Dobbelsteen

6-zondige dobbelstenen

Een dobbelsteen (ook wel teerling) is meestal een kubusvormig voorwerp, dat gebruikt wordt bij spelletjes. Een dobbelsteen heeft zes kanten, waar de nummers 1, 2, 3, 4, 5 en 6 in stippen op staan. In totaal is dat dus 21.

Bij elke worp kan er random (willekeurig) elk van de 6 getallen boven komen te liggen. De getallen op de tegenoverliggende zijden vormen paren die telkens samen 7 vormen: 1 en 6, 2 en 5, 3 en 4.

Ze worden gebruikt bij (meestal als onderdeel van) tafelspellen, waaronder dobbelspellen zoals Yahtzee, bordspellen zoals Ganzenbord en Monopoly, rollenspellen en kansspelen, zoals poker.

Dobbelstenen in andere vormen

Dobbelstenen kunnen ook veelvlakkige of onregelmatige vormen hebben en kunnen vlakken hebben die zijn gemarkeerd met cijfers of symbolen in plaats van stippen.

Geschiedenis

Dobbelstenen zijn al gebruikt vóór de opgetekende geschiedenis, en het is onzeker waar ze vandaan kwamen. Er wordt gedacht dat dobbelstenen zich hebben ontwikkeld vanuit de praktijk van waarzeggerij met de botjes van hoefdieren, in de volksmond bekend als knokkels. Het Egyptische spel senet werd gespeeld met platte tweezijdige werpstokken die het aantal vakjes aangaven dat een speler kon verplaatsen, en werkte dus als een vorm van dobbelstenen. Senet werd gespeeld vóór 3.000 v. Chr. en tot de 2e eeuw na Chr. Botdobbelstenen uit Skara Brae, Schotland zijn geschat op 3.100 - 2.400 v. Chr.  Opgravingen van graven in Mohenjodaro, van de Indusvallei beschaving, waren terracotta (rood aardewerk) dobbelstenen daterend uit 2.500 - 1.900 v. Chr.

Spellen met dobbelstenen worden genoemd in de oude Indiase Rigveda, Atharvaveda, Mahabharata en Boeddhistische spellenlijst.  Er zijn verschillende bijbelse verwijzingen naar "loten werpen", zoals in Psalm 22, wat aangeeft dat dobbelstenen (of een verwante activiteit) gebruikelijk was toen de psalm werd geschreven.

Bikkel steen

Knucklebones was een behendigheidsspel dat in het oude Griekenland werd gespeeld; een afgeleide vorm had de vier zijden van botten verschillende waarden gekregen zoals moderne dobbelstenen. Dit "Pekkelen" of "Bikkelen" werd vroeger ook wel in Nederland gedaan. Het spel vereist voornamelijk handvaardigheid. De bikkels worden in de hand genomen, opgegooid en weer opgevangen. Daarbij moet een bepaalde volgorde in het aantal bikkels dat opgegooid wordt worden aangehouden. Met name het opvangen van de bikkels op de bovenkant van de hand vergt enige bedrevenheid.

Oude 20-zijdige dobbelsteen

Hoewel gokken illegaal was, waren veel Romeinen gepassioneerde gokkers die dol waren op dobbelstenen, wat bekend stond als aleam ludere ("met dobbelstenen spelen"). Er waren twee maten Romeinse dobbelstenen. Tali waren grote dobbelstenen met daarop één, drie, vier en zes aan vier zijden. Tesserae waren kleinere dobbelstenen met zijden genummerd van één tot zes. Twintigzijdige dobbelstenen dateren uit de 2e eeuw na Christus en uit Ptolemaeïsch Egypte al in de 2e eeuw voor Christus.

Domino's en speelkaarten zijn ontstaan ​​in China als varianten van dobbelstenen.  De overgang van dobbelstenen naar speelkaarten vond plaats in China rond de Tang-dynastie (618–907 n.Chr.), en valt samen met de technologische overgang van rollen manuscripten naar blokdrukboeken. In Japan werden dobbelstenen gebruikt om het populaire spel sugoroku te spelen. Er zijn twee soorten sugoroku. Ban-sugoroku is vergelijkbaar met backgammon en dateert uit de Heian-periode (794-1185), terwijl e-sugoroku een racespel is.

Gebruik

Gokspel craps in casino

Dobbelstenen worden ofwel uit de hand ofwel uit een daarvoor bestemde houder (zoals een beker) op een oppervlak gegooid. De zijde van de dobbelsteen die aan de bovenkant gezien tot stilstand komt, bepaalt de waarde van de worp.

In casino's wordt bijvoorbeeld craps (seven eleven) gespeeld met twee dobbelstenen.

Productie

Dobbelstenen worden tegenwoordig in een mal gemaakt die met een soort plastic wordt volgespoten. Nadat de steen uit de mal is gehaald moet het worden geschuurd en gepolijst. Bij het proefgooien moeten de zijden ongeveer even vaak boven komen. Is een kant (expres) te zwaar gemaakt, dan spreekt men van een gewogen og geladen dobbelsteen waarmee vals gespeeld kan worden (omdat een bepaalde kant vaker boven komt). Vandaar ook dat in casino's de dobbelstenen vaak doorzichtig zijn zodat je kunt zien dat er niet een gewichtje in zit of zo.