Concentratiekamp

De toegangspoort tot het kamp Buchenwald. Er staat: ieder het zijne.

Een concentratiekamp is een kamp waar mensen in grote getalen worden opgesloten, omdat ze bijvoorbeeld van een ander volk zijn of een andere mening of geloof hebben. De concentratiekampen zijn erg bekend geworden door de Tweede Wereldoorlog. De term concentratiekamp heeft vooral te maken met het dicht opeen brengen (concentreren) van gevangenen. Voor gevangenen was het vaak de "hel op aarde".

Het United States Holocaust Memorial Museum schat dat tijdens de Tweede Wereldoorlog in heel Europa 15 tot 20 miljoen mensen (waarvan bijna 6 miljoen Joden) zijn omgekomen of opgesloten in kampen of andere omstandigheden. Ook de Jappenkampen in voormalig Nederlands-Indië worden tot de concentratiekampen gerekend.

Let op! Sommige kinderen kunnen onderstaande tekst als schokkend (of eng) ervaren. Zij kunnen dit artikel lezen of bespreken met een volwassene.

Soorten concentratiekampen

Enkele overlevenden na de bevrijding van een concentratiekamp

• Interneringskampen. Hier werden vooral politieke tegenstanders opgesloten.
• Doorvoerkamp. Kamp waar gevangenen tijdelijk moesten blijven totdat ze doorgestuurd werden naar een werkkamp of vernietigingskamp. Kamp Westerbork is daar een voorbeeld van.
• Werkkampen. Hier moest hard gewerkt worden, mensen gingen ook dood aan vermoeidheid, honger of ziektes. Werkkampen hadden vaak meerdere locaties. Bij Auschwitz hoort Birkenau. Een voorbeeld van een klein kamp bij een groot kamp is Langenstein bei Buchenwald.
• Reserveringskampen. Kamp waar mensen zaten die gespaard werden en nog niet hard hoefden te werken of dood moesten. Deze mensen werden gebruikt voor reclame bijvoorbeeld.
• Vernietigingskampen. Mensen werden hier direct vermoord, meestal gebeurde dit in gaskamers. De slachtoffers dachten dat ze mochten douchen maar het was een gasdouche
• Ghetto's. Hierbij werd het centrum van een stad met hekken dichtgezet, hierin werden mensen dan opgesloten. Zo was de zogeheten Jodenwijk in Amsterdam afgesloten van de rest van Amsterdam.

Voorbeelden van concentratiekampen

• Auschwitz, werk- en vernietigingskamp in Polen
• Buchenwald, een werkkamp, waar ook medische experimenten werden gedaan
• Sobibór, vernietigingskamp
• Treblinka, vernietigingskamp
• Bełżec, vernietigingskamp
• Bergen-Belsen, werkkamp
• Neuengamme, werkkamp
• Mauthausen, werkkamp
• Theresienstadt, ghetto, werkkamp
• Majdanek, werkkamp en vernietigingskamp
• Ravensbrück, werkkamp en later ook vernietigingskamp voor vrouwen
• Sachsenhausen, werkkamp

Nederlandse concentratiekampen

• Westerbork, doorvoerkamp
• Kamp Vught, werkkamp
• Kamp Amersfoort, doorvoerkamp
• Kamp Erika bij Ommen, interneringskamp
• Kamp Schoorl

Uitvinding

De concentratiekampen zijn uitgevonden door de Britten. In de Boerenoorlog hebben de Britten de vrouwen en kinderen van hun vijanden daarin opgesloten. Ze hoopten dat de strijders niet meer door zouden vechten. Dit lukte, maar het was voor de bevolking van die kampen verschrikkelijk. Ook Nederland had in Nederlands-Indië (later Indonesië) concentratiekampen. Ze sloten daar nationalisten op die daar vreselijk geleden hebben. Later sloten de Japanners de Nederlanders daar in op, in de zogeheten Jappenkampen.

Tweede Wereldoorlog

Dit is de poort van kamp Auschwitz

Door het gebruik van concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog kreeg het begrip zijn bekendheid. In eerste instantie werden Joden, Roma en Sinti (in de volsmond zigeuners), homoseksuelen, Jehova's getuigen en politieke tegenstanders opgesloten in de concentratiekampen om daar te werken. Dit gebeurde al direct na de machtsovername van de nazi's in 1933 in Duitsland. Toen de oorlog in 1939 uitbrak, veranderde er nog niet zoveel, maar vanaf 1941 werden er plannen gemaakt voor de vernietiging van deze groepen mensen. Tevens werden de Slavische volkeren slachtoffer. Er zijn miljoenen Polen, Oekraïners, Russen en andere volkeren overgebracht en vermoord. Dit gebeurde na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie. Eerst werden deze mensen doodgeschoten door de Einsatzgruppen, zogenaamde moordtroepen. Vanaf 1942 werd er ook gebruikgemaakt van vernietigingskampen. Dit waren kampen waar mensen direct werden vermoord in plaats van werken. Het bekendste vernietigingskamp is Auschwitz, dat ook voor een deel werkkamp was. Ook in de Sovjet-Unie waren veel concentratiekampen, die werden daar 'goelag' genoemd, in deze kampen werden moordenaars, politieke tegenstanders, spionnen, krijgsgevangenen, enz... opgesloten, in deze kampen moesten gevangen hard werken, waarbij velen werden geëxecuteerd of stierven van de honger, kou of het zware werk. De goelags verschilden dus niet zo veel van Duitse concentratiekampen. De goelags werden verzwegen tot het einde van de Sovjet-Unie, en nu eigenlijk nog steeds. Er waren echter veel minder erge kampen in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk, daar waren kleine kampen, maar dat waren wel gewoon gevangenissen voor vijandelijke soldaten, er werd geen genocide mee gepleegd en je werd er niet slecht behandeld.

Aantal concentratiekampen

Duitse concentratiekampen in Europa

In totaal waren er meer dan 1500 concentratiekampen, waarschijnlijk wel 1634. In Nederland zijn de bekendste kamp Amersfoort, kamp Vught en kamp Westerbork. In totaal zijn er in Nederland 17 concentratiekampen geweest. Ook in Japan, China (volksrepubliek) en de Sovjet-Unie waren veel kampen.

Leven in een concentratiekamp

Het leven in een Duits, Russisch of Japans concentratiekamp was heel erg zwaar. Alleen de allersterksten die in een goede conditie waren voordat ze het kamp ingingen overleefden een concentratiekamp.

Mensen hadden geen idee wat ze te wachten stond in de Nazi kampen. Veelal kwamen ze aan in goederenwagons waarbij ze al een lange reis opeengepakt hadden afgelegd. Mannen en vrouwen met kinderen werden meteen bij aankomst van elkaar gescheiden. De weinige bezittingen die ze bij zich hadden in hun koffer moesten ze direct inleveren. Ook sieraden en dergelijke werd ze afgenomen. Men moest zich douchen en vaak werd men medisch onderzocht. Daarna kreeg men kampkleding en werd er op de onderarm een cijfer getatoeëerd. Ook werden vaak de haren afgeschoren.

Bij de vernietigingskampen werden de slachtoffers later meteen afgevoerd naar een zogenaamde doucheruimte. Dit waren de vaak al oudere en zwakkere mensen die niet geschikt waren voor zwaar werk. De douches bleken de gaskamers te zijn waar ze werden vermoord met gifgas dat uit de douches kwam. De dode lichamen werden vervolgens in ovens verbrand.

Wie niet direct naar de gaskamers hoefde waren nauwelijks beter af. In de kampen was namelijk weinig eten beschikbaar. Je kreeg iets meer eten als je zwaar werk deed, maar dat was nog niet veel en het eten was slecht. Vaak kreeg je soep wat bestond uit heet water en als je geluk had een aardappelschil. Mensen werden hierdoor heel mager en gingen dood van de honger.

Ook moest er hard gewerkt worden in de kampen. Soms moest je in een fabriek werken of gebouwen bouwen op of bij het kampterrein. Ook kon het zijn dat je in het kamp moest schoonmaken of in de keuken moest werken. Als er geen werk was, verzon de bewaking wel werk. De mensen moesten dan de hele dag zand heen en weer brengen met de kruiwagen. Mensen gingen hier dood van de vermoeidheid. Als je niet hard genoeg werkte of je deed het niet goed, dan werd je gestraft. De straffen bestonden vaak uit een marteling, waardoor ook veel mensen dood gingen. Elke morgen moesten de gevangenen op appel staan. Weer of geen weer. Vaak stonden ze daar lang om geteld te worden.

In vernietigingskampen werden veel mensen gelijk vermoord, maar moesten er andere gevangenen werken om de lijken op te ruimen.

Ook werden in de kampen medische experimenten gedaan. Hierbij werden de gevangenen als proefpersonen gebruikt om bijvoorbeeld een medicijn te testen. Een ander voorbeeld is dat men aan het been werd verwond en er vuil of een stukje glas in de wond werd gedaan om te kunnen zien hoe de wond wel of niet zou genezen. Hierdoor gingen ook veel mensen dood. Een bekende kamparts die dergelijke experimenten deed was Josef Mengele.

Het was heel smerig in het kamp. Veel mensen werden dus kaal geschoren zodat er geen luizen in hun haren kwamen. De WC's waren vies en zorgden voor veel infectieziektes. Stapelbedden of beter gezegd planken met strozakken moesten gedeeld worden met wel 3 mensen en wassen kon bijna niet. Wanneer iemand ziek werd besmette die heel snel de rest, maar er waren geen medicijnen dus veel mensen gingen dood door ziekte. Ook was er maar weinig kleding die veelal te dun was. Veel mensen kregen het daardoor heel erg koud.

De allerdodelijkste kampen waren in Japan, eerst moesten gevangenen kilometers lopen, waarbij veel gevangenen stierven. Toen ze in het kamp kwamen kregen ze niet meer dan een handje rijst per dag, veel gevangen stierven aan dwangarbeid, honger en willekeurige executies (doodschieten).

De meeste concentratie- en vernietigingskampen werden bewaakt door de Schutzstaffel (SS) in Duitsland en door het Rode Leger in de Sovjet-Unie.

Doorgangskampen

In doorgangskampen was het leven vaak iets beter, maar hier zaten de gevangenen maar kort. Hier woonden de gevangenen wel in barakken (houten verblijfplaatsen) maar men hield de schijn op dat er niets aan de hand was. Wel waren er strenge regels, maar kinderen gingen bijvoorbeeld wel naar school en er waren clubjes waar men toneel kon spelen of muziek maken en dergelijke.

Ooggetuigen

Ooggetuigen zijn mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt. Hiervan zijn veel verhalen beschikbaar. Het verhaal van Anne Frank is het bekendste. Hier is een boek, film en een musical van. Veel mensen die nu nog leven vonden het heel lang lastig om hun verhaal te vertellen omdat de herinneringen heel veel pijn doen. Nu willen steeds meer mensen hun verhaal vertellen en komen er ook meer boeken uit over het leven in een concentratiekamp. Er kan een overlevende van de oorlog in de klas komen vertellen via Steunpunt Gastsprekers. Dit wordt steeds vaker overgenomen door de kinderen van de overlevenden.

Videoclip

• Haat en aanbidding van Hitler die leidde tot de concentratiekampen en de manier waarop mensen ermee om gingen. Er zitten enkele beelden in van mensen na de bevrijding van een concentratiekamp in 1945.

	Concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog
In België: Breendonk · Kamp Mechelen In Nederland: Kamp Amersfoort · Kamp Erika · Kamp Schaarshoek · Kamp Schoorl · Kamp Vught · Kamp Westerbork Overige Europese kampen: Ankenbuck · Arbeitsdorf · Auschwitz · Bełżec · Bergen-Belsen · Breitenau · Buchenwald · Chełmno · Dachau · Drancy · Ebensee · Emslandlager · Falstad · Flossenbürg · Groß-Rosen · Hinzert · Janovska · Jasenovac · Kaiserwald · Kaunas (Negende Fort) · Langenstein Zwieberge · Le Vernet · Leonberg · Majdanek · Maly Trostenets · Mauthausen · Milbertshofen · Mittelbau-Dora · Natzweiler-Struthof · Neuengamme · Neustadt-Glewe‎ · Niederhagen · Oberndorf-Aistaig · Oranienburg · Osthofen · Penig · Płaszów · Poniatowa · Pustków · Rab · Ravensbrück · Redl-Zipf · Rees · Risiera di San Sabba · Sachsenhausen · Sandbostel · Sobibór · Sonnenburg · Strasshof · Stutthof · Theresienstadt · Treblinka · Uckermark · Vaivara · Warschau Jappenkampen: Ambarawa 6 · Ambarawa 7 · Aek Pamienke · Bandoengan · Banyubiru · Batu Lintang · Bodjo · Bolong · Brastagi · Lampersari · Kampili · Malino · Muntilan · Pare Pare · Si Rengo Rengo · Solo · Tan Toey · Tjideng · Tjihapit · Tjimahi Zie ook: Lijst van naziconcentratiekampen · Lijst van Jappenkampen · Plan-Frederiks · België in de Tweede Wereldoorlog · Nederland in de Tweede Wereldoorlog