwoordig geven volwassenen elkaar ook cadeautjes in de vorm van een surprise (cadeautjes ingepakt in een mooi knutselwerk), vaak met een leuk rijm erbij. Pakjesavond is voor de kinderen nog altijd een spannend feest, waar de volwassenen lekker in meespelen. In België wordt geen Pakjesavond gevierd, dat is typisch voor Nederland. In België worden op de ochtend van 6 december cadeautjes geopend door de kinderen. 6 december, de sterfdag van Sint Nicolaas, is ook de eigenlijke feestdag. Bij heiligen wordt namelijk de naamdag gevierd en dat is de sterfdag, niet de dag dat ze geboren zijn.

Surprises

Als er geen kleine kinderen meer thuis zijn die in Sinterklaas geloven, wordt er vaak een surpriseavond gehouden. Er worden lootjes met namen getrokken en men maakt een leuk ingepakt cadeau (surprise)met een gedicht. Meestal weet je dan niet van elkaar wie de gever is en wordt er gedaan alsof het Sinterklaas en Piet zijn. Ook op veel basisscholen worden in de hoogste groepen vaak surprises gemaakt. Omdat het uitpakken van surprises vaak wel erg lang duurt, kiezen scholen er ook wel voor om alleen een pakje te (laten) kopen en wel een leuk rijm erbij te laten maken. In de middag houden veel scholen een leuke Sinterklaas-spelletjesmiddag.

Sinterklaasliedjes

Het zingen van Sinterklaasliedjes is wel een van belangrijkste dingen van het hele Sinterklaasfeest. Want ja, als je niet zingt voor Sinterklaas mag je ook geen cadeautjes verwachten. Er zijn heel veel verschillende Sinterklaasliedjes, de meeste daarvan zijn geschreven in de 19e eeuw. Enkele bekende liedjes zijn: Zie Ginds Komt de Stoomboot, Zie de Maan Schijnt Door de Bomen en Sinterklaasje Kapoentje. Deze liedjes waarschuwen kinderen dat ze wel lief moeten zijn. Kinderen die niet lief zijn krijgen de roe en dat willen de kinderen natuurlijk niet. De meeste Sinterklaasliedjes worden gezongen als de kinderen hun schoen zetten, op pakjesavond en als Sinterklaas weer vertrekt als hij op bezoek is geweest.

Lekkernijen

Bij het Sinterklaasfeest horen veel verschillende heerlijke lekkernijen. Het bekendste zijn natuurlijk de pepernoten, kruidnoten, taai-taai, speculaas, marsepein, boterletters en chocoladeletters.

taaitaai
pepernoten
kruidnoten en suikergoed
marsepein
speculaasjes
boterletter
chocoladeletter

Op een andere manier

Sint Piter in Grouw

Wodan

Het Sinterklaasfeest wordt eigenlijk in heel Nederland en België gevierd. Maar er zijn ook wat uitzonderingen. Op de Waddeneilanden wordt bijvoorbeeld rond 5 december Sunneklaas gevierd. De mannen verkleden zich als Sunneklaas, (ook wel Sunterklaas of Sunderums genoemd) en lopen op straat rond en gaan van café naar café. Ze zijn vaak onherkenbaar en zijn vaak al maanden bezig met het maken van een pak. De vrouwen en kinderen moeten binnen blijven. Als ze toch op straat ‘gesnapt’ worden, krijgen ze slaag. Voor de kinderen is er vaak de dag ervoor een speciaal Kinder-Sunneklaas. Ook zij maken een eigenpak. Op het ene Waddeneiland wordt het feest nét weer iets anders gevierd dan op een ander eiland. Sunneklaas is op de Waddeneilanden veel belangrijker dan het gewone Sinterklaasfeest.

In het plaatsje Grouw in de provincie Friesland viert men op 21 februari Sint Piter. Op de zaterdag vóór 21 februari komen Sint Piter en zijn knecht Swarte Pyt aan in Grouw. Sint Piter rijdt op een zwart (Fries) paard en draagt een witte mantel. Op school wordt ook niet veel aandacht besteed aan het gewone Sinterklaasfeest, maar wel aan het Sint Piterfeest. Er is zelfs een Sint Piterjournaal, net als het Sinterklaasjournaal.

Sint Piter

In sommige delen van Vlaanderen in België wordt er meer aandacht besteed aan Sint Maarten dan aan Sinterklaas.

De Kerstman

Omdat men in Amerika Sint Nicolaas een te katholiek feest vond, hebben ze naar een alternatief gezocht. In Santa Claus hebben ze die gevonden. Hij geeft met de kerstdagen cadeaus aan de kinderen en komt van de Noordpool

Een Germaanse god

Sint Nicolaas en de gebruiken rondom zijn feest vertonen wel gelijkenis met de oppergod van de Germanen, Wodan (of Odin). Wodan reed op zijn 8-benige witte schimmel (Sleipnir) door de hemel. Wodan werd voorgesteld als een groot en fors persoon met een mantel, muts en witte baard. In zijn hand had hij een speer met een slang aan het eind. (Die lijkt wel wat op de staf van Sint Nicolaas.) Wodan had ook twee raven (Huginn en Muninn), die hem vertelden hoe de mensen zich op aarde gedroegen. Bij Sint Nicolaas vertellen de pieten dat en Sint schrijft het in zijn grote boek. De figuur Wodan lijkt dus wel wat op de figuur Sint Nicolaas. Om Wodan en zijn paard gunstig te stemmen brachten de Germanen offers. Wortels, granen, vruchten en hooi werden bij de stookplaats gelegd. De helper van Wodan heette 'Oel'. Deze keek 's nachts door het stookgat en 'keurde' de offergaven. Dat lijkt wel wat op de dingen die wij voor Sint Nicolaas en zijn paard in onze schoen of klomp doen.

Het Sinterklaasjournaal

In de periode van het Sinterklaasfeest is er tegenwoordig ook een journaal speciaal voor kinderen: het Sinterklaasjournaal. Er worden verslagen gedaan over belevenissen van Sinterklaas en elk jaar beleeft hij weer een ander avontuur. Het programma wordt gepresenteerd door Dieuwertje Blok. Sinds 2012 is er ook het Sinterklaasjournaal op internet.

Videoclips

Externe links

Test je kennis

Doe de quiz over Sint Nicolaas

@@ Regel 63: / Regel 63: @@
 ===Paard===
 Sinterklaas rijdt in Nederland op een [[paard]] genaamd Amerigo. In België heet het paard ‘Slecht Weer Vandaag’.
+het paard heet shimel
 ===Schoentje zetten===
 Bij het Sinterklaasfeest horen veel tradities. Zo worden vanaf het moment dat Sint in het land is door (kleine) kinderen hun schoen gezet in de hoop dat er door de pieten ’s nachts wat in wordt gedaan. Wat lekkers of een klein (schoen)cadeautje. Dat schoen zetten stamt al uit de 15e eeuw. Arme mensen in Utrecht zetten hun schoen in de Sint Nicolaaskerk en de rijke Utrechtenaren deden er iets in. Het was toen dus liefdadigheid. Het Sint Nicolaasfeest was een van de winterfeesten, net zoals Sint Maarten, Kerstmis, Nieuwjaar en Driekoningen. Omdat de winter een moeilijke tijd was voor arme mensen, mochten ze met die feesten officieel bedelen. Ook op oude schilderijen zie je hoe het Sinterklaasfeest werd gevierd.