Karel de Stoute

Karel de Stoute op een schilderij van Rogier van der Weyden (1399/1400 - 1464). Schilderij gedateerd op c. 1460. Origineel in de ''Gemäldegalerien'' van de ''Staatliche Museen'', Berlijn.

Karel van Bougrondië, later bekend als Karel de Stoute (Frans; Charles le Téméraire), is geboren op 10 november 1433, in Dijon en hij stierf op 5 januari 1477 in de buurt van Nancy tijdens een veldslag. Hij is een zoon van hertog Filips de Goede van Bourgondië en Isabelle van Portugal. Karel de Stoute is de vierde en laatste hertog van Bourgondië van het huis van Valois, heer en meester van een reeks provincies die tegenwoordig bekend staan ​​als het Bourgondische rijk, later onder de Habsburgers gebruikt men de naam Bourgondische Kreits (vanaf 1512). De naam 'de Stoute' staat voor dapper of moedig, maar in dit geval kun je beter spreken van overmoedig.

Het rijk Bourgondië tijdens Karel de Stoute

In 1465 , tijdens de Ligue du Bien publiek, verzet Karel de Stoute zich samen met andere edelen (een coalitie) tegen de Franse koning Lodewijk XI. Na de dood van zijn vader Filips de Goede in 1467 beklom Karel de Stoute de troon van Bourgondië. Karel de Stoute houdt vooral rekening met zichzelf en vindt dat hij de soevereine vorst is en vol in zijn recht staat. Zijn regeerperiode wordt gekenmerkt door een voortdurende botsing met zijn neef Lodewijk XI. Die beweert op zijn beurt soeverein over het zuidelijke deel van zijn Bourgondië te zijn. Tegelijkertijd komt Karel dichter bij keizer Frederik III en koning van Engeland, Edward IV van York te staan. Later trouwt Karel met de zus van Edward IV van York; Margaretha van York. Net als zijn vader Filips de Goede vóór hem, is hij een van de machtigste vorsten in het christendom, met name dankzij de rijkdom van zijn gebieden en het rijke uiterlijk van zijn hofhouding.

Nadat hij tevergeefs had geprobeerd de titel van "koning van de Romeinen" te verkrijgen, begon hij aan de administratieve hervorming van zijn staat, die hij op orde hield door te proberen er geografisch (zoals te zien op de kaart) en politiek één geheel van te maken. Door de hereniging van zijn noordelijke en zuidelijke bezittingen (wat hij deed door Boven-Elzas te verwerven en vervolgens Lotharingen te verwerven), om ze uiteindelijk op te willen richten in een onafhankelijk koninkrijk, waardoor het voormalige Lotharingen nieuw leven zou worden ingeblazen (Lotharingen was het middelste gebied van het voormalige rijk van Karel de Grote, zeg maar een strook tussen het huidige Frankrijk en Duisland in).

Zijn drang om uit te breiden stuit op veel tegenstand in (midden) Europa. Aan het einde van zijn regeerperiode zorgen de Bourgondische oorlogen tegen de Zwitserse bondgenoten, de Lorrainers en de Elzassers ervoor dat het mis gaat. De coalitie van Lorrainers en Elzassers, financieel ondersteund door Lodewijk XI, krijgt uiteindelijk de overhand in de Slag bij Nancy waarbij Karel de Stoute wordt gedood op 5 januari 1477.

Hij laat een enige dochter achter, Marie van Bourgondië, die (om aan de eisen van de koning van Frankrijk het hoofd te bieden) trouwt met aartshertog Maximiliaan I van Oostenrijk, de eerste fase van de eeuwenoude strijd tussen Frankrijk en de Habsburgers.

Jeugd

Karel wordt geboren op 10 of 11 november 1433 in het paleis van de hertogen van Bourgondië in Dijon. Hij is de derde zoon van hertog Filips III van Bourgondië (Filips de Goede, 1396 - 1467) en zijn derde vrouw Isabel van Portugal (1397 - 1472), dochter van Koning John I van Portugal. Karel ontving de titel van graaf van Charolais die onder de Valois- hertogen van Bourgondië was voorbehouden aan de erfgenaam van de Bourgondische Staten.

Toen hij drie weken oud was, maakte zijn vader hem tot ridder in de orde van het Gulden Vlies. Vanaf zijn eerste jaar had hij zijn eigen huis, dat gerund werd door zijn gouvernante, Madame de Villers La Faye. Charles groeide op in de Bourgondische Nederlanden, een reeks provincies die het noordelijke deel van de Bourgondische staat vormden (zeg maar de moderne landen België en Nederland en het Franse Nord-Pas-de-Calais). Een van de opvoeders van Karel is Jean IV d'Auxy, voormalig soldaat van de Honderdjarige Oorlog. Hij leerde hem de kunst van het oorlog voeren. Antoine Haneron werd als schoolmeester gekozen en leert hem het beheer van macht, om Engels te spreken evenals een paar woorden Italiaans en Portugees.

Hij groeide op met zijn neef Jean I (later Hertog van Kleef) en nicht Catherine (die zal trouwen met hertog Arnold van Gelre - Hertogdom Gelre, zeg maar Gelderland). Dit zijn kinderen van zijn tante Marie de Bourgogne (overleden in 1463), echtgenote van hertog Adolphe de Clèves (Kleef).

Trouwen

De kleine Karel in het geel naast zijn vader in het zwart

Karel de Stoute trouwde drie keer:

• Op 19 mei 1440 trouwde hij met Catharina van Frankrijk (1428-1446), dochter van Karel VII van Frankrijk en Marie van Anjou. Zij is een zus van de latere Lodewijk XI.Ten tijde van het huwelijk was zij 12 en hij 6. Zij stierf op 18-jarige leeftijd.
• Op 30 oktober 1454 trouwde hij met Isabella van Bourbon (1437-1465), dochter van Charles I van Bourbon. Hij had met Anne van York (de dochter van Richard, hertog van York ) willen trouwen, maar zijn vader Filips de Goede stond erop dat hij zou voldoen aan de voorwaarden van het Verdrag van Arras (1435), dat hem ertoe verplichtte met een Franse prinses te trouwen. Het huwelijk was echter gelukkig, en op 13 februari 1457 bracht hij zijn enige kind voort, Marie van Bourgondië.
• Op 3 juli 1468 trouwde Karel met Anne's zus, Margaretha van York (1446-1503); haar broers en zussen waren: Edward IV van Engeland, George, hertog van Clarence en Richard III van Engeland. Het huwelijk werd ingezegend te Damme, bij Brugge, door de bisschop van Salisbury.

De Bourgondische bezittingen werden onderdeel van het Habsburgse rijk bij het huwelijk van dochter Maria met Maximiliaan I van Oostenrijk, de Heilige Roomse keizer.

Eerste politieke stappen

In 1452, toen hij pas negentien was en nog maar graaf van Charolais was, onderdrukte hij de opstand van de Vlamingen op brute wijze tijdens de Gentse opstand in de Bourgondische Nederlanden. Hijzelf deed mee aan de strijd van de Rupelmonde en bij de slag bij Gavere. In Brussel wordt een groot ridderschapstoernooi georganiseerd.  

Enkele jaren later, in september 1456, doet zich een gebeurtenis voor die uiteindelijk enorme gevolgen zal hebben voor zowel Karel zelf als voor Bourgondië: namelijk dat de Dauphin (Prins) van Frankrijk, de toekomstige koning Lodewijk XI, op de vlucht is voor zijn vaders wraakzucht. Lodewijk zoekt zijn toevlucht in Bourgondië. Hij is de neef van Filips de Goede, die Lodewijk asiel (bescherming) verleent ​​in Brussel en kent hem een ​​jaarlijks pensioen toe van 48.000 pond. Hij kreeg ook een woonplek toegewezen op het Kasteel de Genappe in het zuiden van Brussel in Waals-Brabant. Dat Filips de Goede hem toeliet in Bourgondië was geen eenvoudige keuze. Moest hij de erecode van de gastvrijheid verzaken of moest hij de politiek voor laten gaan? Als hij de kroonprins gunstig kon stemmen, zou dat later ten goede komen van Bourgondië zo dacht hij. Als Koning Karel VII erachter komt dat Filips Lodewijk in bescherming neemt is hij daar behoorlijk gefrustreerd over. Echter hij wist hoe achterbaks Lodewijk wel was. Het beschermen van Lodewijk zal voor een fikse ruzie zorgen tussen Filips en zijn vrouw Isabella, maar ook met zijn zoon Karel die zich nu als derde in rang ervaart aan het hof. Beleefd stelt Karel zich op ten opzichte van Lodewijk. De ruzie zal Filips de Goede weinig goed doen.

Lodewijk bleef daar tot de dood van zijn vader Karel VII (22 juli 1461). Gedurende deze bijna vijf jaar wordt Genappe "de zetel van een Europese macht" . De Dauphin in ballingschap bekijkt de toestanden van het Bourgondische hof, kijkt wie daar wat doet en hoe men zich gedraagt. Lodewijk tracht degenen 'stroop om de mond te smeren' (te verleiden) die hem van nut kunnen zijn. Hij noteert stiekem de sterke en zwakke punten van een nog steeds kwetsbare Bourgondische staat. Eigenlijk een spionage van binnenuit dus.

Het gedrag van Lodewijk zet uiteindelijk kwaad bloed bij Karel de Stoute. Dit is de aanleiding van de Bourgondische oorlogen tegen Frankrijk.

Eerste successen, maar ook mislukkingen

Op 16 juli 1465, verloopt de slag van Montlhéry (tussen het leger onder bevel van Lodewijk XI en het Bourgondische leger van de graaf van Charolais, de toekomstige Karel de Stoute) bijzonder wanordelijk: dit kwam omdat enkele meevechtende graven zich niet aan de afspraken met de Bourgondiërs hielden.

Daags na de slag: Graaf Charolais (toekomstige Karel de Stoute) is van mening dat hij heeft gewonnen, omdat zijn leger de controle over het slagveld behield; Lodewijk XI van zijn kant, die het beter vond het kamp 's nachts op te breken, bracht zijn leger ongehinderd terug naar Parijs en werd daar als winnaar uitgeroepen.

Na Montlhéry raakte Karel er vervolgens zo van overtuigd dat zijn "overwinning" te danken was aan zijn tactische intelligentie, dat hij daarna elk advies weigerde. Deze zelfingenomenheid (trots en eigenwijsheid) zou hem nog duur komen te staan.

Kort daarna proberen de Bourgondiërs Parijs nog te belegeren, maar door gebrek aan voedsel mislukt dat. Het gevolg is het Verdrag van Conflans wat ondertekent is op 5 oktober 1465. Hierbij wordt Normandië afgestaan aan Lodewijk XI.

De 25 augustus 1466, bestormt Karel de Stoute het opstandige Dinant en verbrandt het. Dinant ligt aan de oevers van de Maas, in kwam opstand tegen het Bourgondische protectoraat (Bourgondië beheerst Dinant). Karel hoopt zo het verlangen naar onafhankelijkheid van het prinsdom Luik te onderdrukken. Dit is een stuk land van de Kerk waarvan de controle belangrijk is voor de eenwording van de Bourgondische Nederlanden. Probleem is dat het prinsdom Luik het gezag uitdaagt van degene die Filips de Goede op de bisschoppelijke troon plaatste: namelijk de Prins -Bisschop Louis de Bourbon, zijn neef. De Luikenaars lijken de les van Dinant te horen en 'kiezen eieren voor hun geld', aangezien ze vanaf 10 september 1466 erkennen door het verdrag van Oleyede hertog van Bourgondië als “erfrechtadvocaat van Luik”. Dat wil zeggen dat Filips de Goede als lekenheer verantwoordelijk is voor de verdediging van het tijdelijke karakter van het bisdom. Wat dus eerst slechts een protectoraat was, wordt in feite een echte Bourgondische heerschappij die zich uitstrekt over Luik en alle gebieden van het vorstendom. Kortom het prinsdom Luik wordt écht bij Bourgondië gevoegd.

Karel de Stoute aan de macht

Wapen van de hertogen van Bourgondië sinds 1430

Filips de Goede sterft op15 juni 1467. Karel erft het hertogdom Bourgondië, evenals alle titels en bezittingen van zijn vader: hertog van Brabant en Lothier, Limburg, Luxemburg, graaf van Vlaanderen, Artois, Bourgondische palts, Henegouwen, Holland, Zeeland, van Namen, Markies van het Heilige Rijk, Heer van Friesland. Hij is de eerste, en zelfs twee keer, een peer (directe vazal) van Frankrijk (voor Bourgondië en voor Vlaanderen), maar naast zijn campagnes woont hij in Brugge, Brussel en Mechelen. Het ondersteunt zijn macht en zijn aanspraken op de gebieden door een machtig professioneel leger op te zetten. Deze versterkt hij met huurlingen uit alle landen van Europa, wat niet erg betrouwbaar zal blijken te zijn.

Karel zet hetzelfde beleid voort als zijn voorgangers: verlangen naar soevereine onafhankelijkheid van de Bourgondische staat ten opzichte van het koninkrijk Frankrijk. Om opgewassen te zijn tegen Frankrijk gaat Karel een alliantie (verbond) aan met het koninkrijk van Engeland in de Honderdjarige Oorlog.

Zijn meest vurige wens is om een koninkrijk te maken van de twee Bourgondiëen (Franse deel en het eigen deel) en de bezittingen die hij in het noorden bezit: Picardië, Artois, Boulonnais, Vlaanderen en andere Bourgondische Nederlanden, Zo zou hij (weer) een ​​koninkrijk maken tussen Frankrijk en het Germaanse rijk. Dit is te vergelijken met het vroegere in het midden liggende Lotharingen wat ontstond na de dood van Karel de Grote waarbij zijn rijk in drieën werd verdeeld.

Aan het einde van 1473 ging de Bourgondische staat van Karel de Stoute naar de randen van de Nederlanden. Dit maakte Karel de Stoute een van de rijkste en machtigste edelen van Europa. Inderdaad, zijn grondbezit en inkomsten kon je vergelijken met die van veel van de koninklijke families.

De ondergang

Kamp van Karel de Stoute bij het beleg van Neuss

In het jaar 1474 begon Karel de Stoute zich te mengen in een reeks politieke conflicten die uiteindelijk zijn ondergang zouden veroorzaken. Hij kwam voor het eerst in conflict met de aartshertog Sigismund van Oostenrijk , aan wie hij weigerde zijn bezittingen in de Elzas voor het vastgestelde bedrag terug te geven. Vervolgens kreeg hij ruzie met de Zwitsers, die de vrije steden aan de Boven-Rijn steunden in hun opstand tegen de tirannie van zijn gouverneur Peter von Hagenbach. Ten slotte irriteerde Karel de Stoute René II, hertog van Lotharingen, met wie hij de opvolging in het hertogdom Lotharingen betwistte, die aan veel van zijn gebieden grensden. Al deze vijanden bundelden gemakkelijk hun krachten tegen hun gemeenschappelijke tegenstander Karel. In 1475 nam hij Nancy nog in. Een paar maanden later, op 2 maart 1476, werd Karel buiten het dorp Concise aangevallen door het confederale leger in de Slag bij Kleinzoon en leed een nederlaag. Hij werd gedwongen met een handvol bedienden te vluchten en zijn artillerie (kanonnen) achter te laten, samen met een immense buit, waaronder zijn zilveren bad en het kroonjuweel genaamd The Three Brothers.

Karel slaagde erin een vers leger van 30.000 man op de been te brengen dat hij gebruikte om de Slag bij Morat op 22 juni 1476 te bestrijden. Hij werd opnieuw verslagen door het Zwitserse leger, dat werd bijgestaan ​​door de cavalerie (paarden) van de hertog van Lotharingen. Bij deze gelegenheid ging maar weinig buit verloren, maar Charles verloor wel ongeveer een derde van zijn hele leger! De verslagen soldaten werden het nabijgelegen meer in geduwd, waar ze verdronken of beschoten werden terwijl ze probeerden naar de overkant te zwemmen. Op 6 oktober verloor Karel Nancy, die de hertog van Lotharingen kon herstellen.

Karel deed nog een laatste poging, vormde een nieuw leger en arriveerde in het holst van de winter voor de muren van Nancy. Nadat hij veel van zijn troepen door de strenge kou had verloren, ontmoette hij met slechts een paar duizend man de gezamenlijke strijdkrachten van de Lorrainers en de Zwitsers, die de stad te hulp waren gekomen. Karel de Stoute komt om bij deze slag. In bevroren toestand wordt hij terguggevonden, zijn lichaam deels aangevreten door de wolven.

Graftombe van Karel de Stoute in Brugge

Het beschadigde lichaam van Karel werd aanvankelijk begraven in de hertogelijke kerk in Nancy, door René II, hertog van Lotharingen. Later in 1550 gaf zijn achterkleinzoon, de Heilige Roomse keizer Karel V, opdracht om zijn lichaam te verplaatsen naar de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Brugge, naast die van zijn dochter Marie van Bourgondië. In 1562 richtte de zoon en erfgenaam van keizer Karel V, koning Filips II van Spanje, een mausoleum in vroege renaissancestijl op boven zijn graf, dat nog steeds bestaat. Opgravingen in 1979 identificeerden wél de overblijfselen van Marie van Bourgondië, in een loden kist, maar die van Karel werden nooit gevonden.

Titels van Karel de Stoute op 5 januari 1477

• Graaf van Charolais als Karel I
• Hertog van Bourgondië als Karel I
• Hertog van Lothier als Karel I
• Hertog van Brabant als Karel I
• Hertog van Limburg als Karel I
• Hertog van Luxemburg als Karel II
• Graaf van Vlaanderen als Karel II
• Graaf van Artois als Karel I
• Paltsgraaf van Bourgondië als Karel I
• Graaf van Henegouwen als Karel I
• Graaf van Holland als Karel I
• Graaf van Zeeland als Karel I
• Graaf van Namen als Karel I
• Markgraaf van Antwerpen als Karel I
• Hertog van Gelre als Karel I
• Graaf van Zutphen als Karel I