Digitale geletterdheid
Zie ook Portaal:Mediawijsheid.jpg)
Digitale geletterdheid is een vaardigheid op digitale apparaten die vooral met lezen te maken heeft.
Om een computer, tablet, of mobiele telefoon te kunnen gebruiken heb je digitale vaardigheden nodig. Maar dan ben je er nog niet. Je moet om te beginnen kunnen lezen. Lezen om te begrijpen wat er allemaal op de beeldschermen staat en welke knoppen (zoals linken naar artikelen en andere websites) je moet gebruiken.
En dat niet alleen. Het kunnen lezen van de inhoud van een artikel gaat niet alleen om het kunnen lezen van de woorden, maar ook het begrijpen ervan. Op school noemen ze dat begrijpend lezen. En dan ben je er nog niet, want je moet echt nieuws van onecht nieuws (fake news) kunnen onderscheiden. En juist dat laatste is best lastig.
Waarom is lezen en begrijpend lezen belangrijk?
Hoe langer hoe meer gaat digitaal: via de computer, smartphone en dergelijke.
Het gevaar in die digitale wereld is ook, dat mensen met een lagere leesvaardigheid (laaggeletterdheid), veel makkelijker misleid kunnen worden. Jonge kinderen moeten nog goed leren lezen en ouderen missen vaak de kennis van nieuwe begrippen. Ook buitenlanders die het Nederlands nog niet goed kunnen lezen en schrijven hebben moeite met Nederlandse websites.
Bijvoorbeeld een reclame kan er nog zo mooi uitzien, toch kun je op websites komen met verkeerde bedoelingen. Dat kan er zelfs voor zorgen dat je veel geld kwijt raakt. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren door phishing.
Iemand die digitaal geletterd is, heeft geleerd dat als je met je aanwijspijl (muis) over een link gaat. Ook binnen WikiKids kun je zien naar welk artikel je gaat als je de muis even boven een blauwe link houdt. Zo kun je ook bij externe websites zien naar welke website je dan gaat. Je kunt er dan voor kiezen er niet op te klikken.
Hoe word je digitaal geletterd?
Digitale geletterdheid vraagt dus om een goede leesvaardigheid. Deze krijg je door:
- Vooral eerst te leren lezen vanaf papier. Zelfs buitenlanders moeten net als jonge kinderen weer beginnen bij het begin (boom, roos, vis ...)
- Met elkaar het hebben over wat je leest, zodat je met elkaar leert begrijpen wat er staat.
- Ook nu weer is het belangrijk om met elkaar (ouder, leerkracht, kind, klasgenoten) te bespreken wat je gevonden en gelezen hebt. Dat is boeiend, leuk en leerzaam. Klopt het wel wat er gemeld wordt? Ook WikiKids bijvoorbeeld kan fouten bevatten! Zelfs dan heb je de mogelijkheid om dat te bespreken in de Boomhut.
Hoe kun je daarbij worden geholpen?
- Kinderen niet zomaar 'loslaten' op het internet. Fietsen in het drukke verkeer laat je ze ook niet zomaar doen. Gebruik voor het internet een veiligheidsfilter.
- Leerkrachten en ouders moeten kinderen bevragen over wat ze gelezen hebben. Dan kunnen ze controleren of de kinderen de tekst begrepen hebben. Dat begint al met voorlezen. Door terug te vragen snappen kinderen beter waar het verhaal over ging.
- Begeleid kinderen bij het zoeken op internet, bijvoorbeeld bij het maken van een werkstuk of een spreekbeurt. Kinderen moeten zich tegelijkertijd vrij kunnen voelen om hun weg te leren vinden op het web. Vertrouw je iets niet, klik dan niet door, maar waarschuw je ouder of de leerkracht of een andere volwassene die in de buurt is.
De websites en sociale media zelf
Teksten zouden het liefst voorzien moeten zijn van plaatjes die er toe doen en een duidelijke indeling helpt ook. Dat ondersteunt de tekst en vergroot het begrip er van. Maar drukke webpagina's met flitsende reclames zijn funest voor zwakkere lezers. Die leiden juist weer teveel af.
Poster
De poster Leerdoelen Digitale Geletterdheid is ontwikkeld door B. Hummel, samen met een aantal leerkrachten van de Brederoschool in Groningen. Klik op de afbeelding voor een vergroting.
De poster geeft een overzicht van de nieuwe leerdoelen zoals die ook ontwikkeld zijn door de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO).
- Doel 1: Je kunt een computer of vergelijkbaar apparaat op een veilige manier gebruiken en je kunt vertellen hoe je dat doet.
- Doel 2: Je kunt verschillende computerprogramma's en apps benoemen en gebruiken.
- Doel 3: Je kunt de informatie die je nodig hebt vinden in digitale bronnen. WikiKids is er daar één van.
- Doel 4: Je kunt omschrijven hoe je een mediaboodschap kritisch kan beoordelen. Wat is echt of onecht nieuws (fake news)
- Doel 5: Je bent je bewust van hoe je je hoort te gedragen op het internet (nettiquette).
- Doel 6: Je kunt een stappenplan (algoritme) voor een oplossing maken.
- Doel 7: Je kunt omschrijven wat Kunstmatige Intelligentie (AI) is en wat voor inhoud het kan hebben.
Onderwijs in digitale geletterdheid
Onderstaande tekst is met toestemming digitaal aangepast voor Wikikids en is afkomstig van de brochure "Aan de slag met digitale geletterdheid"
Ook het onderwijs zal zich meer en meer moeten gaan richten op digitale geletterdheid. Hieronder vind je wat het niet goed doorhebben wat digitale geletterdheid kan betekenen:
Stel je voor: je leeft in een wereld waarin alles draait om lezen en schrijven, maar je kent maar een paar letters. Je probeert een brief te begrijpen, maar het lukt niet. Je wilt een formulier invullen, maar je weet niet wat er staat. Je hebt hulp nodig bij simpele dingen, zoals een treinkaartje kopen of een vacature lezen. Dat is laaggeletterdheid – en het belemmert mensen enorm in hun dagelijks leven. Maar wat als ik je vertel dat precies hetzelfde nu gebeurt met digitale geletterdheid? Wat is geletterdheid en hoe linkt dit aan digitale geletterdheid? Geletterdheid betekent dat je taal kunt lezen, begrijpen en gebruiken om te communiceren. Dit gaat niet alleen over letters, maar ook over het verwerken van informatie en het overbrengen van een boodschap. ➡ Digitale geletterdheid is de moderne versie hiervan. Net als bij taal kun je digitaal geletterd of laaggeletterd zijn.
Wat is digitale geletterheid?
Een digitaal geletterd persoon weet hoe technologie werkt, kan betrouwbare informatie vinden, media kritisch beoordelen en veilig communiceren.
Een digitaal laaggeletterd persoon klikt op foute links, trapt in nepnieuws, snapt AI niet en raakt het overzicht kwijt.
Concrete voorbeelden van digitale laaggeletterdheid
- Informatie niet kunnen vinden:
- Je zoekt een treinticket online, maar snapt de website niet.
- Je moet je zorgverzekering regelen, maar weet niet hoe je op de juiste pagina komt.
- Niet kritisch met media omgaan:
- Je ziet een schokkend nieuwsbericht online en denkt: “Wow, dat moet waar zijn!” en deelt het zonder te checken.
- Je krijgt een mail van de “bank” en klikt direct op de link, zonder te zien dat het phishing is.
- Geen ICT-vaardigheden hebben:
- Je moet een sollicitatie online doen, maar het formulier invullen lukt niet.
- Je moet huiswerk maken in een online leeromgeving, maar jij snapt niet hoe het werkt.
- Geen controle over je digitale leven hebben:
- Je wachtwoorden zijn overal hetzelfde en je wordt gehackt.
- Je gegevens worden verkocht en je krijgt ineens overal spam.
- Niet begrijpen hoe AI werkt:
Hoe sluiten de nieuwe leerdoelen hierop aan?
De nieuwe conceptkerndoelen voor digitale geletterdheid helpen leerlingen om de digitale wereld te begrijpen en er veilig en slim mee om te gaan. Dit is net zo essentieel als taal leren! Dit zijn dus dezelfde doelen als die je hieboven vindt op de poster, maar dan iets anders uitgelegd:
- Doel 1: Je kent en gebruikt digitale programma’s en apps → Net als woorden en grammatica leren!
- Doel 2: Je kunt online informatie vinden → Net als leren lezen en samenvatten!
- Doel 3: Je gebruikt technologie veilig → Net als leren dat je een onbekend persoon niet zomaar vertrouwt!
- Doel 4: Je verzamelt en ordent digitale informatie → Net als leren hoe je een boekverslag maakt!
- Doel 5: Je begrijpt AI → Net als leren hoe een tekst werkt: wie heeft het geschreven en waarom?
- Doel 6: Je maakt digitale producten → Net als leren schrijven en presenteren!
- Doel 7: Je leert programmeren → Net als leren hoe taalregels werken!
- Doel 8: Je kent online omgangsvormen (nettiquette) → Net als leren hoe je een gesprek voert! (etiquette)
- Doel 9: Je beoordeelt media kritisch → Net als leren hoe je tussen de regels doorleest!
Conclusie
Digitale geletterdheid is dus dé basis voor iedereen. Vroeger kon je niet meedoen zonder te kunnen lezen en schrijven. Nu kun je niet meedoen zonder digitale vaardigheden. Wie digitaal laaggeletterd is, loopt vast in werk, school en het dagelijks leven. Digitale geletterdheid is geen extraatje, het is de basis! Iedereen moet het leren, net als taal. Want als je niet kunt lezen, mis je kennis. En als je digitaal niet vaardig bent, mis je de toekomst. Een bijkomend punt is dat vooral ouderen (bejaarden) hiermee in de knoop komen. Zij zijn er niet mee opgegroeid en hebben er lang niet zoveel les in gekregen als dat jongeren nu doen.