Laïcité

Laïcité is de naam voor de strenge scheiding tussen kerk en staat in Frankrijk. In het Frans betekent het woord "laïcité" letterlijk "scheiding tussen kerk en staat". In het Nederlands wordt dit woord echter gebruikt om de scheiding tussen kerk en staat in Frankrijk te om te schrijven.

In Frankrijk is de scheiding tussen kerk en staat een stuk strenger dan in Nederland of België. Laïcité speelt dan ook een belangrijke rol in de Franse samenleving. Laïcité ontstond in 1905, maar staat pas sinds 1958 in de Franse grondwet.

Scheiding tussen kerk en staat

In de meeste (westerse) landen zijn de religie (kerk) en de overheid (staat) van elkaar gescheiden. Dit wordt de scheiding tussen kerk en staat of "secularisme" genoemd. Dit betekent dat religie geen beslissende invloed heeft op het landsbestuur en de overheid geen beslissende invloed op religie. De kerk en staat hebben elk hun eigen regels en kunnen elkaar geen regels voorschrijven.

Deze scheiding tussen kerk en staat verschilt per land. In Nederland en België is er bijvoorbeeld een scheiding tussen kerk en staat, maar de staat werkt ook samen met religie. Zo zijn er in Nederland en België zowel religieuze scholen (zoals katholieke, protestantse, joodse en islamitische basisscholen) als niet-religieuze scholen (openbare scholen). In Frankrijk is er juist een hele strenge scheiding tussen kerk en staat. Hierdoor zijn er in Frankrijk ook geen religieuze scholen. In Frankrijk is de staat helemaal neutraal als het om religie gaat.

Ontstaan

Laïcité was niet altijd aanwezig in de Franse samenleving. De Katholieke Kerk had eeuwenlang een grote invloed in Frankrijk. Lang was het katholieke geloof het enige geloof wat toegestaan was. Vanaf de 18e eeuw ontstond godsdienstvrijheid. Hierdoor kon iedereen zijn eigen religie uitoefenen, maar het katholieke geloof was nog altijd nauw met de staat verbonden. Dit veranderde na de Franse Revolutie toen de scheiding tussen kerk en staat ontstond. Tijdens de revolutie was er ook een korte periode waarin religie verboden was. Na de Franse Revolutie keerde men weer terug naar de situatie uit de 18e eeuw. Frankrijk werd weer een katholiek land, maar andere religies werden getolereerd.

Deze situatie bleef ongeveer hetzelfde tot aan 1870. Toen werd de Derde Franse Republiek gesticht. De Derde Franse Republiek wilde van Frankrijk een seculiere staat maken met strikte scheiding tussen kerk en staat. Hiervoor waren twee belangrijke redenen:

• De staat wilde alle zeggenschap over onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid. Voorheen speelde de kerk hier een grote rol in.
• Religie werd als iets privés gezien. Wanneer religie een rol zou spelen in de staat zou dit leiden tot conflicten en discriminatie.

Na 1870 werden enkele wetten doorgevoerd. Uiteindelijk werd laïcité officieel in 1905. Dit betekent dat de Franse overheid geen religies erkend, subsidieert of werk geeft. De Franse overheid zorgt voor vrijheid van godsdienst, zolang de godsdienst geen gevaar voor de samenleving is.

Verschillen

Er zijn enkele verschillende tussen Frankrijk en Nederland ten opzichte van de scheiding tussen kerk en staat:

• Subsidiëring van religieuze omroepen: Een publieke omroep is een omroep die op radio of televisie uitzendt en geld krijgt van de overheid. Nederland en Frankrijk hebben beide publieke omroepen. In Nederland bestaan er echter ook religieuze publieke omroepen (zoals de EO en KRO-NCRV) die geld krijgen van de overheid. In Frankrijk zouden dit soort omroepen nooit geld krijgen van de overheid.
• Religieuze verwijzingen in de politiek: In Nederland zijn er enkele verwijzingen naar God in de politiek. Zo regeert de koning officieel nog "bij de gratie Gods". In Frankrijk bestaan deze verwijzingen niet in de politiek. Toen er de Europese grondwet gemaakt werd zaten er eerst enkele verwijzingen naar God in de tekst. Frankrijk was hier erg op tegen, waardoor deze verwijderd werden.
• Religieuze verwijzingen in de rechtspraak: In Nederland kunnen getuigen tijdens een rechtszaak twee eden afleggen; een religieuze (o waarlijk helpe mij God almachtig) of een niet-religieuze (Dat verklaar en beloof ik). In Frankrijk zou alleen de tweede eed toegestaan zijn, aangezien deze eerste een religieuze verwijzing bevat.
• Bidden in de politiek: In veel Nederlandse gemeenteraden worden vergaderingen geopend en gesloten met een gebed. In Frankrijk is dit niet toegestaan.
• Religieuze scholen: In Nederland en België zijn er scholen met een religieuze grondslag. Dit zijn scholen waar bijvoorbeeld het katholieke of joodse geloof een belangrijke rol speelt. In Frankrijk bestaan dit soort scholen zijn. Alle Franse scholen zijn openbare scholen en hebben niet een bepaalde religieuze grondslag.
• Godsdienstles op school: De meeste Nederlandse scholen hebben een vak genaamd "godsdienst", waar ze over één of meerdere religies leren. In Frankrijk bestaat het vak "godsdienst" helemaal niet. In plaats daarvan bestaan vakken als "ethiek" en "filosofie", waar ook religie aanbod komt.
• Geestelijken in dienst van de overheid: In Caribisch Nederland zijn er sommige geestelijken die in dienst zijn van de overheid. Zij worden behandeld als ambtenaar. In Frankrijk is dit niet toegestaan.

In principe geldt Laïcité voor heel Frankrijk, maar er zijn wat uitzondering. In de regio Elzas-Lotharingen gelden deze regels niet, aangezien deze regio in 1905 geen onderdeel was van Frankrijk (maar van Duitsland). Hierdoor is religieus onderwijs en het vak "godsdienst" daar wel toegestaan. Ook worden bepaalde bisschoppen uit deze regio door de Franse president gekozen en zijn bepaalde geestelijken in dienst van de Franse overheid. Er zijn pogingen geweest om Elzas-Lotharingen gelijk te trekken met de rest van Frankrijk, maar dit is nog niet gelukt.

Ook in sommige overzeese regio's van Frankrijk geldt Laïcité niet. Zo hebben Wallis en Futuna, Mayotte en Frans-Guyana lossere regels.

Discussie

In de Franse politiek en samenleving is er zowel lof voor als kritiek op laïcité. Sommige Fransen zijn voorstander hiervan, terwijl andere Fransen het te ver vinden gaan. Toch hebben de meeste Franse politieke partijen laïcité geaccepteerd en zien het vaak als iets "typisch Frans".

Argumenten voor laïcité

Voorstanders van laïcité vinden dat de religie en staat strikt gescheiden moeten zijn. Zij zien religie als iets voor thuis, wat geen invloed moet hebben op het landsbestuur. Ook moet de staat geen invloed hebben op religie. In veel landen (waaronder Nederland en België) worden religies erkend door de overheid. In Frankrijk is dit niet het geval. Voorstanders vinden dit goed, aangezien dit kan leiden tot discriminatie. Wanneer de overheid bepaalde religies wel erkend en andere niet, kan dit tot ongelijkheid leiden. Laïcité voorkomt deze ongelijkheid.

Een tweede argument is dat laïcité voorkomt dat religieuze symbolen of gebruiken in overheidsgebouwen te vinden zijn. Wanneer er in een gemeentehuis een kruis aan de muur hangt, kan dit door sommige mensen worden opgevat dat christenen worden voorgetrokken. Ook kan het lijken alsof het christelijke geloof een rol speelt binnen de overheid. Niet-christenen kunnen zich daarom ongelijk behandeld voelen, aangezien hun symbolen niet aan de muur hangen. Volgens de voorstanders voorkomt laïcité juist discriminatie en ongelijkheid.

Ook speelt Frans nationalisme voor sommige mensen een rol. Laïcité komt voort uit de waarden van de Franse Revolutie, waar veel Fransen trots op zijn. Zij zien laïcité als de meest zuivere vorm van godsdienstvrijheid.

Argumenten tegen laïcité

Tegenstanders van laïcité vinden juist dat laïcité een vorm van discriminatie is. Laïcité zorgt er namelijk voor dat religieuze mensen zich moeilijker kunnen uitdrukken. Religieuze kleding is verboden in Franse scholen sinds 2004 en in ziekenhuizen sinds 2011. Sommige religieuze groepen zien dit als discriminatie, aangezien zij meer getroffen worden door de wetten. Voor islamitische inwoners van Frankrijk hadden hier problemen, aangezien het er even op leek dat de hoofddoek verboden werd. De hoofddoek is wel toegestaan in Frankrijk, maar de niqab en boerka zijn beide sinds 2011 verboden.

Een ander argument is dat laïcité religie "abnormaal" in de samenleving maakt. Door de strenge wetten worden religieuze symbolen uit de samenleving verdreven. Hierdoor worden deze symbolen iets vreemds gezien. Met lossere wetgeving zouden deze symbolen zichtbaarder worden, waardoor acceptatie van de verschillende geloven verhoogd wordt. Ook zou het zichtbaarder zijn dat er veel verschillende geloven in Frankrijk zijn.

De tegenstanders van laïcité grijpen overigens ook terug op de waarden van de Franse Revolutie; namelijk gelijkheid. Volgens hen worden religieuze inwoners ongelijk behandeld ten opzichte van niet-religieuze inwoners.