Fornuis (keukenapparatuur)

Gasfornuis uit 2009

Een fornuis is een keukenapparaat dat brandstof verbrandt of elektriciteit gebruikt om warmte op te wekken in (oven) of bovenop het apparaat, om te gebruiken voor algemeen opwarmen of koken. Het is in de loop van de tijd sterk geëvolueerd (ontwikkeld). Fornuizen kunnen branden op veel brandstoffen, zoals elektriciteit, gas, benzine, hout en kolen.

Vanwege zorgen over luchtverontreiniging en betere verbranding zijn er inspanningen geleverd om het ontwerp van het fornuis telkens te verbeteren. Pelletfornuizen branden al schoner dan fornuuzen die op hout branden. Luchtdichte fornuizen zijn een ander type dat het hout vollediger verbrandt en daarom de hoeveelheid bijproducten van de verbranding vermindert. Een andere methode om luchtverontreiniging te verminderen is door toevoeging van een apparaat om de uitlaatgassen te reinigen, bijvoorbeeld een filter of naverbrander.

Onderzoek en ontwikkeling op het gebied van veiligere en minder uitstoot veroorzakende fornuizen is voortdurend in ontwikkeling.

Geschiedenis

Indonesische steenoven

Tijdens het paleolithicum, ongeveer 200.000 tot 40.000 jaar geleden, werden primitieve vuurplaatsen gebouwd met stenen die in een cirkelvorm waren gerangschikt.

Menselijke huizen waren gecentreerd rond deze haarden voor warmte en voedsel. Open vuren waren behoorlijk effectief; de meeste vuren hebben een warmteopbrengst van gemiddeld 30% en de warmte wordt positief verdeeld, zonder dat er warmte verloren gaat in het lichaam van een haard. Naar schatting drie miljoen mensen koken vandaag nog steeds hun eten op open vuur.

Aardewerk en andere kookgerei werden later op open vuur geplaatst; uiteindelijk resulteerde het plaatsen van het vat op een steun, zoals een basis van drie stenen, in een kachel. De driesteenskachel wordt nog steeds veel gebruikt over de hele wereld. In sommige gebieden ontwikkelde het zich tot een U-vormige omheining van gedroogde modder of baksteen met de opening aan de voorkant voor brandstof en lucht, soms met een tweede kleiner gat aan de achterkant, dat als een soort schoorsteen werkt.

De vroegst beschreven kachel werd gemaakt in de Elzas, Frankrijk in 1490. Het was volledig gemaakt van baksteen en tegels, inclusief het rookkanaal (schoorsteen). In vergelijkbare tijden gebruikten de oude Egyptische , joodse en Romeinse mensen steenovens, gestookt met hout, om brood en andere gerechten te maken. Deze ontwerpen verschilden niet veel van de tegenwoordige pizzaovens.

Latere Scandinavische ovens hadden een lange, holle ijzeren schoorsteen met ijzeren schotten die waren geconstrueerd om de doorgang van de uittredende gassen te verlengen en maximale warmte te onttrekken.

Russische oven

Russische versies worden tegenwoordig nog steeds vaak gebruikt in noordelijke landen, omdat ze zes dikwandige stenen schoorstenen bevatten. Dit ontwerp wordt vaak geplaatst op de kruising van binnenmuren, met een stuk van de kachel en het rookkanaal in elk van de vier kamers; een vuur wordt aangehouden totdat de kachel en de rookkanalen heet zijn, waarna het vuur wordt gedoofd en de rookkanalen worden gesloten, waarbij de warmte wordt opgeslagen. Tijdens het koloniale Amerika werden bijenkorfvormige steenovens gebruikt om taarten en ander gebak te bakken. De temperatuurregeling werd nauwkeurig beheerd door de juiste hoeveelheid hout tot as te verbranden en vervolgens te testen door de handen erin te steken, extra hout toe te voegen of de deur te openen om af te koelen.

In Europa had je open haarden (schouwen), zoals je die nog steeds tegenkomt in kastelen en grote landhuizen. Ook de boerderijtjes hadden een kleinere vergelijkbare stookplaats op hout.

Franklin-haard

In 1642 werd in Lynn, Massachusetts, de eerste gietijzeren haard gebouwd. Deze haard was weinig meer dan een gietijzeren kist zonder roosters. In 1735 werd de Castrol-haard, of "stoofpot", ontwikkeld door de Franse ontwerper Francois Cuvilliés. Het was de vroegst geregistreerde houtkachel.  Benjamin Franklin ontwierp de "open haard" in Pennsylvania in 1740. De Franklin-kachel gebruikte een rooster om hout te verbranden en had schuifdeuren om de tocht of luchtstroom er doorheen te regelen. Vanwege het compacte formaat kan de kachel in een grote open haard worden geplaatst of vrijstaand in het midden van een kamer worden gebruikt door hem op een schoorsteen aan te sluiten. Ontwikkeld te midden van een houttekort, had het een kwart van de hoeveelheid brandstof nodig als een gewone open haard en kon de kamertemperatuur sneller stijgen. In heel Noord-Amerika was de Franklin-kachel een populair. Het verwarmde boerderijen, stadswoningen en grenshutten.

Fornuis in schouw van de keuken van kasteel Nistelrode

Vanaf dan krijg je meer gietijzeren kastachtige constructies, die steeds zuiniger brandden. Ook steenkool werd vanaf dan als brandstof gebruikt.

Verplaatsbaar gascomfort

Rond 1800 kreeg je de eerste gasfornuizen. Rond 1900 kwamen de eerste elektrische fornuizen. De eerste patenten voor inductiekookplaten dateren uit het begin van de 20e eeuw. De productie ervan kwam echter pas vanaf 1970 op gang. Tegenwoordig wordt er ook gekeken naar biobrandstof fornuizen met ingebouwde ventilatoren voor een zo optimaal mogelijke verbranding.