Mesopotamische mythologie

De Mesopotamische mythologie verwijst naar de mythen, religieuze teksten en andere literatuur die afkomstig is uit de regio van het oude Mesopotamië, een historische regio van West-Azië, gelegen in het riviersysteem Tigris-Eufraat dat het gebied van het huidige Irak beslaat. In het bijzonder gaat het over de samenlevingen van Sumerië, Akkad en Assyrië, die allemaal kort na 3000 v.Chr. bestonden en grotendeels verdwenen waren tegen 400 na Chr. Deze werken werden voornamelijk bewaard op stenen of kleitabletten en waren in spijkerschrift geschreven door schriftgeleerden. Verschillende lange stukken zijn bewaard gebleven, waarvan sommige worden gezien als de oudste verhalen ter wereld, en hebben historici inzicht gegeven in de Mesopotamische denkwijze en godsdienstbeleving.

Scheppingsverhaal

Er zijn veel verschillende verhalen over de schepping van de aarde uit de Mesopotamische regio. Dit komt door de vele verschillende culturen in het gebied en de verschuivingen in verhalen die gebruikelijk zijn in oude culturen. Dit komt omdat verhalen mondeling van vader op zoon zijn overgebracht. Deze mythen kunnen aan elkaar verwante thema's delen, maar de chronologie (volgorde) van de gebeurtenissen varieert op basis van wanneer of waar het verhaal is opgeschreven.

Atra-Hasis

Atra-Hasis verwijst zowel naar een van de Mesopotamische mythen over de schepping van de aarde, als naar de hoofdpersoon van die mythe. De mythe heeft mogelijk Assyrische wortels, aangezien een gefragmenteerde versie mogelijk is gevonden in de bibliotheek van Ashusbanipal, hoewel de vertalingen onzeker blijven. De meest complete versie die bewaard is gebleven, is opgenomen in het Akkadisch. De mythe begint met de schepping van de mens door de moedergodin Mami, die dit deed om de werklast van de goden te verlichten. Ze maakte de mensen van een mengsel van klei, vlees en bloed van een gedode god. Later in het verhaal probeert de god Enlil de overbevolking van mensen onder controle te krijgen door middel van verschillende methoden, waaronder hongersnood, droogte en ten slotte een grote overstroming. De mensheid wordt gered door Atrahasis, die door de god Enki werd gewaarschuwd voor de overstroming en een boot bouwde om aan het water te ontsnappen, en uiteindelijk de goden tevreden stelde met offers.

Eridu Genesis

Eridu Genesis heeft een soortgelijk plot als dat van de Akkadische mythe, Atra-Hasis, hoewel het moeilijker is om te zeggen wat er precies in Eridu Genesis gebeurt, omdat het tablet waarop het is opgenomen zwaar beschadigd is. De twee verhalen delen de zondvloed echter als de belangrijkste gebeurtenis, hoewel de held die overleeft in Eridu Genesis Zi-ud-sura wordt genoemd in plaats van Artahasis. Eridu Genesis werd opgeschreven rond dezelfde tijd als Atra-Hasis, maar de gefragmenteerde tablet die het bevatte, werd gevonden in Nippur, gelegen in het hedendaagse Oost- Irak, terwijl de versie van Atra-hasis die uit dezelfde tijd kwam, werd gevonden in de bibliotheek van Assurbanipal, in het hedendaagse Noord-Irak.

Enuma Elish

Enuma Elis (ook gespeld als Enuma Elish) is een Babylonische scheppingsmythe met een onduidelijke samenstelling, hoewel deze mogelijk teruggaat tot de bronstijd. Men dacht dat dit stuk werd voorgedragen tijdens een rituele viering van het Babylonische nieuwe jaar. Het beschrijft de geboorte van de goden, de wereld en de mens, wiens doel het ook was om de goden te dienen en hun werklast te verlichten. De focus van het verhaal ligt op het prijzen van Marduk, de beschermgod van Babylon, die de wereld, de kalender en de mensheid schept.

Heroïsche heldendichten

Deze verhalen waren meestal gericht op een grote held, die zijn reis door beproevingen of gewoon belangrijke gebeurtenissen in zijn leven volgde. Dergelijke verhalen zijn te vinden in veel verschillende culturen over de hele wereld en geven vaak inzicht in de (normen) en waarden van die samenlevingen. In een cultuur waarin bijvoorbeeld een held werd gevierd die toegewijd was aan de goden of hun vader respecteerde, kan worden afgeleid dat de samenleving die eigenschappen waardeerde.

Epos van Gilgamesj

Het Gilgamesj-epos is een van de meest bekende Mesopotamische mythen en wordt vaak gezien als het oudste bekende stuk literatuur ter wereld. Het was aanvankelijk een aantal individuele korte verhalen en werd pas in de 18e eeuw v. Chr. gecombineerd tot één samenhangend epos. Het verhaal volgt de Sumerische koning Gilgamesj, die meestal als een historische figuur wordt gezien die echt geleefd heeft, en zijn goede vriend Enkidu door verschillende avonturen en zoektochten die uiteindelijk tot de dood van Enkidu leiden. De tweede helft van de epische deal met Gilgamesh, bedroefd over de dood van zijn vriend en zijn eigen naderende sterfelijkheid, terwijl hij op zoek is naar onsterfelijkheid. Uiteindelijk faalt hij, maar hij komt in het reine met het feit dat hij uiteindelijk zal sterven en keert als een wijzere koning terug naar zijn stad Uruk.

De mythe van Adapa

De vroegste vermelding van de mythe van Adapa dateert uit de 14e eeuw voor Christus. Adapa was een Sumerische burger die door de god Enki was gezegend met een onmetelijke intelligentie. Op een dag werd Adapa echter door de zuidenwind in zee geslagen en in woede brak hij de vleugels van de zuidenwind zodat hij niet meer kon waaien. Adapa werd opgeroepen om door An te worden geoordeeld en voordat hij vertrok waarschuwde Enki hem om niets te eten of te drinken als dat hem werd aangeboden. An veranderde echter van gedachten toen hij zich realiseerde hoe slim Adapa was en hem het voedsel van onsterfelijkheid aanbood, wat Adapa, plichtsgetrouw jegens Enki, afwees. Dit verhaal wordt gebruikt als verklaring voor de sterfelijkheid van de mensheid, het wordt geassocieerd met het verhaal van de val van de mens dat ook in het christendom aanwezig is.

Het is gebruikelijk in Mesopotamische mythen dat het steeds terugkerende concept is dat het doel van de mensheid is om de goden te dienen. In alle scheppingsmythen worden mensen alleen door de goden gemaakt om te helpen op het land of om offers te brengen. Wanneer ze te talrijk, luidruchtig of anderszins hinderlijk worden, proberen de goden de bevolking onder controle te houden door middel van plagen, droogtes en het meest bekende, de grote overstroming (zondvloed). Deze minachting voor het menselijk leven benadrukt de onderdanigheid van de mens die bestond in het Mesopotamische bewustzijn, waarbij mensen waren onderworpen aan de wil van de goden.

Goden en godinnen

De Mesopotamische mythologie kent de volgende (meest bekende) goden en godinnen:

Abzu	god
Alulu	god
An of Anu	god
Anat	godin
Bel	god
Enki	god
Enlil	god
Inanna	godin
Ištar of Ishtar	godin
Marduk	beschermgod van Babylon
Nintu, Mami of Belet-ili	godin
Sin of Nanna	god
Tiamat	godin
Utu	god
Dagan of Dagon	god