Mozaïek
.JPG)
Het mozaïek is een kunstvorm met een meerkleurige techniek, die ontstaat door het gebruik van kleine stukjes materiaal. Het is ontstaan in Mesopotamië en heeft zich verspreid naar de wereld van de oudheid tijdens de periode van de oude Grieken en Romeinen. De tegels en patronen van verschillende materialen en kleur (stenen, glas , schelpen) zijn versierd met goud en edelstenen. De Byzantijnse werken, of mozaïeken, dateren uit de 5e eeuw na Christus.
Geschiedenis
Het mozaïek werd in de eerste plaats gebruikt met praktische bedoelingen in plaats van dat het voor de sier was: geglazuurde klei of kiezelstenen werden gebruikt om de muren of vloeren in aangestampte aarde te bedekken en te beschermen.
De eerste versieringen met kleikegels met een geëmailleerde basis van verschillende kleuren, werden gebruikt door de Sumeriërs om het ongebakken baksteenmetselwerk te beschermen. Deze vorm van mozaïek dateert uit 3000 voor Christus.
In het tweede millennium voor Christus, in het Minoïsch-Myceense gebied, werd een soort bestrating gebruikt als vervanging van tapijten die daarvoor werden gebruikt. De bestrating gaf een grotere weerstand tegen vertrapping en de vloer zelf werd zo waterdicht gemaakt. Dit werd later ook in Griekenland aangetroffen in de 5e eeuw eeuw v. Chr.
Vanaf de 4e eeuw voor Christus worden blokjes van marmer, onyx en verschillende stenen gebruikt, die een grotere precisie hebben dan kiezelstenen. Dit gebeurde tot de komst van gesneden tesserae (tegels) in de 3e eeuw voor Christus .
Het eerste bewijs van een mozaïek in Rome stamt uit het einde van de derde eeuw voor Christus, ook om de aangestampte aarden vloer waterdicht te maken. Vervolgens zal met de verspreiding in Griekenland en Egypte een interesse ontstaan zijn voor esthetisch onderzoek (verfraaing, schoonheid) en verfijning van de composities (vlakverdeling).
Aanvankelijk kwamen de arbeiders uit het oude Griekenland en zij brachten verwerkingstechnieken en mozaiek-onderwerpen uit de periode van Alexander de Grote mee. Het Romeinse mozaïek kreeg later een eigen stijl en verspreidde zich over het hele Romeinse rijk. Hun figuratieve thema's zag je overal. Het waren vooral geometrische motieven. Arabesken (Arabische patronen) en ook gestileerde plantvormen hadden de voorkeur.
In de vergevorderde keizerlijke periode kende het mozaïek zijn meest glanzende uitdrukkingen, zoals blijkt uit de archeologische vondsten, zowel in het Westen als in het Oosten. De slag bij Issus in Pompeii, de mozaïeken van Villa del Casale op Sicilië en Zeugma aan de Eufraat zijn enkele voorbeelden. De thema's van deze mozaïeken zijn gekoppeld aan beroemde historische gebeurtenissen, aan de klassieke mythologie, aan theater of scènes uit het dagelijks leven. De mozaïeken van het bovenste Adriatische gebied komen ook uit de late keizertijd: die van Altino en Aquileia. Die van de basiliek van Aquileia zijn oude voorbeelden van het mozaïek met christelijke thema's.
Byzantijnse periode
De mozaïektraditie gaat verder met nieuwe stijlkenmerken in de Byzantijnse periode. De belangrijkste voorbeelden zijn de kerken van Ravenna, in het bijzonder de basiliek van San Vitale en die van Santa Sofia in Constantinopel (Istanboel). Van een latere traditie zijn die van Torcello. De talrijke mozaïeken die in het Midden-Oosten aanwezig zijn, zijn ook van Grieks-Byzantijnse invloed, een traditie die gedeeltelijk zal worden voortgezet met stijlen die nog steeds anders zijn in de periode van het Omajjaden -kalifaat.
Middeleeuwen
In de middeleeuwse Romaanse kunst heeft het mozaïek om economische redenen geen belangrijke rol meer en kiest men liever het fresco als wanddecoratie. Wel wordt het mozaïek gebruikt voor vloeroppervlakken en bereikt het zijn hoogtepunt in de twaalfde eeuw, zoals blijkt uit het mozaïek van de kathedraal van Otranto, dat stamt uit 1163 - 1165. Op Sicilië krijgt mozaïekkunst echter een centrale plaats in de rijke Arabisch-Normandische kunst van de kathedralen van Monreale en Cefalù, in de Palatijnkapel, in de Martorana-kerk en in het Normandische paleis in Palermo. Tussen de elfde en twaalfde eeuw ontwikkelde zich vooral de Cosmatenstijl in Rome en Midden-Italië. De groeiende productie van geverfde keramische tegels zal het vloermozaïek vervangen voor veel lagere kosten.
Van renaissance tot heden
In de renaissance is het mozaïek niet langer een op zichzelf staand creatief middel, maar wordt het een technische vaardigheid: het enige belang is de schijnbare eeuwigheid van het mozaïekmateriaal om een afbeelding 'onsterfelijk' te maken.
In het barokke tijdperk wordt het veel minder belangrijk dan architectuur en schilderkunst. In de architectuur wordt het gebruikt als vloerbedekking, met voorkeur voor het gesneden inlegwerk en eenvoud. Als afbeelding krijgt mozaïek alleen de voorkeur vanwege de grotere duurzaamheid en weerstand tegen slecht weer, dus het wordt dan voornamelijk op de gevels van gebouwen aangetroffen als bescherming.
De twintigste eeuw is de periode die de wedergeboorte van het mozaïek laat zien. Net als bij het impressionisme is er sprake van kleurvlakjes. Ook wordt mozaïek door haar vereenvoudiging van vormen en heldere kleuren omarmd door het expressionisme en abstractionisme.
Met name Antoni Gaudí en Gustav Klimt pakken terug op deze duizendjarige techniek.
Het effect van mozaïek is hetzelfde als pixels op een beeldscherm. De kleuren van de losse vlakjes worden op afstand door het oog als het ware gemengd.
Technieken
Mozaïeken kan zowel beroepsmatig of als hobby worden gedaan.
Materialen
.jpg)
Er kunnen veel soorten materialen en technieken worden gebruikt bij mozaïeken, die verschillende effecten mogelijk maken en elk hun eigen voordelen hebben.
- Kiezelstenen of grind
- Gekleurd glas: geeft een transparant-effect;
- Zandstenen vierkanten: gemakkelijk te snijden en bestand tegen kou;
- Geglazuurd keramiek zoals gesneden of gebroken wandtegels: een breed scala aan kleuren, maar moeilijk te bewaren en niet altijd vorstbestendig
- Marmer: talrijke kleuren, goed bestendig tegen weersinvloeden als vorst en vocht, maar zeer zwaar;
- Goud en zilver: in een glastegel wordt een laagje goud of zilver aangebracht; de laag is beschermd en er is een helderheidseffect;
- Geblazen glas: een meer wazig transparantie-effect. Ook bekend als smalti. Een breed scala aan kleuren.
- Soms worden er (glas)kralen in een werkstuk verwerkt.
Ondergronden
De meest voorkomende ondergrond is beton (zand en cement). Er wordt een net op de muur geplaatst en vervolgens een laag beton van minimaal 13 mm dik aangebracht om het mozaïek te beschermen tegen scheuren. Ook cellenbetonblokken worden tegenwoordig veel als muur en ondergrond toegepast. In feite wordt dan dezelfde lijmtechniek toegepast als bij wandtegels zoals in de badkamer of keuken.
Men kan tegenwoordig ook andere ondergronden gebruiken, zoals waterdicht gemaakt hout (dankzij een chemische behandeling of door het onder te dompelen in kokende olie), glas, geperste en vaste houtvezels zoals MDF of multiplex. Het voordeel van losse panelen is dat je het werkstuk als een 'schilderij' kunt ophangen.
Lijmen en voegmiddel
De Romeinen maakten de tegels ook vast met was, wat een uitstekende lijm bleek te zijn. Veel mozaïeken van Piazza Armerina op Sicilië zijn in feite met deze techniek bevestigd en zitten nog steeds vast aan het pleisterwerk.
De meest gebruikte lijm is zeker de mortel (cement, water en fijn zand). Het kan op alle ondergronden worden aangebracht, kalk kan worden toegevoegd om de uithardingstijd te vertragen. Je hebt het als kant en klare lijm of pasta in afsluitbare emmers, of als poeder dat je aanmaakt met water.
Er worden ook speciale lijmen op cementbasis gebruikt, die zijn ontworpen voor verschillende soorten ondergronden, met verschillende uithardingstijden. Tegenwoordig heb je ook siliconenlijm wat vaak bij glasmozaïek wordt gebruikt en ook houtlijm kan gebruikt worden voor kleine werkstukken (niet waterbestendig).
Voegmiddel lijkt op de cementlijm en wordt gebruikt om de kieren tussen de stukjes steen of tegel op te vullen. Het is in verschillende kleuren verkrijgbaar. Het wordt als een soort pap over het werkstuk gesmeerd (dat af is) en in de kieren gewreven. Daarna wordt het oppervlak schoongewreven zodat de afbeelding weer duidelijk zichtbaar wordt. Als het voemiddel droog en hard is wordt met een schone vochtige doek de zogeheten sluier weggehaald.
Gereedschap
Voor het snijden van tegels zijn er grotere en kleinere tegelsnijders, waarbij een hardmetalen wieltje een kras geeft in het glazuur van de tegel, waarop deze gebroken kan worden. Dit is te vergelijken met een glassnijder. Verder worden er knabbeltangen gebruikt om de stukjes tegel verder op maat te krijgen. Scherpe randen kunnen met een vijl of schuurpaper weggewerkt worden. Ook zijn er slijpmachines in diverse uitvoeringen voor het heel presies op maat brengen van de stukjes. Een kwast wordt gebruikt om gruis weg te vegen.
Voor het lijmen zijn er vele grotere en kleinere spatels en lijmkammen. Een pincet is handig om stukjes gruis weg te halen.
Omdat er gruis vrijkomt, is het goed om een veiligheids bril te gebruiken. Bij het lijmen en voegen is het beter voor de huid om keuken-handschoenen te dragen.
Hamer en bijtel in blok om smalti te verkleinen
Tegelsnijder, knabbeltang en punttang
Tegelsnijder
Tegel of glassnijder
Speelgoed
Naast de stenen en glazen stukjes zijn er verschillende plastic of houten varianten waarbij de stukjes los liggen of op hun plaats worden gehouden met een soort pen en gat systeem. De werkstukken kunnen uit elkaar gehaald worden en de stukjes hergebruikt. Voorbeelden zijn:
Ook zijn er varianten die met een kleeflaagje worden vastgezet op de ondergrond zoals bij diamond painting.