Bijen

Bijen Anthophila
Leefgebied	Vrijwel wereldwijd,
Leefomgeving	gematigde gebieden
Behoort tot de	Vliesvleugeligen (Hymenoptera), Insecten, Dieren
Portaal Biologie

Een bij is een insect dat honing en bijenwas maakt. Ze leven in heel erg veel landen.

Geschiedenis

100 miljoen jaar, minstens zo lang leven er al bijen op aarde. Misschien zelfs 120 miljoen jaar! Dat betekent dat er al bijen rondvlogen in de tijd van de dinosauriërs. Men heeft stukjes barnsteen gevonden waarin kleine, gestreepte insecten uit de tijd van de dino's vastzaten. Dat waren de eerste bijen.

Een bij op een paardenbloem

Bijenkasten, hier houden imkers bijen in

Een pot honing met Amerikaanse biscuits

Die eerste bijen leken nog niet helemaal op de bijen van nu. Toentertijd waren bijen vleeseters en ze leken een beetje op de wespen van nu. Ze kwamen voornamelijk naar bloemen om prooien te vangen en niet om nectar te halen zoals ze nu doen. Maar hoe kan het dan dat die vleesetende wesp is veranderd in de vegetarische, harige, zoemende bij die we nu kennen? Het antwoord is simpeler dan je denkt. Op een dag moet zo'n vroege bij die op een bloem op zijn prooi zat te kauwen gedacht hebben: 'Nu ik hier toch ben, kan ik net zo goed wat van die nectar proeven!' Dat was de eerste stap naar de evolutie van de bijen.

Toen de bijen steeds vaker nectar aten in plaats van andere insecten, veranderde hun uiterlijk ook. Hun lichaam werd harig en donzig, waardoor de nectar er makkelijk aan bleef plakken. Als de bij met nectar op zijn vacht weer naar een andere bloem vloog en er op ging zitten, werden meteen de eerste bloemen bestoven en kwamen er steeds meer bloemen, steeds meer nectar en steeds meer bijen. En niet alleen de bijen veranderden, ook de bloemen werden steeds mooier en kleurrijker, waardoor de bijen de bloemen zo leuk begonnen te vinden dat ze overstapten op alleen maar nectar eten, en sindsdien zijn de bijen niet meer veranderd.

Verspreiding en Leefgebied

De bij leeft in:

Heel Amerika

Midden-Zuid-Afrika

Midden-Zuid-Europa

Midden-Zuid-Azië

Heel Australië

Uiterlijk

Bijen hebben een harig lichaam, met gele en zwarte strepen. Het lichaam bestaat uit drie delen; de kop, de borst en het achterlijf. Ze hebben zes poten, vier vleugels en vijf ogen. De bij ruikt met haar voelsprieten, die zitten boven op haar kop.

Je hebt 3 verschillende bijen: de koningin, de dar (mannetje) en de werkster. Een hommel is ook een bij. Deze zien er allemaal anders uit.

Alleen de vrouwtjes hebben een angel. Hier kunnen ze mee steken. De koningin is groter dan de werkster en heeft een lang achterlijf. Ook de dar is groter dan de werkster. Hij heeft ook grotere ogen om snel de koningin te kunnen zoeken. De dar heeft geen angel.De horzel is een bij achtige

Jonge bijen

Bijen komen uit eitjes. De koningin legt die eitjes tijdens de zomerdagen. Ze legt wel 1500 tot 2000 eitjes per dag. Na drie dagen komen deze eitjes al uit. De bijtjes zien eruit als kleine wormpjes en heten nu nog larven. De larven eten heel erg veel en groeien en groeien. Na 21 dagen is de larve een bij geworden. De jonge bij bijt een gat in het plafond en klimt uit haar kamer.

Werkende werksters

Bij ons maken de bouwvakkers de huizen. Maar bij de bijen maken de werksters de huizen. Ze zijn daarvoor niet naar school geweest, en hebben daar natuurlijk geen opleiding voor gehad.

Het huis van de bij noemen we een bijenkorf of een bijenkast. In zo'n korf zijn een heleboel kamertjes met zes muren, deze kamertjes worden cellen genoemd. De vrouwtjes zijn de werksters. De werksters hebben het heel druk. Meteen als ze geboren worden moeten ze al werken.

• Eerst zijn ze schoonmaaksters. Ze maken alle kamertjes schoon.
• Als ze ouder zijn, worden ze voedsters. Ze geven de larven en de koningin te eten.
• Daarna bouwen ze nieuwe kamers. De nieuwe kamertjes maken ze van bijenwas. De werkbijen scheiden die was af als ze nog heel jong zijn.
• Als de werkbijen nog iets ouder zijn, worden ze bewaaksters. Ze houden voor de korf de wacht en laten bijen uit een andere familie niet binnen. De bijen hebben een angel. Hiermee kunnen ze de vijand steken. Als een bij gestoken heeft, dan gaat zij dood. Dit komt omdat zij een angel met weerhaken heeft. Als ze steekt, blijft de angel in de wond zitten. De bij maakt zich los, maar raakt daarbij zo erg gewond dat zij sterft.
• In de zomer wapperen de vrouwtjes met hun vleugels om de korf koel te houden.
• Als de werkbij schoonmaakster, voedster en bewaakster is geweest, wordt ze haalbij. Nu mag ze eindelijk naar buiten. Buiten gaan de werkbijen eten halen.

Omdat de werksters zo hard werken en dus bijna nooit rusten, gaan ze snel dood. Meestal na ongeveer 35-45 dagen.

Dar

De dar is de mannelijke bij. Hij ziet er anders uit dan de werkster en de koningin. Hij heeft grotere ogen en geen angel. De dar kan daarom geen eten zoeken en de andere bijen beschermen. De dar wordt geboren uit een onbevrucht eitje van de koningin. Het insect zit ongeveer 24 dagen in het eitje. Hij wordt ongeveer 4 tot 6 weken oud.

De enige taak van de dar is om te paren met de koningin. Er zijn honderdduizend darren voor 1 koningin. Er kunnen er maar zeven paren met de koningin. Dit duurt ongeveer drie seconden en gebeurt tijdens het vliegen, de paarvlucht. Omdat darren maar een keer kunnen paren, vallen ze meteen neer op de grond en sterven. In de nazomer, wanneer er minder honing gehaald wordt en de darren niet meer nodig zijn, jagen de werksters hen de kast uit. Als zij niet goedschiks willen gaan, dan maar kwaadschiks. De werksters steken de darren dood en gooien ze buiten de woning. Dit wordt de darrenslacht genoemd.

De koningin

De belangrijkste bij is de koningin. De taak van de koningin is het leggen van eitjes en rusten. Ze hoeft niet zelf naar eten te zoeken, dat doen de werksters wel voor haar. De koningin van de bijen kan 3 tot 5 jaar oud worden. Er leeft maar 1 koningin in een korf. De werksters bewaken haar heel erg goed, want ze is erg belangrijk. Als de werksters ontdekken dat de koningin ziek of dood is gegaan kunnen de werksters er nog steeds voor zorgen dat een larve uitgroeit tot koningin. Ze moeten dan wel heel snel omschakelen en opeens een speciale kamer voor de nieuwe koningin bouwen, de moerdop. De larve die koningin moeten worden, krijgt ander voedsel dan de andere larven: koninginnengelei.

Als de nieuwe koningin geboren wordt, doodt ze de oude koningin als deze er nog steeds is. De koningin legt per dag minimaal 2000 eieren.

Dansen

's Morgens heel vroeg vliegen er al bijen de korf uit. Buiten gaan de werkbijen eten halen. Eten halen ze uit bloemen. Maar waar vinden ze die bloemen? De oudere zussen vertellen het door een dansje op te voeren.

Er bestaan 2 soorten dansen: de rondedans en de kwispeldans. De man Karl von Frisch is de ontdekker van de bijendans. Ze voeren deze uit binnen 50 meter van waar ze het voedsel gevonden hebben. Zo lokken ze dus de andere bijen naar hun toe.

In de bloemen zit een zoete vloeistof. Die heet nectar en zit heel diep verborgen. Gelukkig hebben de bijen een lange tong en kunnen ze bij de nectar. De bij heeft een extra maag om de nectar in te vervoeren. In de bloemen zit ook stuifmeel. Dit schrapen bijen met hun voorpoten bij elkaar en plakken ze aan hun achterpoten. Zo vliegen ze naar huis, terug naar de bijenkorf. Als de bij thuis komt, brengt hij de nectar en het stuifmeel naar de kamertjes. Van de nectar maakt de bij honing. Honing en stuifmeel is eten voor de bij.

's Winters

In de winter blijven de bijen binnen. Dan is het buiten veel te koud. De bijen stoppen met werken en kruipen dicht tegen hun koningin aan. Ze slapen de hele winter en snoepen af en toe wat van de honing. Als ze gehouden worden door imkers dan krijgen ze ook suikerwater. Als in de lente de zon weer gaat schijnen worden ze wakker. Ze gaan dan weer hard aan het werk.

Imkers

Sommige mensen hebben bijen als huisdier. Wij noemen hen imkers. De imker kan de honing uit de bijenkorf halen. Hij trekt dan een groot wit pak aan. Zo kunnen de bijen hem niet steken. Die honing kunnen wij dan weer eten. Ook verzamelen sommige imkers bijenwas. Hiervan kun je Kaarsen maken.

Honing

Honing werd al 4000 jaar geleden ontdekt door de Egyptenaren en gebruikt voor de behandeling van wonden en diverse kwalen. Sinds die tijd hebben verschillende culturen de grote waarde van honing ontdekt. Tot ver in de 20e eeuw was honing een veelgebruikt middel voor de behandeling van geïnfecteerde wonden en brandwonden.

Zo maken de bijen honing:
Stap 1. Bloemen maken stuifmeel en nectar die de bijen lekker vinden.
Stap 2. De bij verzamelt de nectar in haar honingblaas.
Stap 3. In de bijenkorf zet de bij de nectar om in honing.

Deze honing gebruiken wij onder andere in de thee. Bijen brengen in een jaar wel tot 300 kilo honing op.

Leuk weetje: Een bij moet een rondje om de wereld vliegen voor een kilo honing

Zwermen

Omdat in het broedseizoen meer bijen geboren worden dan er sterven, gaat de helft van de bijen met de koningin een eigen zwerm vormen. Dit betekent dat ze weg gaan vliegen en op zoek gaan naar een nieuwe plek om zich voort te planten. In zo'n zwerm zitten meer dan 10.000 bijen. De helft die achterblijft zorgt ervoor dat er een nieuwe koningin geboren wordt. Op deze manier wordt het niet te druk in de korf.

Bijensterfte

Wat is bijensterfte?

Bij bijensterfte betekent dat een groot deel van een bijenvolk of een heel bijenvolk dood gaat. Er kunnen verschillende oorzaken zijn. Als er sprake is van sterfte in het groeiseizoen dan kan dit veroorzaakt worden door bestrijdingsmiddelen, door bepaalde ziektes zoals of te weinig voedsel.

In de winter of het vroege voorjaar sterft het honingbijenvolk zonder duidelijke oorzaak. Die verdwijningziekte wordt ook wel Colony Collaps Disorder (CCD) genoemd.

Waarom sterven er steeds meer bijen?

Varroamijt

Er sterven steeds meer bijenvolken in de wereld. Overal komt dit voor behalve in van delen van Zuid-Amerika, Afrika en Australië. Het lijkt er op dat de sterfte elk jaar een stuk meer toeneemt. De normale sterfte van de bij is ongeveer 8% terwijl het nu varieert tussen de 20-30%. Uit onderzoekt blijkt dat de bijenvolken in 50 jaar al bijna gehalveerd is.

Er wordt veel onderzoek gedaan naar hoe het mogelijk is dat er zulke hoge sterftecijfers zijn bij bijen. Er zijn verschillende oorzaken die bijdragen aan bijensterfte:

Ziekteverwekkers

Een van de ziekteverwekkers is de Varroamijt, dit is een kleine parasiet en valt vooral honingbijen aan. Dit zorgt ervoor dat de bij binnen 1 tot 3 jaar dood gaat. Deze mijt is in veel verschillende werelddelen opgedoken dat hij zich vrijwel naar alle bijenvolken heeft verspreid. Ook de ziekteverwekker Nosema tast de gezondheid van de bijen aan. Deze ziekteverwekker zit in de darmen van de bij.

Pesticiden

Spuiten van bestrijdingsmiddelen (pesticiden) op een weiland

Pesticiden zijn ook wel chemische bestrijdingsmiddelen die worden gebruikt in de landbouw om ziekten, plagen of onkruid te bestrijden maar ook organismen worden bestreden met de bestrijdingsmiddelen. Voor bijen zijn de bestrijdingsmiddelen erg giftig, ze worden gedesoriënteerd en verzwakken. In grote hoeveelheden is dit zelfs dodelijk voor de bij vooral voor wilde bijen, ze leven solitair of in kleinere kolonies en worden dan ook niet extra bijgevoerd door een imker.

Onvoldoende of eenzijdig voedsel

Een bij heeft naast honing als energiebron ook stuifmeel nodig. Het stuifmeel dient namelijk als eiwit- en vitaminebron. Elke plant heeft zijn eigen stuifmeel, als de bij de hele tijd hetzelfde stuifmeel binnen krijgt zorgt dit ervoor dat de bij verzwakt. Bijen hebben gevarieerd voedsel nodig om energie te hebben. Dit wordt steeds lastiger doordat op grote stukken landbouwgrond hetzelfde gewas wordt verbouwd.

Klimaatverandering

Koude winters kunnen er voor zorgen dat bijenvolken dood gaan, dit kan wel tot 40% zijn. Als bijen sterven in de winter wordt dit ook wel wintersterfte genoemd.

Gevolgen bijensterfte

Sinds 1950 daalt het aantal bijen over de hele wereld. Rond 1980 zijn er zoveel bijen dood gegaan dat wetenschappers zich daar zorgen over maken. Er zijn dan ook gevolgen als er zoveel bijen sterven. Eén van de gevolgen is dat groente en fruit gaat verdwijnen. Bijen bestuiven een groot deel van de gewassen die wij eten. Als de bijen sterven of zelf uitsterven hebben wij een probleem. De meeste groente en fruit zou dan verdwijnen omdat het stuifmeel niet meer verspreid kan worden en er geen nieuwe groentes en fruit kan.

Ook de planten krijgen het lastig, planten kunnen namelijk niet zomaar op een andere manier bestuiven. Hierdoor krijgen planten het dus ook zwaar. Om dit te voorkomen zouden andere insecten de rol van een bij moeten over nemen, maar dit zal erg lang gaan duren.

Hoe kunnen wij bijensterfte tegen gaan?

Er zouden verschillende manieren moeten zijn om bijensterfte tegen te gaan. Eén oplossing wat simpel lijkt is het gebruik van pesticiden verminderen of zelfs verbieden. Hierdoor blijven de bijen gezond.

Het zorgen voor verschillend stuifmeel op velden zorgt er voor dat de bijen gezond blijven. Door het zaaien van drachtplanten (planten die veel nectar en stuifmeel leveren zoals de margriet) hebben de bijen meer te eten en blijven ze gezond. Veel weilanden waar geen plantengroeien en bermen worden ingezaaid zodat de bijen hier naar toe kunnen vliegen om aan hun eten te komen. Ook mensen kunnen in hun tuin meer zaadjes planten waar uiteindelijk bloemen uit komen waar de bij iets aan heeft.

Ziekteverwekkers zoals de Varoa mijt kunnen we bestrijden. De middelen om deze mijt te bestrijden is niet zo agressief waardoor dit een goede manier is om de bijensterfte tegen te gaan. Nog niet alle ziekteverwekkers kunnen worden bestreden.

IUCN rode lijst

De IUCN Rode Lijst

De IUCN Rode Lijst is een lijst waar gegevens staan over bedreigde soorten planten, dieren en schimmels. Hierin staat hoe het met het dier, de plantsoort of de schimmel gaat over de hele wereld. Door te kijken naar de soorten die het meeste risico hebben om uit te sterven moedigt de Rode Lijst aan om de soorten te beschermen. De Rode Lijst is opgesteld in opdracht van het Ministerie van LVN. De Rode lijst is een officieel overheidsdocument.

Bijen en Mensen

Bijen steken mensen niet zomaar. Als je ze wegjaagt dan komen ze je steken, of als ze iets zoets op je ruiken.

Een steek is niet gevaarlijk, maar het is wel irritant, het jeukt vooral. Als je er allergisch voor bent dan kan het wel gevaarlijk zijn.

Soorten bijen

• Honingbij

Bronnen

• Bijensterfte: groenkennisnet.nl
• Bijensterfte of wintersterfte. (z.d.). WUR. Geraadpleegd 24 oktober 2020, van: Onderzoek aan bijen
• Boum, R. (2019). De mythe van Mellifera (1ste editie). Ellessy, Uitgeverij.
• Friislund, M. (2018a, augustus 15). Vier oorzaken van bijensterfte: wibnet.nl
• Khaleeq, N. (2020, 5 november). Pesticiden veroorzaken mogelijk massale bijensterfte op lange termijn: New Scientist
• Kolfschoten, L. (2020, 6 april). Fabels en feiten over bijen (1): verschillende soorten bijen: Wetenschap.nu
• Milner, C., & Duut, T. (2018). Bijenboek. Fontaine Uitgevers.
• Molenaar, J. (2019, 8 januari). Bijensterfte: Bijensterfte
• Simons, H. (2018, 14 mei). Afname bijen in Nederland zet door, toont nieuwe Rode Lijst: IUCN NL
• Wat is de oorzaak van de afname van bijenpopulaties en andere bestuivers? | Nieuws | Europees Parlement. (2019, 18 december): Nieuws Europees Parlement