Atlantikwall

De groene lijn geeft de loop van de Atlantikwall aan.

Duitse bunkers van de Atlantikwall in Longues-sur-Mer, Normandië, Frankrijk.

De Atlantikwall (Nederlands: Atlantische wal) was tijdens de Tweede Wereldoorlog een 5000 kilometer lange verdedigingslinie aan de westkust van Europa die liep van het noorden van Noorwegen tot aan Zuid-Frankrijk. De linie bestond uit onverwoestbare bunkers met enorme kustbatterijen, dodelijke mijnenvelden en ondoordringbare obstakels die dag en nacht bemand werden door Duitse soldaten. De nazi’s bouwden deze linie langs Europa’s westkust om Hitlers rijk te beschermen tegen een geallieerde invasie. De Atlantikwall was één van de grootste bouwprojecten van de 20e eeuw en het zijn de grootste fortificaties die ooit zijn gebouwd. Na de oorlog is het meeste gesloopt, maar nog steeds vind je grote intacte bunkers aan de kust.

Aanloop tot de bouw

De kanonnen van het Austrått Fort in Ørland, Noorwegen.

In december 1941 kwam Hitlers grootste angst uit: de Verenigde Staten verklaarden nazi-Duitsland de oorlog. Het Verenigd Koninkrijk had er in het westen een sterke bondgenoot bij en vormde dus een grote bedreiging voor het bezette West-Europa. Daarom beval Hitler de bouw van een 5000 kilometer lange verdedigingslinie. De hoofdingenieur van Organisation Todt, Duitslands' grootste bouwmaatschappij, kreeg de bouw toegewezen: Franz Xaver Dorsch. In Calais stonden al 20 kustbatterijen, omdat dat de meest waarschijnlijke plek was voor een invasie van over zee. De enorme bunkers hadden rails met wagons om de zware granaten naar het kanon te vervoeren. Het kanon kon de grootste oorlogsschepen uitschakelen, nog voordat ze de haven in Engeland hadden verlaten. Het is immers maar 36 kilometer van Calais naar Engeland en op een heldere dag kun je het zien liggen.

De bouw

Bunker in Søndervig, Denemarken.

Dorsch ging soortgelijke batterijen en fortificaties bouwen over een lengte van 5000 kilometer. In Frankrijk, België, Nederland, Denemarken en Noorwegen kwamen bunkers te staan. Noorwegen was belangrijk te verdedigen vanwege de Noorse aanvoerlijnen voor Zweedse ijzererts. IJzererts hield de Duitse oorlogsindustrie draaiende. De Duitsers sleepten een 900 ton zware geschutskoepel naar Ørland om de haven van Trondheim te beschermen. De bunker en het enorme kanon staan er nog steeds. De bunker zit in de berg en het kanon, dat net zo groot is als scheepsartillerie, steekt er bovenuit. Honderdachtendertig stalen ballen zorgen ervoor dat de geschutskoepel kan draaien. De munitie ligt 5 verdiepingen lager opgeslagen. Om de 300 kilo zware granaten te verplaatsen ontwikkelden Duitse ingenieurs een hydraulisch liftsysteem. De granaten werden 5 verdiepingen omhoog gehesen om afgevuurd te worden. Het effectieve bereik van het kanon was zo'n 37 kilometer! Over de hele lengte van 5000 kilometer zag je meer van dit soort bunkers en kanonnen. Verreweg de meeste forten stonden in Noorwegen omdat de Duitsers dachten dat daar geland zou worden door de geallieerden.

Er werden steeds meer bunkers gebouwd, maar Hitler vond het nog niet genoeg. Er stonden vooral bunkers bij de havens, maar tussen de havens lagen nog lange niet-verdedigde stukken. Hitler wilde 15.000 bunkers langs de 5000 km lange kust. Ze moesten worden bemand door 300.000 manschappen. Hitler zei dat elke meter verdedigd moest worden zodat er een aaneengesloten verdedigingslinie zou ontstaan. In mei 1943 moest alles klaar zijn, binnen 7 maanden. Dorsch moest nu nog meer bunkers bouwen, maar hij had niet genoeg materialen. Maar hij moest het doen van de Führer. De bouwploegen werkten erg hard, maar in mei 1943 was slechts 30% voltooid. Er waren bijna 10.000 bunkers gebouwd. De bouw duurde nu al 4 jaar. De Duitsers misten materiaal, geld en mankracht. Calais was het sterkst verdedigd, maar bij Normandië was de verdediging niet goed. Er waren 300.000 manschappen die de bunkers bemanden, maar ze waren onervaren, vaak maar 17 of 18 jaar. Het opperbevel vertrouwde op het staal en beton. Gemiddeld werd elke kilometer door slechts 100 soldaten verdedigd. En de bunkerlinie was nog lang niet klaar...

Erwin Rommel

Obstakels van de Atlantikwall in Frankrijk.

Een tankblokkade in Calais.

In november 1943 was Hitler de trage bouw zat. Er werd een nieuwe bouwcommandant aangesteld: Erwin Rommel. Hij had veel ervaring opgedaan als veldmaarschalk in Noord-Afrika. Hij was een meester in aanvallen en verdedigen. In januari 1944 kwam hij aan. Toen hij zag hoe de linie er voor stond, werd hij boos. Hij liet onmiddellijk Normandië beter verdedigen.

Rommel liet duizenden kleine bunkers bouwen met weinig manschappen en zware machinegeweren. Er was een tekort aan arbeiders, daarom haalde Rommel dwangarbeiders uit Polen, Tsjechië en Frankrijk, maar ook mensen uit concentratiekampen en krijgsgevangenen. Duizenden mensen kwamen om door slechte voeding of mishandeling. Er werden 32.000 mensen te werk gesteld. Langs de hele kust van 5000 km kwamen nog meer bunkers. Op een strand in Normandië, de plek die later bekend zou worden als Omaha Beach, werd Widerstandsnest 60 gebouwd, een serie van forten die met elkaar in verbinding stonden. Het werd zwaar verdedigd met (luchtafweer)kanonnen, mortieren en machinegeweren. Er ontstond zo een kruisvuur, zodat het voor de bevrijders onmogelijk werd om er doorheen te komen.

Maar Rommel was nog lang niet tevreden. Hij wilde elke plek verdedigen om een invasie tegen te houden. Hij liet grote mijnenvelden aanleggen, wel 50 miljoen mijnen op het land en in zee. Ook liet hij de stranden helemaal vol zetten met obstakels om ondoordringbare verdedigingslinies op te zetten. Er stonden stalen of betonnen obstakels, zoals Tsjechische egels of tetrahedrons, om landingsvoertuigen, tanks en infanterie tegen te houden of af te remmen, zodat de Duitsers meer tijd hadden ze te doden of vernietigen. En als ze over de obstakels heen zouden varen, had Rommel nog een verrassing voor ze: rampalen met scherpe zaagbladen om de landingsvoertuigen door midden te snijden.

Het einde

Batterij Heerenduin 81 in IJmuiden.

Rommel beloofde dat alles in mei 1944 klaar zou zijn, maar in juni 1944 was de Atlantikwall nog steeds niet gereed. Ondertussen waren de geallieerden in Engeland klaar voor de invasie. Hitler en zijn staf dachten dat de bevrijders zouden landen bij een grote haven om hun materieel aan land te brengen. De geallieerden hadden echter iets bedacht om de havens te omzeilen en hadden mobiele havens uitgevonden: de Mulberryhavens. Op 6 juni vielen de Amerikanen, Britten en de Canadezen de stranden van Normandië aan, het begin van Operatie Overlord. De geallieerde schepen schoten vanaf de zee op de Duitse stellingen, maar de bunkers hielden stand. Toen de bevrijders aan land kwamen, namen de jonge Duitse soldaten vanuit de bunkers hun zwaar onder vuur. Op veel plekken langs de kust hadden de Duitsers voor 48 uur munitie, maar hier in Normandië hadden ze voor slechts 3,5 uur. Ondanks het tekort aan kogels was het een gewelddadig bloedbad op veel stranden. De eerste groepen geallieerde soldaten werden genadeloos weggemaaid door de duitse machinegeweren. Veel overlevenden hebben de landing ervaren als traumatisch.160 kilometer verderop stonden Duitse tankreserves, maar alleen Hitler mocht deze laten uitrukken en op het moment dat de invasie begon sliep hij. Toen hij wakker werd, geloofde hij niet dat de echte invasie was begonnen en de tanks bleven in het achterland staan. Ook de luchtmacht kon niks doen. Pas laat in de middag arriveerde Rommel in Frankrijk. Volgens hem waren de eerste 24 uur cruciaal, maar de geallieerden hadden de stranden al stevig in handen. De Duitsers verloren de slag en spoedig ook de oorlog.

Het kostte 3 tot 4 jaar om de Atlantikwall te bouwen, miljarden Reichsmark en miljoenen tonnen beton, maar toch kon de muur een invasie niet tegenhouden. Rommel pleegde op aandringen van Hitler in oktober 1944 zelfmoord. Dorsch werd een succesvol ingenieur en stierf in 1986.

Heden

Tegenwoordig staan er nog steeds bunkers langs de West-Europese kust. In Nederland vind je bunkermusea in Hoek van Holland, IJmuiden, Noordwijk en Scheveningen. Ook op Vlieland en Schiermonnikoog vind je grote bunkers. In Raversijde (België) staat het Openluchtmuseum Atlantikwall. Hier zijn de bunkers goed bewaard gebleven.