Kerst: verschil tussen versies
k (Oplossen links naar doorverwijspagina's) |
|||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| − | [[image: Adoration_of_the_shepherds_reni.JPG|thumb| |
+ | [[image: Adoration_of_the_shepherds_reni.JPG|thumb|right|200px| Aanbidding door de herders]] |
| − | [[image: Christmas_Tree.JPG|thumb| |
+ | [[image: Christmas_Tree.JPG|thumb|right|200px| Kerstboom]] |
| − | Op 25 december herdenken christenen over de hele wereld de geboorte van ''' [[Jezus Christus]] '''. (Rooms)katholieken noemen dit feest [[Kerstmis]] , protestanten noemen het |
+ | Op 25 december herdenken christenen over de hele wereld de geboorte van ''' [[Jezus Christus]] '''. (Rooms)katholieken noemen dit feest [[Kerstmis]] , protestanten noemen het '''Kerst'''(feest). Hoewel Pasen in de kerk een belangrijker feest is, wordt aan het Kerstfeest over de hele wereld heel veel en veel meer aandacht geschonken. |
==De geschiedenis van het kerstfeest== |
==De geschiedenis van het kerstfeest== |
||
| Regel 12: | Regel 12: | ||
===Een groene boom=== |
===Een groene boom=== |
||
De Germanen hadden tijdens het Joelfeest ook al een groene boom of takken daarvan in hun huis of op het erf staan, waarschijnlijk een spar. Groen was het teken van leven. Alle andere bomen waren kaal en ‘dood’. In die groene boom werden vruchten (appels) gehangen en versieringen van stro. Dit alles om de goden gunstig te stemmen. Omdat deze groene boom dus eigenlijk ‘heidens’ was, duurde het lang voordat de kerstboom in de kerk en uiteindelijk ook in huis gehaald werd. Nu is hij niet meer weg te denken. |
De Germanen hadden tijdens het Joelfeest ook al een groene boom of takken daarvan in hun huis of op het erf staan, waarschijnlijk een spar. Groen was het teken van leven. Alle andere bomen waren kaal en ‘dood’. In die groene boom werden vruchten (appels) gehangen en versieringen van stro. Dit alles om de goden gunstig te stemmen. Omdat deze groene boom dus eigenlijk ‘heidens’ was, duurde het lang voordat de kerstboom in de kerk en uiteindelijk ook in huis gehaald werd. Nu is hij niet meer weg te denken. |
||
| − | [[image: Frans_Hals_086_WGA_version.jpg |thumb| |
+ | [[image: Frans_Hals_086_WGA_version.jpg |thumb|right|200px| Lucas, de evangelist op een schilderij van Frans Hals]] |
==Het kerstverhaal uit de bijbel== |
==Het kerstverhaal uit de bijbel== |
||
| Regel 19: | Regel 19: | ||
Keizer Augustus wilde weten hoeveel mensen er in zijn rijk woonden, aan wie hij [[belasting]] kon vragen. Iedereen moest zich laten registreren in de plaats waar zijn of haar (voor)ouders vandaan kwamen. |
Keizer Augustus wilde weten hoeveel mensen er in zijn rijk woonden, aan wie hij [[belasting]] kon vragen. Iedereen moest zich laten registreren in de plaats waar zijn of haar (voor)ouders vandaan kwamen. |
||
| − | Jozef en Maria van Nazareth in Galilea, waar ze woonden, naar Bethlehem in Judea, om zich daar te laten registreren. Maria was op dat moment in verwachting van Jezus. Lopend met een [[ezel]] als lastdier gingen ze op weg. Het was een lange reis van wel meer dan 130 |
+ | Jozef en Maria van Nazareth in Galilea, waar ze woonden, naar Bethlehem in Judea, om zich daar te laten registreren. Maria was op dat moment in verwachting van Jezus. Lopend met een [[ezel]] als lastdier gingen ze op weg. Het was een lange reis van wel meer dan 130 km door heuvelachtig terrein. |
Toen ze eindelijk in Bethlehem aankwamen was het er erg druk. Veel mensen waren al onderweg en er was geen plaats meer in de herberg of andere plekken waar mensen konden overnachten. En uitgerekend op dat moment moest het kindje geboren worden. Jozef en Maria zochten een plek op waar Maria kon bevallen. Uiteindelijk vonden ze een stal. Hier bracht Maria haar zoon ter wereld en ze noemden hem ‘Jezus’. Om hem tegen de kou te beschermen wikkelden ze hem in doeken en legden hem in een voerbak voor dieren. Al eeuwen eerder was er voorspeld, dat in de stad van David (dat was Bethlehem) een Verlosser geboren zou worden. Iemand die er zou zijn voor alle mensen; rijk of arm, belangrijk of helemaal niet, voor iedereen! |
Toen ze eindelijk in Bethlehem aankwamen was het er erg druk. Veel mensen waren al onderweg en er was geen plaats meer in de herberg of andere plekken waar mensen konden overnachten. En uitgerekend op dat moment moest het kindje geboren worden. Jozef en Maria zochten een plek op waar Maria kon bevallen. Uiteindelijk vonden ze een stal. Hier bracht Maria haar zoon ter wereld en ze noemden hem ‘Jezus’. Om hem tegen de kou te beschermen wikkelden ze hem in doeken en legden hem in een voerbak voor dieren. Al eeuwen eerder was er voorspeld, dat in de stad van David (dat was Bethlehem) een Verlosser geboren zou worden. Iemand die er zou zijn voor alle mensen; rijk of arm, belangrijk of helemaal niet, voor iedereen! |
||
De evangelist Lucas vertelt in zijn evangelie dat God een engel liet verschijnen aan de herders die in het veld bij hun schapen waren. Nou waren herders in die tijd nou niet de belangrijkste en schoonste mensen. Maar de engel zei, dat juist die herders op zoek moesten gaan naar de Verlosser, die ze zouden kunnen vinden in een stal bij Bethlehem. |
De evangelist Lucas vertelt in zijn evangelie dat God een engel liet verschijnen aan de herders die in het veld bij hun schapen waren. Nou waren herders in die tijd nou niet de belangrijkste en schoonste mensen. Maar de engel zei, dat juist die herders op zoek moesten gaan naar de Verlosser, die ze zouden kunnen vinden in een stal bij Bethlehem. |
||
| − | [[image: Schwetzingen_Heilige_drei_K%C3%B6nige.JPG|thumb| |
+ | [[image: Schwetzingen_Heilige_drei_K%C3%B6nige.JPG|thumb|right|200px| Aanbidding door de drie wijzen]] |
Drie wijzen, Caspar (uit Azië), Bathasar (uit Afrika) en Melchior (uit Europa, hadden ieder in hun eigen land een heldere ster gezien. Ook zij kenden de voorspelling en gingen op zoek naar de Verlosser om hem te eren en geschenken te geven. Ze gingen naar Jeruzalem, een grote stad in de buurt van Bethlehem. Koning Herodes was bang dat iemand hem van de troon zou verdrijven. Iedereen die hij hiervan verdacht liet hij vermoorden. Ook hij kende de voorspelling, had de ster gezien en hoorde van de wijzen die onderweg waren. Hij liet de wijzen bij zich komen en vroeg hun om de nieuwe koning (de Verlosser) te zoeken en het dan aan hem te komen vertellen, zodat hij de nieuwe koning ook eer kon bewijzen. Maar nadat ze Jezus gevonden hadden en hem hun geschenken hadden gegeven (goud, wierook en mirre), verscheen God in een droom en waarschuwde de drie wijzen om niet terug ta gaan naar Herodes. Daarom gingen ze met een omweg weer naar hun eigen land terug. Toen Herodes merkte dat hij bedrogen was, liet hij als straf alle jongetjes tot 2 jaar in Bethlehem doden. “Dan was Jezus er zeker bij”, dacht hij. Maar Jezus was gelukkig al met Jozef en Maria naar Egypte gevlucht. |
Drie wijzen, Caspar (uit Azië), Bathasar (uit Afrika) en Melchior (uit Europa, hadden ieder in hun eigen land een heldere ster gezien. Ook zij kenden de voorspelling en gingen op zoek naar de Verlosser om hem te eren en geschenken te geven. Ze gingen naar Jeruzalem, een grote stad in de buurt van Bethlehem. Koning Herodes was bang dat iemand hem van de troon zou verdrijven. Iedereen die hij hiervan verdacht liet hij vermoorden. Ook hij kende de voorspelling, had de ster gezien en hoorde van de wijzen die onderweg waren. Hij liet de wijzen bij zich komen en vroeg hun om de nieuwe koning (de Verlosser) te zoeken en het dan aan hem te komen vertellen, zodat hij de nieuwe koning ook eer kon bewijzen. Maar nadat ze Jezus gevonden hadden en hem hun geschenken hadden gegeven (goud, wierook en mirre), verscheen God in een droom en waarschuwde de drie wijzen om niet terug ta gaan naar Herodes. Daarom gingen ze met een omweg weer naar hun eigen land terug. Toen Herodes merkte dat hij bedrogen was, liet hij als straf alle jongetjes tot 2 jaar in Bethlehem doden. “Dan was Jezus er zeker bij”, dacht hij. Maar Jezus was gelukkig al met Jozef en Maria naar Egypte gevlucht. |
||
| Regel 32: | Regel 32: | ||
==Kerstavond en de nachtmis== |
==Kerstavond en de nachtmis== |
||
Voor de meeste christenen begint het eigenlijke Kerstfeest al op kerstavond met de nachtmis in de kerk. Hoewel er steeds minder mensen op zondag naar de kerk gaan, zit de kerstnachtmis meestal behoorlijk vol. |
Voor de meeste christenen begint het eigenlijke Kerstfeest al op kerstavond met de nachtmis in de kerk. Hoewel er steeds minder mensen op zondag naar de kerk gaan, zit de kerstnachtmis meestal behoorlijk vol. |
||
| − | [[image: Kerststal_Sint_Josephkerk.jpg|thumb| |
+ | [[image: Kerststal_Sint_Josephkerk.jpg|thumb|right|200px| Kerststal]] |
==Kerststal== |
==Kerststal== |
||
| Regel 38: | Regel 38: | ||
==Kerstboom== |
==Kerstboom== |
||
| − | We zingen “O, dennenboom”, maar een kerstboom is geen [[dennenboom]] maar een [[spar]]. Bij een dennenboom zitten de naalden in groepjes van twee en zijn ongeveer 10 |
+ | We zingen “O, dennenboom”, maar een kerstboom is geen [[dennenboom]] maar een [[spar]]. Bij een dennenboom zitten de naalden in groepjes van twee en zijn ongeveer 10 cm lang. Bij een spar zitten de korte naalden allemaal apart aan de tak. De kerstboom komt voort uit de Joelboom die door de Germanen al tijdens het Midwinterfeest gebruikt werd. Pas in de 19e eeuw kwam de kerstboom in huis. Veelal bij protestante mensen. Germanen gebruikten echte appels. Van die gewoonte komen onze kerstballen, die we nu in de boom hangen. In de kerstbomen tegenwoordig zit versiering van over de hele wereld, in alle kleuren die je maar voor mogelijk houdt. Je ziet tegenwoordig ook veel kunstbomen. Sommige zijn bijna niet van echt te onderscheiden. |
==Kerstmarkten== |
==Kerstmarkten== |
||
| Regel 45: | Regel 45: | ||
==De Kerstman, Santa== |
==De Kerstman, Santa== |
||
| − | Santa Claus, of kortweg ‘Santa’ is een afstammeling van de figuur van [[Sinterklaas]]. Mensen uit [[Europa]] namen Sinterklaas in de vorige eeuw mee naar [[Amerika]]. Daar veranderde Sint Nicolaas (de Engelsen zeggen ‘Saint Nicholas’) langzamerhand in de Kerstman, die op 25 december cadeautjes komt brengen. De cadeautjes worden onder de boom gelegd en de kerstsokken aan de schoorsteenmantel gevuld. De Kerstman komt ook niet uit Spanje, maar woont in de buurt van de [[Noordpool]], de cadeautjes worden gemaakt door elven (een soort kabouters) en hij rijdt niet op een paard, maar vliegt door de lucht in een slee, getrokken door 8 [[rendier]]en. De rondborstige Kerstman in zijn rode pak, zoals we hem nu vaak zien, komt door een reclame van [[Coca Cola]]. Vroeger had de Kerstman een groene mantel. Tegenwoordig wordt er ook in de landen waar het Sinterklaasfeest wél gevierd wordt steeds meer aan Kerstmis gedaan. |
+ | Santa Claus, of kortweg ‘Santa’ is een afstammeling van de figuur van [[Sinterklaas]]. Mensen uit [[Europa (werelddeel)|Europa]] namen Sinterklaas in de vorige eeuw mee naar [[Amerika]]. Daar veranderde Sint Nicolaas (de Engelsen zeggen ‘Saint Nicholas’) langzamerhand in de Kerstman, die op 25 december cadeautjes komt brengen. De cadeautjes worden onder de boom gelegd en de kerstsokken aan de schoorsteenmantel gevuld. De Kerstman komt ook niet uit Spanje, maar woont in de buurt van de [[Noordpool]], de cadeautjes worden gemaakt door elven (een soort kabouters) en hij rijdt niet op een paard, maar vliegt door de lucht in een slee, getrokken door 8 [[rendier]]en. De rondborstige Kerstman in zijn rode pak, zoals we hem nu vaak zien, komt door een reclame van [[Coca Cola]]. Vroeger had de Kerstman een groene mantel. Tegenwoordig wordt er ook in de landen waar het Sinterklaasfeest wél gevierd wordt steeds meer aan Kerstmis gedaan. |
[[Bestand:Kerst.jpg|right|200px|thumb|De Kerstman]] |
[[Bestand:Kerst.jpg|right|200px|thumb|De Kerstman]] |
||
Versie van 3 mei 2018 19:35
Op 25 december herdenken christenen over de hele wereld de geboorte van Jezus Christus . (Rooms)katholieken noemen dit feest Kerstmis , protestanten noemen het Kerst(feest). Hoewel Pasen in de kerk een belangrijker feest is, wordt aan het Kerstfeest over de hele wereld heel veel en veel meer aandacht geschonken.
De geschiedenis van het kerstfeest
Joelfeest
De Germanen vierden het Joelfeest. Dat is een feest dat gevierd wordt omdat de dagen na 21 december weer langer gaan worden. 21 december is ook de belangrijkste dag. Maar het hele feest duurde wel 12 dagen. Het wordt ook wel Midwinterfeest of Zonnewendefeest genoemd. Toen de Kerk de ‘heidenen’ wilde bekeren tot het christendom waren ze wel zo slim om niet meteen al de heidense feesten af te schaffen. Omdat toch niet precies duidelijk was op welke dag Jezus precies geboren was, hebben ze het geboortefeest van Jezus (Kerstmis) gewoon middenin die feestperiode van het Joelfeest geplaatst. Zo nam het Kerstfeest langzamerhand het Joelfeest over. Tijdens het Joelfeest werden er ook vuren ontstoken. De Nieuwjaarsvuren op 1 januari zijn hier nog een overblijfsel van.
Een groene boom
De Germanen hadden tijdens het Joelfeest ook al een groene boom of takken daarvan in hun huis of op het erf staan, waarschijnlijk een spar. Groen was het teken van leven. Alle andere bomen waren kaal en ‘dood’. In die groene boom werden vruchten (appels) gehangen en versieringen van stro. Dit alles om de goden gunstig te stemmen. Omdat deze groene boom dus eigenlijk ‘heidens’ was, duurde het lang voordat de kerstboom in de kerk en uiteindelijk ook in huis gehaald werd. Nu is hij niet meer weg te denken.
Het kerstverhaal uit de bijbel
Over het leven van Jezus is door vier van zijn volgelingen (Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes) veel opgeschreven. We noemen deze volgelingen de vier evangelisten. Het woord evangelie betekent ‘goede boodschap’. Deze verhalen vind je in de Bijbel, in het Nieuwe Testament. Lucas was een vriend van de apostel Paulus en zijn verhaal over de geboorte van Jezus is het meest uitgebreid van allemaal. In het jaar dat Jezus geboren werd, was Augustus keizer van het Romeinse Rijk. Omdat het Romeinse Rijk zo ontzettend groot was, kon de keizer in Rome nooit alles zelf in de gaten houden. Daarom benoemde hij in delen van zijn rijk andere mensen als koning, die in zijn naam regeerden. In Judea was Herodes de baas.
Keizer Augustus wilde weten hoeveel mensen er in zijn rijk woonden, aan wie hij belasting kon vragen. Iedereen moest zich laten registreren in de plaats waar zijn of haar (voor)ouders vandaan kwamen. Jozef en Maria van Nazareth in Galilea, waar ze woonden, naar Bethlehem in Judea, om zich daar te laten registreren. Maria was op dat moment in verwachting van Jezus. Lopend met een ezel als lastdier gingen ze op weg. Het was een lange reis van wel meer dan 130 km door heuvelachtig terrein.
Toen ze eindelijk in Bethlehem aankwamen was het er erg druk. Veel mensen waren al onderweg en er was geen plaats meer in de herberg of andere plekken waar mensen konden overnachten. En uitgerekend op dat moment moest het kindje geboren worden. Jozef en Maria zochten een plek op waar Maria kon bevallen. Uiteindelijk vonden ze een stal. Hier bracht Maria haar zoon ter wereld en ze noemden hem ‘Jezus’. Om hem tegen de kou te beschermen wikkelden ze hem in doeken en legden hem in een voerbak voor dieren. Al eeuwen eerder was er voorspeld, dat in de stad van David (dat was Bethlehem) een Verlosser geboren zou worden. Iemand die er zou zijn voor alle mensen; rijk of arm, belangrijk of helemaal niet, voor iedereen! De evangelist Lucas vertelt in zijn evangelie dat God een engel liet verschijnen aan de herders die in het veld bij hun schapen waren. Nou waren herders in die tijd nou niet de belangrijkste en schoonste mensen. Maar de engel zei, dat juist die herders op zoek moesten gaan naar de Verlosser, die ze zouden kunnen vinden in een stal bij Bethlehem.
Drie wijzen, Caspar (uit Azië), Bathasar (uit Afrika) en Melchior (uit Europa, hadden ieder in hun eigen land een heldere ster gezien. Ook zij kenden de voorspelling en gingen op zoek naar de Verlosser om hem te eren en geschenken te geven. Ze gingen naar Jeruzalem, een grote stad in de buurt van Bethlehem. Koning Herodes was bang dat iemand hem van de troon zou verdrijven. Iedereen die hij hiervan verdacht liet hij vermoorden. Ook hij kende de voorspelling, had de ster gezien en hoorde van de wijzen die onderweg waren. Hij liet de wijzen bij zich komen en vroeg hun om de nieuwe koning (de Verlosser) te zoeken en het dan aan hem te komen vertellen, zodat hij de nieuwe koning ook eer kon bewijzen. Maar nadat ze Jezus gevonden hadden en hem hun geschenken hadden gegeven (goud, wierook en mirre), verscheen God in een droom en waarschuwde de drie wijzen om niet terug ta gaan naar Herodes. Daarom gingen ze met een omweg weer naar hun eigen land terug. Toen Herodes merkte dat hij bedrogen was, liet hij als straf alle jongetjes tot 2 jaar in Bethlehem doden. “Dan was Jezus er zeker bij”, dacht hij. Maar Jezus was gelukkig al met Jozef en Maria naar Egypte gevlucht.
Advent
Vier weken voordat het Kerstmis is begint men in de kerk al ‘af te tellen’. Het begint met de 1e zondag in de Advent. Het woord ‘Advent’ komt van het Latijnse woord Adventus . Dit woord betekent Komst. Men bereidt zich dus voor op de komst van Jezus. Veel mensen hebben thuis een adventskrans met vier kaarsen erop.
Kerstavond en de nachtmis
Voor de meeste christenen begint het eigenlijke Kerstfeest al op kerstavond met de nachtmis in de kerk. Hoewel er steeds minder mensen op zondag naar de kerk gaan, zit de kerstnachtmis meestal behoorlijk vol.
Kerststal
In veel Katholieke huizen was vroeger een kerststalletje of een grot te vinden met een beeldengroep. Bij de Protestanten was dit niet echt gebruikelijk. In zo’n beeldengroep zitten Jozef, Maria en het kindje, de os en de ezel, herders en schapen, een engel, drie wijzen en een kameel. Tegenwoordig zijn er steeds minder stalletjes bij mensen thuis. Wat wel steeds populairder wordt zijn allerlei wintertaferelen, met huisjes, kleine poppetjes, treintjes, enz. In veel kerken is er tijdens de kerstdagen een ‘levende kerststal’, met echte mensen en dieren.
Kerstboom
We zingen “O, dennenboom”, maar een kerstboom is geen dennenboom maar een spar. Bij een dennenboom zitten de naalden in groepjes van twee en zijn ongeveer 10 cm lang. Bij een spar zitten de korte naalden allemaal apart aan de tak. De kerstboom komt voort uit de Joelboom die door de Germanen al tijdens het Midwinterfeest gebruikt werd. Pas in de 19e eeuw kwam de kerstboom in huis. Veelal bij protestante mensen. Germanen gebruikten echte appels. Van die gewoonte komen onze kerstballen, die we nu in de boom hangen. In de kerstbomen tegenwoordig zit versiering van over de hele wereld, in alle kleuren die je maar voor mogelijk houdt. Je ziet tegenwoordig ook veel kunstbomen. Sommige zijn bijna niet van echt te onderscheiden.
Kerstmarkten
Behalve de versiering in de boom hangen mensen vaak hun hele huis (en ook wel de tuin) vol met andere versiering. Takken, lichtjes, kransen en noem maar op. Winkels spelen hier handig op in. Tijdens de Sinterklaastijd liggen de versieringen al in de schappen en kun je bij elk behoorlijk tuincentrum ongelooflijk veel kerstspullen , planten en bomen kopen. Er worden (buiten en binnen) zelfs speciale Kerstmarkten gehouden, waar je van alles kunt bekijken, maken, kopen en sfeer kunt proeven. Ze zijn erg populair.
De Kerstman, Santa
Santa Claus, of kortweg ‘Santa’ is een afstammeling van de figuur van Sinterklaas. Mensen uit Europa namen Sinterklaas in de vorige eeuw mee naar Amerika. Daar veranderde Sint Nicolaas (de Engelsen zeggen ‘Saint Nicholas’) langzamerhand in de Kerstman, die op 25 december cadeautjes komt brengen. De cadeautjes worden onder de boom gelegd en de kerstsokken aan de schoorsteenmantel gevuld. De Kerstman komt ook niet uit Spanje, maar woont in de buurt van de Noordpool, de cadeautjes worden gemaakt door elven (een soort kabouters) en hij rijdt niet op een paard, maar vliegt door de lucht in een slee, getrokken door 8 rendieren. De rondborstige Kerstman in zijn rode pak, zoals we hem nu vaak zien, komt door een reclame van Coca Cola. Vroeger had de Kerstman een groene mantel. Tegenwoordig wordt er ook in de landen waar het Sinterklaasfeest wél gevierd wordt steeds meer aan Kerstmis gedaan.
Kerstkaarten
In de hele wereld worden er ieder jaar een paar miljard kerstkaarten verstuurd. In Nederland ongeveer 130 miljoen. Ook kinderen op school vinden het leuk om kerstkaarten in de klas uit te delen. De meesters en juffen worden er soms gek van!
Films, liedjes en verhalen
Voor en tijdens Kerstmis hoor je overal kerstmuziek. De bekende Nederlands liedjes (O, dennenboom … , De herdertjes lagen bij nachte, Midden in de winternacht, Er is een kindeke geboren op aard’ , enz.) maar ook heel veel Engelse liedjes. Zo’n beetje elke bekende zanger of zangeres heeft wel een eigen kerst(muziek)album. Bekende liedjes in het Engels zijn bijvoorbeeld Jingle Bells en Rudolph the red-nosed reindeer. Last Christmas (van Wham) is ook heel bekend. White Christmas, gezongen door Bing Crosby is zelfs bij je opa en oma heel bekend.
Ook zie je elk jaar weer (dezelfde) kerstfilms op de televisie. (bijvoorbeeld: Home alone, Polar Express en De Grinch) Hele oude films, maar gelukkig ook wel weer nieuwe. Voor grote mensen en voor kinderen.
Het kerstverhaal ‘A Christmas Carol’ van Charles Dickens is wereldberoemd en is al verschillende keren verfilmd. Ook door Disney met Mickey Mouse in de hoofdrol. Maar er zijn nog veel meer boeken met mooie kerstverhalen.
Clips van Schooltv
- De geboorte van Jezus.
- Kerst, lichtfeest in december.
- Waarom halen we met kerst een boom in huis?
- Het verhaal van Kerstmis.
- Kerst (Nieuws uit de Natuur)
- Kerst (Klokhuis)
- Hoe worden kerstbomen gekweekt?
- Clipphanger: Waar komt de kerstboom vandaan?
- Clipphanger: Wie waren de drie koningen?