Calvinisme
Het calvinisme is om precies te zijn het theologische (godsdienstige) gedachtegoed van de hervormer Johannes Calvijn (1509-1564). Daaruit vloeide ook een sociale en politieke leer. Omdat Calvijn een zeer grote invloed heeft gehad op het protestantisme als kerkelijke stroming, worden tegenwoordig in Nederland calvinisme en protestantisme dikwijls als één geheel gezien. Het calvinisme zorgde in de 16e eeuw voor 'een derde reformatorische golf', nadat aanhangers van het lutheranisme van de grote hervormer Maarten Luther en de Doopsgezinden vervolging ondervonden. Het calvinisme had grote invloed in onder meer Frankrijk met de hugenoten, Schotland, waar John Knox bij de presbyterianen het calvinistische denken verspreidde en waarmee de Schotse Reformatie begon. Ook in delen van Zwitserland en de Zeventien Provinciën was de invloed groot en brak er in het begin de beeldenstorm uit.
Eind negentiende eeuw maakte het calvinisme in Nederland, onder leiding van Abraham Kuyper en Herman Bavinck een herleving door in de vorm van neocalvinisme. Ook de Nederlandse Grondwet is zelfs sterk gebaseerd op calvinistische principes, standpunten en uitgangspunten.
In de Republiek der Nederlanden was calvinisme de officiële, maar niet verplichte godsdienst. Tijdens de Synode van Dordrecht (1618-1619) gaf men aan degenen die het meest strikt en streng in de leer waren veel ruimte. Hierdoor drukte het calvinisme een belangrijk stempel op de zeventiende-eeuwse maatschappij. Calvinisten bekleedden hoge maatschappelijke posities, bestuurden het land en verdienden veel geld met de overzeese handel. Gek genoeg staat dat in schril contrast met de calvinistische leer van soberheid en spaarzaamheid. De rijke bestuurders omgaven zich met veel (en dure) kunst. Op zich was Calvijn daar niet zozeer op tegen. Hij liet zich nooit negatief over kunst uit: ‘Beeldhouwen en schilderen’, meende hij, waren ‘gaven van God’, al vond hij wel dat de afbeeldingen beperkt moesten worden tot zaken ‘die wij met onze eigen ogen kunnen waarnemen’ (ze moesten dus realistisch zijn).
Het calvinisme wordt in Nederland vaak gezien als een stel deugden die typisch Nederlands zouden zijn, waaronder ingetogen gedrag, ingetogen in het uiten van emoties, niet te koop lopen met je successen, kapitaal of bezittingen hebben en daar weinig waarde aan hechten, vasthoudend in principes, arbeidsethos (werkhouding) en waarden als soberheid en zuinigheid.