Kerst

Aanbidding door de herders

Kerstboom

Op 25 december (eerste kerstdag) herdenken christenen in de westerse wereld de geboorte van Jezus Christus. (Rooms)katholieken noemen dit feest Kerstmis, protestanten noemen het Kerst(feest). Hoewel Pasen in de kerk een belangrijker feest is, wordt aan het Kerstfeest over de hele wereld heel veel en veel meer aandacht geschonken. In de landen met een Orthodoxe kerk, wordt Kerstmis op 6 januari gevierd. In de Islam is de geboorte van Jezus Christus ook belangrijk, maar daar wordt het niet gevierd.

De kerst wordt voorafgegaan door de 4 advent zondagen. Hier wordt de aanloop naar kerst gevierd.

Naam

Het woord 'kerstmis' komt van 'Christus-mis' en bestaat uit de twee woorden 'kerst' en 'mis'. Mis is het woord voor viering in de kerk. Doordat er vaak zo’n mis was op zon- en feestdagen kreeg het ook de betekenis van feestdag. Kerstmis is dan kerstfeestdag.

Het woord 'kerst' is uit het woord Christus ontstaan.

Het kerstverhaal uit de Bijbel

Over het leven van Jezus is door vier van zijn volgelingen (Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes) veel opgeschreven. We noemen deze volgelingen de vier evangelisten. Het woord evangelie betekent ‘goede boodschap’. Deze verhalen vind je in de Bijbel, in het Nieuwe Testament. Lucas was een vriend van de apostel Paulus en zijn verhaal over de geboorte van Jezus is het meest uitgebreid van allemaal. In het jaar dat Jezus geboren werd, was Augustus keizer van het Romeinse Rijk. Omdat het Romeinse Rijk zo ontzettend groot was, kon de keizer in Rome nooit alles zelf in de gaten houden. Daarom benoemde hij in delen van zijn rijk andere mensen als koning, die in zijn naam regeerden. In Judea was Herodes de baas.

Keizer Augustus wilde weten hoeveel mensen er in zijn rijk woonden, aan wie hij belasting kon vragen. Iedereen moest zich laten registreren in de plaats waar zijn of haar (voor)ouders vandaan kwamen. Jozef en Maria van Nazareth in Galilea, waar ze woonden, naar Bethlehem in Judea, om zich daar te laten registreren. Maria was op dat moment in verwachting van Jezus. Lopend met een ezel als lastdier gingen ze op weg. Het was een lange reis van wel meer dan 130 km door heuvelachtig terrein.

Toen ze eindelijk in Bethlehem aankwamen was het er erg druk. Veel mensen waren al onderweg en er was geen plaats meer in de herberg of andere plekken waar mensen konden overnachten. En uitgerekend op dat moment moest het kindje geboren worden. Jozef en Maria zochten een plek op waar Maria kon bevallen. Uiteindelijk vonden ze een stal. Hier bracht Maria haar zoon ter wereld en ze noemden hem ‘Jezus’. Om hem tegen de kou te beschermen wikkelden ze hem in doeken en legden hem in een voerbak voor dieren. Al eeuwen eerder was er voorspeld, dat in de stad van David (dat was Bethlehem) een Verlosser geboren zou worden. Iemand die er zou zijn voor alle mensen; rijk of arm, belangrijk of helemaal niet, voor iedereen! De evangelist Lucas vertelt in zijn evangelie dat God een engel liet verschijnen aan de herders die in het veld bij hun schapen waren. Nou waren herders in die tijd nou niet de belangrijkste en schoonste mensen. Maar de engel zei, dat juist die herders op zoek moesten gaan naar de Verlosser, die ze zouden kunnen vinden in een stal bij Bethlehem.

Aanbidding door de drie wijzen

Drie wijzen volgend de Katholieken, heten en komen ze uit Caspar (uit Azië), Bathasar (uit Afrika) en Melchior (uit Europa, hadden ieder in hun eigen land een heldere ster gezien. Ook zij kenden de voorspelling en gingen op zoek naar de Verlosser om hem te eren en geschenken te geven. Ze gingen naar Jeruzalem, een grote stad in de buurt van Bethlehem. Koning Herodes was bang dat iemand hem van de troon zou verdrijven. Iedereen die hij hiervan verdacht liet hij vermoorden. Ook hij kende de voorspelling, had de ster gezien en hoorde van de wijzen die onderweg waren. Hij liet de wijzen bij zich komen en vroeg hun om de nieuwe koning (de Verlosser) te zoeken en het dan aan hem te komen vertellen, zodat hij de nieuwe koning ook eer kon bewijzen. Maar nadat ze Jezus gevonden hadden en hem hun geschenken hadden gegeven (goud, wierook en mirre), verscheen God in een droom en waarschuwde de drie wijzen om niet terug ta gaan naar Herodes. Daarom gingen ze met een omweg weer naar hun eigen land terug. Toen Herodes merkte dat hij bedrogen was, liet hij als straf alle jongetjes tot 2 jaar in Bethlehem doden. “Dan was Jezus er zeker bij”, dacht hij. Maar Jezus was gelukkig al met Jozef en Maria naar Egypte gevlucht.

Het kerstverhaal in de Koran

Niet zo bekend is dat in de Koran ook enkele malen iets van een Kerstverhaal staat. Hoofstuk 19 (soera 19) is zelfs naar Maria genoemd, de moeder van Jezus. Het is de enige keer dat een vrouw wordt genoemd in de Koran. In de Koran staat dat Maria zwanger wordt omdat God het wil. Jozef komt in het verhaal helemaal niet voor. Over Bethlehem wordt niets vermeld. Wat wel wordt vermeld is dat Maria bevalt van Jezus onder een palmboom. Jezus begint onmiddellijk te praten. Dus Jezus kon al als baby wonderen doen. De Koran is 6 eeuwen na het evangelie uit de Bijbel geschreven. Moslims vieren geen feest van de geboorte van Jezus Christus, net zomin als ze een feest vieren van de profeet Mohammed.

De geschiedenis van het kerstfeest

Datum

De Bijbel vermeldt geen datum van de geboorte van Jezus Christus, en dus ook niet van het kerstfeest. Toch moet het kerstfeest al in de 3e eeuw zijn gevierd. Al in die tijd was er een meningsverschil over de datum van het kerstfeest. Christenen in het West-Romeinse Rijk vierden het op 25 december, terwijl in het oostelijk deel van het Romeinse Rijk dit op 6 januari werd gevierd. In die tijd volgde men de joodse filosofie dat verwekking en dood van goddelijke gebeurtenissen op dezelfde dag vielen. In het westen dacht men dat Pasen op 25 maart viel. Als dat zo is, dan moet Jezus Christus dus 9 maanden later zijn geboren, dus op 25 december. In het oosten dacht men dat Jezus Christus op 6 april was verwekt en dus moet Jezus zijn geboren op 6 januari. Nog steeds wordt in de Rooms-Katholieke Kerk 25 december aangehouden en in de Oosters-Orthodoxe kerken 6 januari.

Mogelijke Germaanse invloeden

In de 19e eeuw werd gezocht naar mogelijke niet-christelijke relaties met het Kerstfeest. Dat was vooral vanwege de kerstboom. Die speelt immers geen rol in het oorspronkelijke kerstverhaal. De boom kan mogelijk afkomstig zijn van het Joelfeest van de Germanen uit de 8e eeuw. Dat is een feest dat gevierd wordt omdat de dagen na 21 december weer langer gaan worden. 21 december is ook de belangrijkste dag. Maar het hele feest duurde wel 12 dagen. Het wordt ook wel Midwinterfeest of Zonnewendefeest genoemd. Tijdens het Joelfeest werden er ook vuren ontstoken. De Nieuwjaarsvuren op 1 januari zijn hier nog een overblijfsel van. De Germanen hadden tijdens het Joelfeest ook al een groene boom of takken daarvan in hun huis of op het erf staan, waarschijnlijk een spar. Groen was het teken van leven. Alle andere bomen waren kaal en ‘dood’. In die groene boom werden vruchten (appels) gehangen en versieringen van stro. Dit alles om de goden gunstig te stemmen. Omdat deze groene boom dus eigenlijk ‘heidens’ was, duurde het lang voordat de kerstboom in de kerk en uiteindelijk ook in huis gehaald werd. Nu is hij niet meer weg te denken.

Lucas, de evangelist op een schilderij van Frans Hals

Meerdere kerstdagen

In Nederland en de meeste Europese landen kent men twee kerstdagen; namelijk eerste kerstdag en tweede kerstdag. De meeste mensen gebruiken beide dagen om hun familie te bezoeken of werken op een van de twee dagen. Maar je hoort tegenwoordig ook van een derde kerstdag. Die heeft ook echt bestaan namelijk van 813 tot 1773 hebben er zelfs 4 kerstdagen bestaan. In 813 besloot de katholieke kerk dat het 4 dagen meetlat duren. Je mocht niet werken op kerstavond en op de kerstdagen, anders zou het ongeluk brengen.

Vroeger was eerste kerstdag ook alleen voor gezelligheid en tweede kerstdag was meer een paardendag. De paarde galoppeerden in het rond, omdat ze geloofde dat het zorgde dat niemand ziek werd de rest van het jaar. Op derde kerstdag werd de heilige Johannes herdacht, die over de vriendschap ging. En vierde kerstdag was meer een kinderfeest; kinderen waren die dag de baas. Maar al gauw werd er weinig van deze vrije gebruik gemaakt waardoor eerst 4e kerstdag verdween en later in 1773 ook derde kerstdag.

Advent

Vier weken voordat Kerst begint men in de kerk al ‘af te tellen’. Het begint met de 1e zondag in de Advent. Het woord ‘Advent’ komt van het Latijnse woord Adventus. Dit woord betekent Komst. Men bereidt zich dus voor op de komst van Jezus. Veel mensen hebben thuis een adventskrans met vier kaarsen erop. Elke zondag steken christenen een kaars meer aan.

Adventskrans

Een adventskrans is altijd rond, met de kleuren rood en groen. De binnenkant bestaat meestal uit een strokrans met daarrond takjes van de spar of hulst. Het zijn altijd dezelfde 2 kleuren: rood en groen. Groen is de kleur van de hoop en we hopen op de komst van Jezus. Rood is de kleur van de liefde en we houden van Jezus.

Kerstavond en de nachtmis

Voor de meeste christenen begint het eigenlijke Kerstfeest al op kerstavond met de nachtmis in de kerk. Hoewel er steeds minder mensen op zondag naar de kerk gaan, zit de kerstnachtmis meestal behoorlijk vol. Er wordt gepreekt over wat er gebeurd is het voorbije jaar en er wordt vooruit gekeken. Meestal worden er ook liederen gezongen.

Kerststal

Kerststal

In veel Katholieke huizen was vroeger een kerststalletje of een grot te vinden met een beeldengroep. Bij de Protestanten was dit niet echt gebruikelijk. In zo’n beeldengroep zitten Jozef, Maria en het kindje, de os en de ezel, herders en schapen, een engel, drie wijzen en een kameel. Tegenwoordig zijn er steeds minder stalletjes bij mensen thuis. Wat wel steeds populairder wordt zijn allerlei wintertaferelen, met huisjes, kleine poppetjes, treintjes, enz. In veel kerken is er tijdens de kerstdagen een ‘levende kerststal’, met echte mensen en dieren.

Kerstboom

We zingen “O, dennenboom”, maar een kerstboom is geen dennenboom maar een spar. Bij een dennenboom zitten de naalden in groepjes van twee en zijn ongeveer 10 cm lang. Bij een spar zitten de korte naalden allemaal apart aan de tak. De kerstboom komt voort uit de Joelboom die door de Germanen al tijdens het Midwinterfeest gebruikt werd. Pas in de 19e eeuw kwam de kerstboom in huis. Veelal bij protestante mensen. Germanen gebruikten echte appels. Van die gewoonte komen onze kerstballen, die we nu in de boom hangen. In de kerstbomen tegenwoordig zit versiering van over de hele wereld, in alle kleuren die je maar voor mogelijk houdt. Je ziet tegenwoordig ook veel kunstbomen. Sommige zijn bijna niet van echt te onderscheiden. Het is traditie om de kerstboom samen te zetten en samen te versieren, zodat je het warme gevoel van samen hebt.

Kerstmarkten

Behalve de versiering in de boom hangen mensen vaak hun hele huis (en ook wel de tuin) vol met andere versiering. Takken, lichtjes, kransen en noem maar op. Winkels spelen hier handig op in. Tijdens de Sinterklaastijd liggen de versieringen al in de schappen en kun je bij elk behoorlijk tuincentrum ongelooflijk veel kerstspullen, planten en bomen kopen. Er worden (buiten en binnen) zelfs speciale Kerstmarkten gehouden, bijvoorbeeld in Dordrecht waar je van alles kunt bekijken, maken, kopen en sfeer kunt proeven. Soms mag je de lekkernijen echt proeven.

Kerstlekkernijen en andere kerstgebruiken

• Chocolade kerstfiguren voor in de boom
• Kerstkransje
• Kerstsok
• Kerstschuimpjes
• Diverse soorten noten
• Peperkoekenhuisje.
• Mistletoe

Bij de Kerstman

De Kerstman, Santa

Santa Claus, of kortweg ‘Santa’ is een afstammeling van de figuur van Sinterklaas. Mensen uit Europa namen Sinterklaas in de vorige eeuw mee naar Amerika. Men vond daar echter Sint Nicolaas te katholiek. Daarom probeerde men er een algemeen figuur van te maken. Daar veranderde Sint Nicolaas (de Engelsen zeggen ‘Saint Nicholas’) langzamerhand in de Kerstman, die op 25 december cadeautjes komt brengen. De cadeautjes worden onder de boom gelegd en de kerstsokken aan de schoorsteenmantel gevuld. De Kerstman komt ook niet uit Spanje, maar woont in de buurt van de Noordpool, de cadeautjes worden gemaakt door elven (een soort kabouters) en hij rijdt niet op een paard, maar vliegt door de lucht in een slee, getrokken door 8 rendieren. De rondborstige Kerstman in zijn rode pak, zoals we hem nu vaak zien, komt door een reclame van Coca Cola. Vroeger had de Kerstman een groene mantel. Tegenwoordig wordt er ook in de landen waar het Sinterklaasfeest wél gevierd wordt steeds meer aan Kerstmis gedaan.

De Kerstman

Kerstkaarten

In de hele wereld worden er ieder jaar een paar miljard kerstkaarten verstuurd. In Nederland ongeveer 130 miljoen. Ook kinderen op school vinden het leuk om kerstkaarten in de klas uit te delen. De meesters en juffen worden er soms gek van! Meestal geven de meesters en juffen nochtans ook kerstkaarten...

Een kerstkaart uit Zweden

Goede doelen

Rond de Advent en het Kerstmis worden vaak allerlei acties gehouden voor uiteenlopende goede doelen. Jezus Christus vond dat je op moest komen voor de armen. Er wordt dan ingezameld voor mensen die het niet zo goed hebben. Dat heeft een lange traditie. Zo werd in de 19e eeuw door het Leger des Heils jaarlijks een kerstmaaltijd aangeboden aan daklozen. In veel landen wordt dit nog steeds gedaan. Ook worden er inzamelingsacties gedaan, zoals Serious Request van 3FM. In 1985 werd er door een aantal Britse popmuzikanten een liedje gemaakt onder de titel "Do they know it's Christmas". Het geld dat met dit liedje werd verdiend, ging naar Ethiopië, waar op dat moment een hongersnood was.

Films, liedjes en verhalen

Voor en tijdens Kerstmis hoor je overal kerstmuziek. De bekende Nederlands liedjes (O, dennenboom …, De herdertjes lagen bij nachte, Midden in de winternacht, Er is een kindeke geboren op aard’, enz.) maar ook heel veel Engelse liedjes. Zo’n beetje elke bekende zanger of zangeres heeft wel een eigen kerst(muziek)album. Bekende liedjes in het Engels zijn bijvoorbeeld Jingle Bells en Rudolph the red-nosed reindeer. Last Christmas (van Wham) is ook heel bekend. White Christmas, gezongen door Bing Crosby is zelfs bij je opa en oma heel bekend. Ook zie je elk jaar weer (dezelfde) kerstfilms op de televisie. (bijvoorbeeld: Home alone, Polar Express en De Grinch) Hele oude films, maar gelukkig ook wel weer nieuwe. Voor grote mensen en voor kinderen.

Het kerstverhaal ‘A Christmas Carol’ van Charles Dickens is wereldberoemd en is al verschillende keren verfilmd. Ook door Disney met Mickey Mouse in de hoofdrol. Maar er zijn nog veel meer boeken met mooie kerstverhalen.

Media

Video's

• Het kerstverhaal (NTR/Huisje Boompje Beestje)
• Het verhaal van Kerstmis (NTR/Heilige Huisjes)
• Het kerstverhaal in de Bijbel en de Koran naast elkaar (Levensbeschouwing.net)
• Historical Jesus: did Jesus really exist? (Levensbeschouwing.net)
• Het verhaal van Sinterklaas en zijn verandering in de Kerstman (Levensbeschouwing.net)
• Kerst, lichtfeest in december (NTR/Schooltv Beeldbank)
• Waarom halen we met kerst een boom in huis? (NTR/Het Klokhuis)
• Kerst (NTR/Nieuws uit de Natuur)
• Kerst (NTR/Het Klokhuis)
• Hoe worden kerstbomen gekweekt? (NTR/Huisje Boompje Beestje)
• Waar komt de kerstboom vandaan? (NTR/Clipphanger)
• Wie waren de drie koningen? (NTR/Clip[hanger)

Informatie

• Kerstmis (Internetwijzer basisonderwijs)
• Kerstmisquiz (Yurls.net)
• Aftelkalender nieuwjaar (NTR/Schooltv)