Lijst van uitdrukkingen en gezegden A-E

Spreekwoorden A t/m E - F t/m J - K t/m O - P t/m U - V t/m Z

Uitdrukkingen en gezegden A t/m E - F t/m J - K t/m O - P t/m U - V t/m Z

aambeeld

Altijd op hetzelfde aambeeld slaan.

Steeds weer op hetzelfde onderwerp terugkomen.

aap

Aap wat heb je mooie jongen.

Sarcastische opmerking over iemand die wat al te trots is op iets.

Nu komt de aap uit de mouw.

Nu blijkt wat werkelijk de bedoeling was.

In de aap gelogeerd zijn

In een vervelende positie terechtgekomen. De aap was een zeil, soms moesten gasten aan boord er genoegen mee nemen als beddegoed

Voor aap staan

In het openbaar belachelijk zijn.

agenda

Een verborgen agenda hebben

Een doel hebben dat voor de anderen verborgen gehouden wordt, bijvoorbeeld in een samenwerkingsverband.

apegapen

Op apegapen liggen.

Zeer vermoeid zijn.

appel

De appel van zijn oog.

Een zeer geliefd kind.

Een appeltje voor de dorst

Een reserve voor moeilijke tijden die mogelijk nog gaan komen

Voor een appel en een ei

Bijzonder goedkoop

Appels met peren vergelijken

Verkeerde conclusies trekken door zaken te vergelijken die niets met elkaar te maken hebben

Hij heeft een appeltje met hem te schillen.

Hij moet nog iets afrekenen met hem.

Door de zure appel bijten.

Een onaangenaam karwei opknappen.

Appelen voor citroenen verkopen.

Oplichten, bedriegen

arbeid

Een sysifus-arbeid

Een zware, onmogelijke, zinloze taak

arm

De sterke arm

Met gepast geweld optredende overheidsorganisatie, bijvoorbeeld politie of justitie

badwater

Het kind met het badwater weggooien

Verkeerde maatregelen nemen om ongewenste zaken te bestrijden, zodat juist datgene verloren gaat wat het meest waardevol is.

Herkomst: In de tijd dat het water nog uit de put kwam en het gezin een bad nam in de teil, waren de ouders het eerst aan de beurt en daarna de kinderen, de oudste eerst. Tegen de tijd dat de baby aan de beurt was, was het water zo vuil dat men de baby niet zou kunnen zien als die ondergedompeld zou zijn!

ballon

Een proefballonnetje oplaten

Een voorstel doen om er achter te komen hoe men er op zal reageren. (Met de bedoeling het terug te trekken bij te veel tegenstand, en door te zetten als anderen ermee instemmen).

band

Uit de band springen

Uitbundig plezier maken, zonder rekening te houden met de regels van orde en fatsoen.

been

Er geen been in zien

Geen bezwaar onderkennen

Het been stijf houden

Niet toegeven.

De benen nemen

Er vandoor gaan

Met de benenwagen

Te voet

Tegen het zere been schoppen

Een pijnlijke opmerking maken over iets wat gevoelig ligt.

zijn beste beentje voorzetten

het zo goed mogelijk doen.

beetje

Alle beetjes helpen.

Ook een kleine bijdrage is van nut

Alle kleine details voegen iets toe aan het geheel.

Alle beetjes helpen, zei de schipper en gooide zijn vrouw overboord.

Alle kleine beetjes helpen, zei de mug ( / het muisje) en pieste in de zee ( / de rivier).

Alle beetjes helpen, sprak de begijn, en ze roerde met een naald in de brijpot.

bepakt

Bepakt en bezakt

Klaar staan met bagage

bericht

Geen bericht is goed bericht.

Als je niet weet hoe het met iets of iemand gaat, kun je ervan uitgaan dat het goed gaat, zolang je geen slecht bericht ontvangt.

beurs

Beurs op de knip; ook: Hand op de knip

Geen geld (meer) uitgeven.

bewaren

Wie wat bewaart, die heeft wat.

biet

Ik snap er geen biet van.

Ik snap er niets van.

biezen

De biezen pakken.

Vertrekken, de biezen zijn een dubbele mand van vlechtwerk, gebruikt als koffer

blad

In een goed blaadje proberen te komen

Een goede reputatie proberen te verkrijgen bij de machthebbers

Geen blad voor de mond nemen

Spreken zonder er bij na te denken; alles er maar uitslaan.

blauw

Het maar blauw blauw laten.

Er verder maar niet over spreken

Een blauwtje lopen

Afgewezen worden (in de liefde)

Een blauwe maandag

Een extreem korte periode (bijvoorbeeld ergens gewoond hebben of in dienst geweest zijn)

Iemand bont en blauw slaan/Bont en blauw geslagen worden

Iemand heel hard slaan/Heel hard geslagen worden)

bloem

De bloemetjes buiten zetten.

Eens flink er op los feesten

bloot

Bloot slaat dood.

Term uit kinderspel bij het aftikken.

bocht

Kort door de bocht

Voorbarig, nuanceringen negerend. Voorbeeld:"De bewering dat fractiediscipline de democratie om zeep helpt is misschien wat te kort door de bocht."

Zich in bochten wringen

Op onnatuurlijke manier een moeilijkheid oplossen of zich ergens uitpraten.

boek

Goed te boek staan

Een goede reputatie hebben

Volgens het boekje

Overeenkomstig de theorie of overeenkomstig de voorschriften

Over iemand een boekje opendoen

Informatie over iemand geven, waarvan diegene niet wil dat het bekend wordt.

Buiten zijn boekje gaan.

Zich bemoeien met iets wat hem niet aangaat.

In het verdomboekje staan

Slecht aangeschreven staan; buitengesloten worden

Hij is een open boek voor mij

Ik doorzie zijn karakter volledig.

In het verdomhoekje terecht komen

Van alle kanten kritiek krijgen

boer

De boer op gaan

Bij de klanten langsgaan. Hiervan ook: in bredere kring presenteren. Van venters, die van boerderij naar boerderij gaan.

Goed boeren / goed geboerd hebben

Succesvol geweest zijn, vooral financieel

Lachen als een boer die kiespijn heeft

Zuurzoet lachen

bok

Een bok schieten

een fout (flater) begaan

bokkepruik

De bokkepruik op hebben

Slecht gehumeurd zijn

boom

Een boom opzetten

Een informele discussie starten.

Door de bomen het bos niet meer zien

Door alle details het overzicht verliezen.

De kat uit de boom kijken

Een afwachtende houding aannemen

boon

Boontje komt om zijn loontje.

De narigheid die hem nu overkomt, is het gevolg van zijn eigen wandaden.

Voor spek en bonen meedoen.

Wel mee doen met een spel of iets dergelijks, maar nooit kunnen winnen of verliezen.

hoge bomen vangen veel wind. over bekende mensen wordt veel gepraat.

bord

Met een bord voor de kop lopen

Niet voor andere omstandigheden of zienswijzen open staan.

borst

Maak je borst maar nat.

Bereid je voor op een zware klus (of op veel tegenstand).

Zichzelf op de borst slaan

Duidelijk aan de omgeving laten weten dat men ergens bijzonder trots op is

bos

Door de bomen het bos niet meer zien

Door een veelheid aan detail-informatie het zicht op het grote geheel kwijtraken

bot

Bot vangen

Geen resultaat boeken

boter

Boter bij de vis

Prompte betaling; vergoeding zonder uitstel.

Wie boter op het hoofd heeft, moet uit de zon blijven.

Je moet anderen niet iets verwijten, als je het zelf niet goed doet.

Boter op het hoofd hebben

Hypocriet zijn. Zelf mede verantwoordelijk zijn voor iets wat men anderen verwijt.

Botertje aan de boom

Een voorspoedige toestand; alles even mooi en goed (van: "Boter(tje) tot de boôm (bodem)")

Het botert niet tussen hen

Ze kunnen niet goed met elkaar over weg.

boterham

Het op je boterham krijgen

Een stevig standje incasseren.

bovenkamer

Er mankeert iets in zijn bovenkamer.

Hij is niet goed bij zijn verstand.

brandschoon

Niet brandschoon zijn

Dingen misdaan hebben

breien

Ergens een eind/punt aan breien

Snel tot een afsluiting komen (bijvoorbeeld van een toespraak)

broek

Bij die twee heeft zij de broek aan

Bij dat echtpaar neemt de vrouw de meeste beslissingen.

Zij hebben een te grote broek aangetrokken.

Die organisatie heeft een doel op zich genomen waarvoor ze niet de benodigde capaciteiten, financiële middelen en/of invloed hebben.

brood

Zoete broodjes bakken

Dingen zeggen om een goede indruk achter te laten bij mensen met invloed.

Als warme/hete broodjes over de toonbank gaan.

Zeer goed verkopen

Er geen (brood/)kaas van gegeten hebben

Er geen ervaring mee hebben; er niet competent voor zijn.

Het eet geen brood

Het kost niets om het te bewaren, behoeft geen onderhoud.

Broodnodig

Onmisbaar

Brugman

Hij kan praten als Brugman

Hij kan makkelijk met veel woorden een min of meer overtuigend verhaal afsteken.

bruintje

Dat kan Bruintje niet trekken.

Dat kunnen we ons niet veroorloven. (afgeleid van een populaire naam voor trekpaarden)

buik

Ergens de buik vol van hebben

Iets zoveel meegemaakt hebben dat men er een afkeer van gekregen heeft

Plat op de buik gaan

Aan iemand toegeven, zich overleveren

bus

Het klopt als een bus

Die bewering of berekening is geheel correct

Er is sprake van een contaminatie in dit geval. er zijn twee gezegden die onderscheiden moeten worden. namelijk iets klopt als een zweer aan de vinger of iets sluit als een bus. met beide als betekenis, die bewering of berekening is geheel correct.

buskruit

Hij heeft het buskruit niet uitgevonden.

Hij is niet erg snugger.

cent

Geen rooie cent waard

Waardeloos

chemie

Tussen die twee was er geen chemie

Die twee mensen hadden te veel karakterverschillen om goed te kunnen samenwerken.

contramine

In de contramine zijn

Overal bezwaar tegen maken.

dak

Je kan het dak op.

Jouw wens wordt niet gehonoreerd.

dans

De dans ontspringen

Het noodlot ontlopen.

degen

De degens kruisen

De strijd met elkaar aangaan.

deur

Dát doet de deur dicht

Dát accepteer ik niet.

Een open deur intrappen

Een stelling verkondigen, waarover iedereen het al eens is. Het voor-de-hand-liggende uitspreken.

Met de deur in huis vallen.

Zonder omhaal van woorden meteen to-the point komen.

Niet met iemand door één deur kunnen

Niet met iemand kunnen samenwerken (door verschillen in persoonlijkheid.)

Zo zat als een deur

Helemaal bezopen zijn.

Zo gek als een deur

Stapelgek.

Iemand de deur wijzen

Iemand wegsturen.

Voor de roode deur moeten gaan

Voor het gerecht komen.

diep

In het diepe gegooid worden

In een baan aan het werk moeten zonder ingewerkt te worden.

Te diep in het glaasje kijken

Zichzelf bedrinken

doekje

Een doekje voor het bloeden

Een inadequate maatregel.

Er geen doekjes om winden.

Zonder iemand te ontzien de ernst van de zaak bespreken.

doel

Het doel heiligt de middelen.

Een op zichzelf verwerpelijke methode wordt gerechtvaardigd door het goede doel dat ermee bereikt wordt.

dominee

Er komt een dominee voorbij.

Er valt een plotselinge stilte in een rumoerig gezelschap. (Ontstaan door het gebruik in vissersplaatsen dat de dominee de familie op de hoogte moest stellen van een bericht van overlijden of vermissing bij een schipbreuk).

donderen

Kijken alsof men het in Keulen hoort donderen

Zeer verbaasd kijken

Als een donderslag bij heldere hemel

Een onverwachte gebeurtenis, die een grote schok teweeg brengt

doopceel

Iemands doopceel lichten

Gedetailleerde informatie over iemands leven inwinnen.

draad

De draad kwijt zijn

De loop van het verhaal niet meer kunnen volgen

De rode draad (in een verhaal of betoog)

Het centrale thema, hetgene waar steeds weer op wordt teruggegrepen

Aan een zijden draadje hangen

De kansen zijn nog niet verkeken, maar het scheelt erg weinig

Tot op de draad versleten

Helemaal versleten

drol

Het interesseert me geen drol

Het interesseert me niets

Er geen drol van begrijpen

Ergens niets van begrijpen

druppel

Dat is de druppel die de emmer doet overlopen

Dat is maar een kleine ergernis, maar samen met wat er al gebeurd is, wordt het niet meer geaccepteerd.

dubbeltje

Ieder dubbeltje om moeten draaien

Zo weinig geld hebben, dat voor elke uitgave bedacht moet worden of die wel verantwoord is.

Ieder dubbeltje drie keer omdraaien

Zo gehecht zijn aan geld dat men aarzelt bij iedere uitgave.

Een dubbeltje op zijn kant

Een dubbeltje op zijn kant.

Een situatie die goed of fout kan aflopen; een hachelijke situatie.

Voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten

Tegen minimale kosten maximaal voordeel verlangen

duim

Uit zijn duim gezogen.

Gefantaseerd

Iemand onder de duim houden.

Iemand in je macht hebben

duit

Een duit in het zakje doen.

Een kleine bijdrage leveren. Historisch de kleinst mogelijke gave in het collectezakje van de kerk.

dweilen

Dweilen met de kraan open

Geen kans op succes hebben, omdat men de symptomen bestrijdt zonder de oorzaak aan te pakken.

dijk

Een dijk van een baan

Een geweldige baan.

eend

Een vreemde eend in de bijt

Een vreemd exemplaar in de groep. (Een bijt is een opening in het ijs).

eerst

Wie het eerste komt, het eerste maalt.

Het (product of iets anders) wordt gegeven aan de eerste die er om vraagt.

ei

Dat zal hem geen windeieren hebben gelegd.

Daar zal hij wel veel geld mee verdiend hebben.

Eieren voor zijn geld kiezen.

Zijn oorspronkelijke standpunt of voornemen loslaten vanwege de consequenties. Een beperkte nederlaag accepteren om de kans op een groter verlies uit te sluiten.

Voor een appel en een ei.

Zeer goedkoop.

Je ei niet kwijt kunnen.

Niet de bijdrage kunnen leveren die je zou willen.

Het was een eitje.

Het was heel gemakkelijk.

eind

Aan het kortste eind trekken

Een vervelende taak of positie toegewezen krijgen. (Afgeleid van het gebruik om te loten door een strootje te trekken uit een verzameling strootjes van verschillende lengte. Degene die het kortste eindje trekt, moet het opknappen.)

De eindjes aan elkaar moeten knopen

Moeite moeten doen om de noodzakelijke uitgaven te kunnen doen met de beschikbare financiën. Letterlijk: Een lijn moeten maken door aanwezige kortere lijnen aan elkaar te knopen.

elleboog

Het achter de ellebogen hebben

Achterbaks; zonder zijn zelfzuchtige bedoelingen te laten zien.

Oude methode van bedrog. Voorbeeld: Een el (lengtemaat van de hand tot de oksel) touw wordt stiekem te kort afgemeten vlak achter de elleboog.

Ellebogenwerk

Succes boeken door op slinkse wijze van anderen misbruik te maken.